قطر چه بود؟ چه شد؟ صیادان تنگدستی که میزبان جهان شدند

کشوری که حدود پنجاه سال پیش سرزمینی تقریبا غیرقابل سکونت و بسیار فقیر بود، در حال حاضر اولین صادر کننده گاز طبیعی مایع در جهان و مالک بزرگترین شرکت ها و باشگاه های فوتبال دنیاست. عنوان اولین صادر کننده گاز را قطر در همین هفته به دست آورد.

اما قطرچگونه فقط در چند دهه به چنین جایگاهی رسیده است؟

بیایید به عقب برگردیم:

داستان از دهه 1900 شروع میشود زمانی که قطر توسط بریتانیا اشغال شد. در آن زمان صنعت اصلی قطری‌ها صید ماهی و مروارید بود. در اوایل 1920 که صنعت مروارید دچار سقوط شد، مردم این کشور دچار فقر، سوءتغذیه و بیماری شدند.اما پس از کشف ذخایر نفت در منطقه دخان در سال 1939 همه چیز تغییر کرد.

این نقطه شروع خوبی برای قطر بود .

اگرچه پیشرفت‌ها در این بخش در ابتدا به دلیل جنگ جهانی دوم کند بود، اما پس از آن در سال 1949 این کشور پیشرفت چشمگیری را آغاز کرد.

درسال 1950 این کشور روزانه تا 46 هزار و 500 بشکه نفت تولید می کرد که تقریباً 4.2 میلیون دلار برای قطر درآمد داشت.

کشف نفت در دریا و سرمایه‌گذاری شرکت شل برای توسعه نفت این کشور موجب شد تا رقم تولید نفت قطر به 233 هزار بشکه در روز افزایش یابد.

افزایش درآمدهای دولت به‌واسطه نفت، خاندان آل ثانی را که از اواسط قرن 19 حاکم قطر بودند،بسیار ثروتمند و به سوی مدرنیزه کردن این کشور سوق داد.

اولین مدرسه، بیمارستان، نیروگاه و حتی مرکز تلفن کشور همگی در دهه 1950 افتتاح شدند.

این کشور در سال 1971 به استقلال کامل از بریتانیا دست یافت. در همین زمان شرکت شل میدان گازی پارس جنوبی که در قطر به آن گنبد شمالی میگویند را کشف کرد.

این میدان مشترک بین ایران و قطر، بزرگترین میدان گاز طبیعی جهان به حساب می‌آید.

اما از آنجایی که در آن زمان گاز طبیعی خیلی سودمند نبود، توسعه این میدان به تعویق افتاد.  تعویق بهره برداری از این میدان برای قطری که مسیر رشد اقتصادش همانند قبل هموار نبود گران آمد. در این سال ها

مشکل سازترین عامل برای قطری همانند هر کشور وابسته به منابع طبیعی، سقوط قیمت نفت بود که در دهه 1980 تجربه شد.

 این کشور در سال 1989 تصمیم گرفت توسعه میدان گازی مشترک با ایران را کلید بزند، هرچند که در اوایل میزان تولید اندک بود. 

تا سال 1995 وضعیت قطر هنوز چندان بهبود نیافته بود. شیخ حمد بن خلیفه درحالی‌که امیر وقت در سوئیس بود علیه وی کودتا کرد و قدرت را در دست گرفت.از آن زمان همه چیز به طور قابل توجهی تغییر کرد.

این امیر با یک ایده بسیار روشن به قدرت رسید و آن آینده قطر بود برای این آینده تن به کارهای بسیاری داد.

امیر جدید ابتدا به ایالات متحده اجازه داد که پایگاه هوایی العدید را در حومه دوحه تاسیس کند.او تصور می کرد مشارکت با ارتش آمریکا سطح جدیدی از امنیت را به قطر بخشید. البته در ادامه این سیاست تکمیل شد به گونه ای که قطر فقط پایگاه آمریکا نبود بلکه پایگاه دشمنان آمریکا همانند طالبان نیز شد.

برخی پژوهشگران اعتقاد دارند:قطر به‌طور تاریخی پیرو سیاست درهای باز بوده‌است که باعث قدرت و نفوذ آن شده‌است. این سیاست با فراهم‌سازی «قدرت ظریف» (subtle power) به این کشور امکان می‌دهد که گروه‌ها و کشورها با منافع متضاد را در یک جا گرد هم آورد و از عوامل و پدیده‌هایی که به ظاهر در عرض یکدیگر قرار دارند برای تولید و گسترش نفوذش در جامعه بین‌الملل بهره‌برداری کند.

حمد سپس به تعامل قطر با اقتصاد جهانی را افزایش داد به طوریکه که برخی اعتقاد داشتند این کشور ذره ای در اقتصاد جهان غرق شده است. اما امیر به فکر بهره برداری میدان عظیم گازی بود و تن به غرق شدن داد.

در آن زمان گاز فقط از طریق لوله های گاز بزرگ قابل حمل بود و قطر کیلومترها از مکان هایی که گاز مورد استفاده قرار می گرفت فاصله داشت.نتیجه این بود که شل از میدان پارس جنوبی منصرف شد.

اما امیر تصمیم گرفت روی یک فناوری توسعه نیافته و کمیاب سرمایه گذاری کند، فناوری مایع سازی تا انتقال گاز طبیعی  را از طریق کشتی هایی همانند نفتکش های بزرگ مقدور سازد.او در این کار موفق هم شد و قطر برای اولین بار صادرات LNG را آغاز کرد.

