به گزارش اکوایران، در حالی که بسیاری از کشورهای مسلمان اسرائیل را به خاطر جنگ غزه محکوم کرده‌اند، آذربایجان به دلیل سکوت نسبی‌اش در این باره برجسته شده است.

 

به نوشته میدل‌ایست آی، باکو که به زودی با میزبانی کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد در نوامبر توجه جهانی بیشتری را به خود جلب خواهد کرد، مدت‌هاست که از روابط نزدیک‌تری با اسرائیل نسبت به بسیاری از همسایگان نزدیک خود برخوردار بوده است. طی سال‌های اخیر، این دوستی بیش از پیش شکوفا شده است.

شرکای راهبردی؟

اکنون اسرائیل مهم‌ترین مقصد برای نفت خام آذری است و تسلیحات کلیدی برای پیروزی باکو در جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ توسط اسرائیل تأمین شد.

اما فراتر از منافع مادی، نگرانی‌های ژئوپلیتیکی، به ویژه در مورد ایران، باعث تقویت بیشتر این روابط شده است. اسرائیل، آذربایجان را «شریک راهبردی» خود می‌داند و از روابط تاریخی نزدیکی با آن برخوردار است. هنگامی که آذربایجان در سال ۱۹۹۱ استقلال خود را اعلام کرد، اسرائیل یکی از اولین‌هایی بود که این کشور جدید را به رسمیت شناخت. جامعه کوچک یهودی آذربایجان، با جمعیتی بین ۷ تا ۱۶ هزار نفر، ارتباطی فرهنگی را تضمین می‌کند، اما روابط سیاسی در اولویت قرار داشته است.

بنیامین نتانیاهو، در سال ۱۹۹۷ اولین نخست‌وزیر اسرائیل بود که به آذربایجان سفر کرد و از آن زمان، همکاری‌های تجاری و امنیتی افزایش یافته است. تا اواسط دهه ۲۰۰۰، آذربایجان به پنجمین شریک تجاری بزرگ اسرائیل تبدیل شده بود، به طوری که نفت به شرق مدیترانه و سلاح و سایر تجهیزات نظامی به دریای خزر سرازیر می‌شد. امروزه، آذربایجان در کنار قزاقستان، ۶۰ درصد از نفت خام مورد نیاز اسرائیل را تامین می‌کند.

عدم انتقاد از اسرائیل

اسرائیل بر این باور است که داشتن یک کشور با اکثریت مسلمان به عنوان شریک ممکن است انزوای دیپلماتیک آن در جهان اسلام را کاهش دهد. این موضوع به ویژه از زمان آغاز جنگ غزه پررنگ شده است.

در حالی که اکثر کشورهای با اکثریت مسلمان در انتقاد خود از اسرائیل صریح بوده‌اند، دولت الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان به طرز عجیبی ساکت مانده است. علی‌اف در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ در فوریه با اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهور اسرائیل دیدار کرد و از زمان آغاز جنگ غزه، هیچ انتقاد عمومی گسترده‌ای از اسرائیل صورت نگرفته است.

رُوشان ممدلی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر مستقر در باکو حتی از «ممنوعیت واقعی بر اعتراضات علیه اسرائیل» توسط دولت اقتدارگرای علی‌اف گزارش می‌دهد.

باکو نسبت به رنج فلسطینیان بی‌تفاوت نیست. فلسطین را به رسمیت می‌شناسد و سفارت فلسطین را در خود جای داده است. این کشور از راه‌حل دو کشوری حمایت کرده و از زمان وقوع جنگ، از قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد برای آتش‌بس حمایت کرده است. اما خط‌مشی باکو خاصی را برگزیده است: ابراز همدردی با فلسطینیان، بدون انتقاد بیش از حد از اسرائیل.

جنگ غزه خان یونس

برای باکو، مسئله جنگ غزه جزء نگرانی‌های ضروری به شمار نمی‌آید؛ نگرانی‌هایی که اسرائیل برای آن‌ها متحد مفیدی برای آذربایجان محسوب می‌شود.

اولین دغدغه باکو، درگیری با ارمنستان است. اسرائیل پس از ارائه تسلیحات کلیدی به آذربایجان برای شکست ارمنستان در جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ، از آن زمان مشارکت نظامی خود با آذربایجان را عمیق‌تر کرده است. تبادل اطلاعات بین دو طرف افزایش یافته، در حالی که اسرائیل فناوری پهپادهای مدرن را در اختیار آذربایجان قرار داده است. شرکت‌های اسرائیلی نیز برای سرمایه‌گذاری در بازسازی قره‌باغ شتاب کرده‌اند.

