عبور تهران و اسلام‌آباد از لبه تیغ؛ پکن واسطه پیمان امنیتی جدیدی برای ایران می‌شود؟

به گزارش اکوایران، در تلاش برای حل اختلافات بین پاکستان و ایران، چین به زودی نشستی سه جانبه با هر دو کشور برای بحث در مورد مبارزه با تروریسم و امنیت برگزار خواهد کرد. در حالی که هنوز تاریخ دقیقی برای این دیدار مشخص نشده است، انتظار می‌رود محسن نقوی، وزیر کشور پاکستان، به زودی برای نهایی کردن مقدمات آن به ایران سفر کند.‌

ظاهراً ممکن است یک پیمان امنیتی سه جانبه برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها در آینده، با ممنوعیت حضور گروه‌های تروریستی در دو سوی ایران و پاکستان، در راه باشد.

اولین نشست رایزنی سه جانبه پاکستان، چین و ایران در مورد مبارزه با تروریسم و امنیت در ژوئن سال گذشته در پکن برگزار شد.

جان اچکزی، وزیر موقت اطلاعات و روابط عمومی ایالت بلوچستان پاکستان، به المانیتور گفته: «ارزیابی اثربخشی نشست ژوئن 2023 به صورت علنی یک کار چالش برانگیز است، زیرا هیچ جزئیات خاصی در مورد اقدامات یا موفقیت مشارکت در مبارزه با تروریسم فاش نشده است.»

روابط پاکستان و ایران روی لبه تیغ

تنها چند ماه پس از اولین نشست سه جانبه در پکن، وضعیت در مرز ایران و پاکستان از بد به بدتر تبدیل شده بود. در واقع، وخامت اوضاع امنیتی در منطقه مرزی منجر به حمله موشکی ایران در ژانویه امسال به مخفیگاه‌های یک گروه شبه‌نظامی موسوم به جیش العدل شد که به نیروهای امنیتی ایران حمله می‌کنند.

علیرغم توصیه پکن مبنی بر «خویشتن داری»، اسلام آباد با حمله هوایی به سمت ایران در مرز پاکستان و ایران و هدف قرار دادن اعلامی «مخفیگاه تروریست‌ها» تلافی کرد. پکن برای کنترل خسارت، به طور مداوم با هر دو کشور برای کاهش تنش در تماس بود و خوشبختانه اوضاع آرام شد.

زیشان شاه، تحلیلگر فینرا در واشنگتن، به المانیتور گفت: «آخرین نشست سه جانبه عملاً تنها پاکستان و ایران را تشویق کرد که به بحث در مورد مسائل امنیتی به صورت دوجانبه ادامه دهند، که منجر به تبادل روابط امنیتی بین این دو شد. اما قبل از اینکه این روابط عملیاتی شود، حملات مرزی در ژانویه اتفاق افتاد.

درست پس از سفر ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران به پاکستان در ماه آوریل، ایران و پاکستان اعلام کردند که مقامات ارشد نظامی را در کشورهای یکدیگر مستقر خواهند کرد. یک افسر ارتش پاکستان با درجه سرهنگ در زاهدان در استان سیستان بلوچستان ایران و یک افسر سپاه پاسداران برای هماهنگی بهتر در تربت در منطقه بلوچستان پاکستان مستقر خواهند شد.

در دور دوم رایزنی‌های سه جانبه، چین مایل است ایران و پاکستان گام‌های قاطع‌تری در جهت از بین بردن تروریسم بردارند. هدف از نشست آتی عمدتا بررسی وضعیت امنیتی و فعالیت‌های گروه‌های فعال در دو سوی مرز ایران و پاکستان خواهد بود.

اچکزی در مورد نتیجه بالقوه دومین نشست سه جانبه گفت: «پیش‌بینی نتایج بدون برنامه مشخص دشوار است. به طور کلی، این جلسات برای تقویت اشتراک گذاری اطلاعات و استراتژی و ایجاد اعتماد برای همکاری‌های آینده برگزار می‌شود. در حالی که ممکن است یک پیمان امنیتی رسمی در افق فوری نباشد، این بحث‌ها می‌تواند زمینه را برای همکاری نزدیکتر فراهم کند.»

شاه افزود: «نتایج اصلی نشست سه جانبه احتمالاً فشار طرف چینی برای تشویق پاکستان و ایران برای ادامه همکاری امنیتی اولیه خود خواهد بود. زودهنگام است که بگوییم نتیجه در نهایت یک پیمان امنیتی سه جانبه خواهد بود، اگرچه قطعاً می‌توانیم شاهد همکاری نزدیک‌تر بین این سه باشیم.»

خطرات بالا برای چین در منطقه مرزی پاکستان و ایران

پکن امیدوار است با این اقدام سه جانبه به طور جمعی با گروه‌های تروریستی که تلاش می‌کنند پروژه بزرگ آن، ابتکار کمربند و جاده (BRI) را مختل کنند، مبارزه کند.

اگرچه این پروژه دارای شش کریدور است، پرچمدار آن - کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC)- تنها مسیری است که در حال تکمیل است، اما به دلیل تهدیدات امنیتی، کارآمدی آن همچنان در معرض خطر است.