به دلیل این سرمایه گذاری عظیم ، قطر اکنون از  بزرگترین صادرکنندگان LNG در جهان است. و امروز در استخراج گاز مزیت رقابتی پیدا کرده است.

قطر توانسته است هزینه استخراج را به میزان قابل توجهی کاهش دهد، برای مثال یک تانکر متان پر از LNG که در قطر راه اندازی می شود، چهار برابر ارزان تر از زمانی است که در آمریکا راه اندازی می شد.

این راز بزرگ اقتصاد قطر است.

اما نفت و گاز تنها کلید موفقیت قطر نبودند.یک کشور نه تنها نیاز به بهره برداری از منابع دارد، بلکه باید از پولی که تولید می کند نیز به خوبی استفاده کند، در غیر این صورت این منابع نه نعمت،که مصیبت خواهند بود. 

تفاوت قطر با بسیاری از کشورهای دارای ذخایر بزرگ منابع طبیعی،نگاه بلندمدت حاکمانش است.

حاکمان توسعه طلب قطر تلاش کرده اند که با تنوع بخشیدن به اقتصاد از بلای نفرین منابع جان سالم به در ببرند.در سال 1996 حمد بن خلیفه  شبکه الجزیره را راه اندازی کرد.الجزیره هم اکنون یک پایگاه خبری 24 ساعته قدرتمند است.هدف این سازمان در واقع دیده شدن قطر و همچنین افزایش نفوذ آن بود.

در سال 1998 بنیاد قطر یک شهر آموزشی ساخت که دارای امکانات مختلف آموزشی مانند هشت دانشگاه بین المللی و همچنین مراکز تحقیقاتی است.

در سال 2005 دولت سازمان سرمایه گذاری قطر را به منظور مدیریت مازاد درآمدهای نفت خام و گاز طبیعی یا به عبارت دیگر برای حفاظت و رشد دارایی های مالی قطر و تنوع بخشیدن به اقتصاد ایجاد کرد.

این سازمان مسئولیت مدیریت صندوق ثروت ملی قطر را بر عهده دارد.این صندوق با مجموع دارایی 450 میلیارد دلار یکی از ثروتمندترین صندوق‌های ثروت ملی در جهان است.این رقم برای کشوری با جمعیت کمتر از سه میلیون نفر رقم بسیار زیادی است.این صندوق، سرمایه گذاری قابل توجهی در املاک و مستغلات در سراسر جهان انجام داده است.

در لندن بخش بزرگی از شهر متعلق به قطر است،تاحدی که در سال 2017، بی بی سی گزارش داد که قطر دارایی های بیشتری در لندن نسبت به ملکه دارد.

همچنین در ایالات متحده، قطر در سال 2016، چهارمین سرمایه گذار بزرگ در این کشور بود. این صندوق همچنین دارای سهام عمده در بسیاری از شرکت های چندملیتی است

قطر یکی از بزرگترین سهامداران شرکت هایی مانند فولکس واگن،بانک بارکلیز و فرودگاه هیترو است.

مرکز مالی قطر در سال 2005 برای توسعه صنعت خدمات مالی قطر ساخته شد این کشور بر این باور است که به لطف ثبات نسبی و پایگاه بزرگ سرمایه خود می تواند به یک رهبر خدمات مالی برای کشورهای حوزه خلیج فارس تبدیل شود.

آنها همچنین منابع زیادی را در داخل کشور سرمایه گذاری می کنند ده ها میلیارد برای بزرگراه ها، بنادر، فرودگاه ها، مراکز تحقیقاتی، مراکز مالی و غیره هزینه شده است.  

قطر همچنین علاقه زیادی به برگزاری رویدادهای بزرگ ورزشی دارد و پاییز امسال میزبان جام جهانی خواهد بود. رویدادی که به گفته بلومبرگ 300 میلیارد دلار هزینه عمرانی را به دنبال داشته است.ساخت استادیوم،سیستم مترو،توسعه فرودگاه و ساخت یک شهر جدید بخشی از این هزینه متحمل شده هستند.

جام جهانی 2022 به گفته دبیر کل کمیته عالی ثروت و میراث  20 میلیارد دلار  به ارمغان خواهد آورد رقمی معادل 11 درصد از تولیدناخالص داخلی این کشور در سال 2019.

جنبه های تاریک این کشور را هم البته نمیشود نادیده گرفت:اگر همین جام جهانی را در نظر بگیریم: قطر به دلیل برخورد با کارگران مهاجر مورد انتقاد قرار گرفته است.در فوریه 2021 گاردین داد که 6500 کارگر مهاجر در قطر جان سپرده اند.یک نهاد حقوق کارگری اعلام کرده به احتمال زیاد بیشتر این افراد در حال کار در زیرساخت های جام جهانی در گذشته اند.

همچنین بر اساس رده‌بندی «خانه آزادی» درباره وضعیت دموکراسی و آزادی فعالیت سیاسی در جهان، قطر جزء کشورهایی است که بدترین وضعیت را از نظر حاکمیت دموکراتیک دارند و در دسته کشورهای «غیرآزاد» طبقه‌بندی می‌شود و طبق تازه‌ترین گزارش سازمان دیده‌بان حقوق بشر، حقوق زنان در قطر به شدت محدود است و آنها تنها با اجازه قیم مرد می‌توانند ازدواج، سفر و یا کار کنند.