جت‌های روسی رفیق نیمه‌راه ایران شدند؛ کارشکنی تل‌آویو در کار بود؟

به گزارش اکوایران، در ماه مارس 2023، مقامات ایرانی اعلام کردند که تهران با تعمیق همکاری‌های دفاعی با روسیه، به توافق جدیدی با مسکو برای خرید جنگنده‌های جدید سوخو-35 (Su-35) دست یافته است.

ناوگان فرسوده

به نوشته وبسایت کالیبر، نیروی هوایی ایران که تحت تحریم قرار دارد، ناوگان کهنه‌ای از هواپیماها دارد و برای به دست آوردن قطعات یدکی برای در آسمان نگه داشتن هواپیماهای جنگی خود، با مشکل مواجه است. اگرچه تحریم‌های بین المللی ذیل قطعنامه 2231 سازمان ملل، ایران از واردات تسلیحات متعارف منع می‌کنند، اما استدلال مسکو این بود که جت‌های سوخو-35 در این دسته بندی خاص قرار نمی‌گیرند.

ناوگان جنگنده‌های ایران عمدتاً از هواپیماهای دهه 1970 آمریکا مانند اف-4 فانتوم و اف-5 تایگر و همچنین مدل‌های قدیمی اف-14 تامکت تشکیل شده است که قبل از انقلاب اسلامی 1979 خریداری شده بودند،. ایران همچنین تعداد کمتری چنگدو جی-7 چینی دارد که بر اساس جنگنده‌های روسی میگ-21 متعلق به دهه 1980 ساخته شده است.

گامی مهم در تعمیق روابط امنیتی دوجانبه

بر اساس ادعای غربی‌ها، در توافق نوظهور بین روسیه و ایران، در برابر همکاری ایران با روسیه، تهران در حال کسب تخصص و تجربه از طریق رصد میدان نبرد در اوکراین است، که در نهایت بر فعالیت‌های منطقه‌ای تهران تاثیر خواهد گذاشت. علاوه بر این، مسکو تسلیحات ضبط شده آمریکایی و سایر کشورهای غربی در اوکراین را برای بررسی دقیق و ساخت نمونه‌های مشابه به تهران فرستاده است. از زمان آغاز جنگ، ایالات متحده و ناتو شاهد تصاحب تجهیزات تسلیحاتی کوچکتر، از جمله سیستم‌های ضد تانک جاولین و موشک‌های ضد هوایی استینگر توسط نیروهای روسیه بوده‌اند، تجهیزاتی که سربازان اوکراینی در برخی مواقع مجبور به رها کردن آن‌ها در میدان جنگ بوده‌اند.

تصور سازمان‌های اطلاعاتی غربی این است که ایران طبق این توافق ‌توانسته است به هلیکوپترهای مدرن غربی و فناوری هواپیماهای بدون سرنشین جنگی دسترسی پیدا کند. به گفته کالیبر، روسیه بر این باور است که ادامه ارسال سلاح‌های غربی به ایران، تهران را تشویق می‌کند تا حمایت خود از جنگ روسیه در اوکراین را ادامه دهد. در این راستا، تصمیم مسکو برای صادرات جنگنده‌های سوخو 35 به ایران گامی مهم در تعمیق روابط امنیتی مسکو و تهران محسوب می‌شد.

مشکل اسرائیل

مسکو فروش تسلیحات به ایران را با دیگر روابط نظامی و دیپلماتیک خود در منطقه به دقت تنظیم کرده است. قابل توجه‌ترین معامله در دهه گذشته خرید سامانه دفاع هوایی اس-300 روسیه در سال 2016 توسط ایران بود. اما کشورهای غربی و اسرائیل به دقت روابط نظامی روسیه و ایران را دنبال کرده‌اند. با وجود نارضایتی طولانی مدت اسرائیل از روابط دفاعی مسکو و تهران، روسیه از موضع خود عقب نشینی نکرده بود تا اینکه جنگ در اوکراین شعله ور شد.

همزمان با شکست‌های تاکتیکی روسیه در اوکراین در بحبوحه ضد حمله کیف، اسرائیل فشارها را بر روسیه در مورد قرارداد سوخو-35 بیشتر کرد و این کشور را تهدید کرد که اگر مسکو قرارداد فروش جت به ایران را ادامه دهد، تل‌آویو سیستم‌های دفاع هوایی مدرن را به اوکراین تحویل خواهد داد. در ژوئن 2023، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه گفتگویی تلفنی درباره قرارداد فروش جت‌ها داشت. دلیل هر چه که باشد، چه تهدیدات اسرائیل و چه به دلایل فنی، ایران تا جولای 2023 هیچ جنگنده‌ای از روسیه دریافت نکرده است.

برخی از تحلیلگران حتی استدلال می‌کنند که ایران ممکن است هرگز جنگنده‌های سوخو-35 فلنکر را که روسیه وعده آن را داده بود، دریافت نکند. هفت ماه پس از اعلام خبر این قرارداد، هنوز سوخو-۳۵های روسی به نیروی هوایی ایران تحویل داده نشده است. علاوه بر این، در میان این بحث‌ها، محمدرضا قرایی آشتیانی، وزیر دفاع ایران، گفت که دولت می‌تواند هواپیماهای جنگی را در داخل بسازد، که نشان دهنده یک تغییر احتمالی در گفتگوها با مسکو است. آشتیانی گفت که صنعت هوانوردی ایران «در وضعیت خوبی قرار دارد» و افزود: «اگر احساس کنیم نیاز [به هواپیمای جنگنده] وجود دارد، آن را پیگیری خواهیم کرد».

قرارداد هوا شد؟

با توجه به چنین اظهاراتی، می‌توان استدلال کرد که قرارداد اخیر فروش جت بین ایران و روسیه کنار گذاشته شده است. جای تعجب نیست که فروپاشی این توافق گمانه‌زنی‌های زیادی را درباره نقش بالقوه اسرائیل و ایالات متحده در این ماجرا ایجاد کرده است. دولت آمریکا نیز نسبت به همکاری نظامی گسترده روسیه و ایران ابراز نگرانی کرده و مدعی شده که این مسئله به طور بالقوه برای ثبات منطقه مضر می‌داند.

در کنار این، یک توضیح قابل قبول دیگر این است که امتناع روسیه از انتقال فناوری‌های حیاتی برای تولید قطعات سوخو-35 در ایران و ارائه دانش لازم برای تعمیرات این هواپیماها در داخل برای 30 سال آینده، مانع از اجرای قرارداد شده است. در این راستا، یادآوری اظهارات قبلی ستاد کل نیروهای مسلح ایران مبنی بر امتناع دولت روسیه از انتقال فناوری برای تولید قطعات آنها در ایران و همچنین ارائه دانش برای نگهداری هواپیماها در داخل، اهمیت دارد.

اگرچه قرارداد فروش جت بین ایران و روسیه نتیجه‌ای در بر نداشت، اما به گفته وبسایت کالیبر، هرگونه جریان تسلیحات متعارف بیشتر به ایران، تنش‌ها را در خاورمیانه تشدید می‌کند و احتمال درگیری‌های آینده در منطقه را افزایش می‌دهد.