از میان سه کشور درگیر، چین بیشترین ضرر را در صورت ادامه بی‌ثباتی می‌کند. با ساخت شبکه‌های جاده‌ای و نیروگاه‌های برق از سین‌کیانگ در مرز چین و پاکستان تا بندر گوادر در دریای عرب، در صورت تثبیت منطقه چشم‌انداز پروژه CPEC پکن خوب است.

به گفته شاه، ایران، پاکستان و چین هر کدام «مسائل مهمی در معرض خطر» دارند، اما سرمایه‌گذاری‌های چینی و پاکستانی زیادی در «گوادر و ساندک [پروژه مس و طلا در استان بلوچستان پاکستان] و برای ایران در چابهار صورت گرفته است.»

در سال‌های اخیر، پکن به همکاری‌های اقتصادی با ایران نیز سرعت بخشیده و پس از امضای قرارداد مشارکت راهبردی ۲۵ ساله در مارس ۲۰۲۱، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مختلفی از جمله توسعه بخشی از بندر چابهار ایران را آغاز کرده است، اما اخیراً حملات تروریستی حتی در نزدیکی این پروژه انجام شده است.

بنابراین، پکن در حال ایجاد پیوندهای نزدیک‌تر با متحدان نزدیک خود برای پر کردن شکاف‌ها، خنثی کردن تهدیدات تروریستی و رسیدن به اجماع در مورد چالش‌های مهم است.

در همین حال، اخیراً دو حمله بزرگ در بشام در شمال پاکستان، و کراچی، شهر ساحلی پاکستان در دریای عرب رخ داده است. حمله بشام منجر به کشته شدن حداقل پنج مهندس چینی شد، و حمله انتحاری به وسیله نقلیه حامل اتباع ژاپنی (که به احتمال زیاد با اتباع چینی اشتباه گرفته شده بودند) زنگ خطر را در پکن به صدا درآورد.

پس از این حملات، پکن از اسلام‌آباد و تهران خواست تا علیه ارتش آزادی‌بخش بلوچ (BLA) و شاخه انتحاری آن، تیپ مجید، و همچنین تحریک طالبان پاکستان (TTP) و دیگر گروه‌های منطقه‌ای وابسته به آن که تلاش می‌کنند کریدور چین-پاکستان را بی‌ثبات کنند، وارد عمل شوند.

تیپ مجید که به طور خاص برای هدف قرار دادن پروژه‌های کریدور چین-پاکستان تشکیل شده است، مسئولیت بسیاری از حملات مرگبار علیه شهروندان چینی را پذیرفته است.

نقش رو به رشد چین در همسایگی خود

امروزه به نظر می‌رسد چین تمایل بیشتری به برگزاری جلسات متمرکز و کوچکتر با نزدیک‌ترین متحدان خود دارد.

اگرچه این نشست‌ها ممکن است مؤثرتر باشند، با این روند جدید، پکن این تصور را ایجاد می‌کند که مکانیسم‌های گفت‌وگوی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای (SCO) که ساختار متمرکز منطقه‌ای ضد تروریسم خود را دارد، موضوعیتشان را از دست می‌دهند.

شایان ذکر است که اعضای سازمان همکاری شانگهای چند ماه است که ناامیدی خود را از گسترش تهدید تروریسم ناشی از افغانستان ابراز کرده‌اند. و در عوض سال گذشته، گفتگوی سه جانبه وزرای خارجه چین، افغانستان و پاکستان در اسلام آباد برگزار شد تا در مورد مسائل امنیتی گفتگو کنند.

اچکزی با تاکید بر محدودیت‌های کنسرسیوم سازمان همکاری شانگهای گفت که این کنسرسیوم به عنوان یک نهاد امنیتی منطقه‌ای خدمت می کند، اما اعضای آن دارای منافع مختلفی هستند که ممکن است در تضاد باشند. در عوض، چین با شرکت در بحث‌های متمرکز با ایران و پاکستان می‌تواند به نگرانی‌های خاص خارج از چارچوب گسترده‌تر سازمان همکاری شانگهای رسیدگی کند.

بنابراین، برای حفظ نظم منطقه، ترجیح پکن برای نشست‌های گروه‌های کوچک ممکن است در آینده ادامه یابد.

به نظر شاه، «اگرچه درباره اهمیت آن توسط تعدادی از مفسران اغراق شده است، اما سازمان همکاری شانگهای، آن طور که برخی می‌گویند، یک ناتوی مقدماتی آسیایی نیست. همچنین، چین ترجیح می‌دهد مذاکرات متمرکز را انجام دهد، زیرا مذاکره زیر چتر سازمان همکاری شانگهای شامل هند نیز می‌شود، چیزی که پاکستان و چین اصلاً تمایلی به انجام آن ندارند.»

با ایجاد یک نزدیکی بین ریاض و تهران و جلوگیری از شعله‌ور شدن درگیری جدی بین ایران و پاکستان، چین به تنهایی خود را میانجی موثری نشان داده است.