حمایت اسرائیل در جنگ ۲۰۲۰ با دومین نگرانی دولت آذربایجان مرتبط بود: ایران.

علی‌رغم اینکه ارمنستان کشوری با اکثریت مسیحی است که با یک کشور مسلمان‌نشین می‌جنگد، تهران در درگیری‌های چنددهه‌ای خود با باکو، از ایروان حمایت کرد. این امر به روابط سرد بین تهران و باکو افزوده و تا حدودی روشن می‌سازد که چرا علی‌اف از برقراری روابط با اسرائیل، رقیب دیرینه ایران، خوشحال بوده است.

این خصومت متقابل حتی باعث شده که ایران از گروه‌های اسلام‌گرا در آذربایجان حمایت کرده و باکو نیز شهروندان آذری ایران را به جدایی‌طلبی تشویق کند؛ هرچند که چندان موفق نبوده است. شبیه حمایت خاموش اسرائیل از برخی گروه‌های کرد در عراق، اکنون تل‌آویو به اهمیت حمایت از نیروهای ضدتهران در مرز ایران برای خودش پی برده است.

فصلی جدید

با این حال، شکست‌های ارمنستان در سال ۲۰۲۰ و فروپاشی قره‌باغ در سال ۲۰۲۳ تا حدودی محاسبات تهران را تغییر داد. بلافاصله پس از جنگ، ایران برای جلوگیری از پیشروی بیشتر آذربایجان به داخل ارمنستان جهت اتصال به نخجوان، نیروهایی را در امتداد مرز قفقاز بسیج کرد.

از آن زمان به بعد، ایران رویکرد ملایم‌تری را در پیش گرفته است. سال گذشته، تهران توافقی را برای دسترسی آذربایجان به نخجوان از طریق خاک ایران منعقد کرد تا جاه‌طلبی‌های آن برای فتح «کریدور زنگزور» ارمنستان را تعدیل سازد.

این دو کشور همچنین از امکان ایجاد یک خط ریلی جدید بین روسیه و هند از طریق خاک ایران و آذربایجان حمایت کرده و مقامات از «فصل جدیدی» در روابط باکو-تهران سخن گفته‌اند.

ابراهیم رییسی الهام علی اف

البته احتمالاً این اقدامات دهه‌ها تنش بین دو همسایه را برطرف نساخته و باعث توقف روابط باکو با اسرائیل نشود. با این حال، ممکن است تهران امیدوار باشد که اگر باکو احساس تهدید کمتری از سوی ایران کند، با گذشت زمان، نزدیکی خود با اسرائیل را کاهش دهد.

با این حال، یک منبع فوری‌تر تنش در روابط اسرائیل و آذربایجان، ترکیه است. ترکیه بسیار فراتر از اسرائیل، نزدیک‌ترین متحد آذربایجان به شمار می‌رود. پدر علی‌اف، رئیس‌جمهور قبلی آذربایجان حتی روابط با برادران ترک خود را به عنوان «یک ملت، دو دولت» توصیف کرد.

در سال ۲۰۲۰، آنکارا تسلیحات کلیدی در اختیار آذربایجان قرار داد، اگرچه کمتر از اسرائیل بود، اما به آموزش نیروهای نظامی آذربایجان و اعزام شبه‌نظامیان سوری برای جنگ در قره‌باغ نیز کمک کرد. از زمان آغاز جنگ غزه، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه بر خلاف علی‌اف، جزء منتقدان سرسخت اسرائیل به شمار می‌رود. اسرائیل و ترکیه دیپلمات‌های خود را فراخوانده‌اند و اردوغان برخی از معاملات تجاری را لغو کرده است.

مایکل روبین از ممؤسسه امریکن اینترپرایز احتمال می‌دهد که عصبانیت اردوغان از اسرائیل در نهایت می‌تواند روابط آذربایجان و اسرائیل را به نابودی بکشاند؛ زیرا رئیس‌جمهور ترکیه از متحد خود می‌خواهد در مورد غزه واکنش قاطعانه‌تری نشان دهد.

اما علی‌رغم این احتمال، روابط اسرائیل و آذربایجان اکنون عمیق و دیرینه بوده و آذربایجان حتی در مواجهه با فشارهای ترکیه تمایلی به از دست دادن آن‌ها نخواهد داشت. باکو احتمالاً امیدوار است که قبل از ظهور هرگونه فشار از سوی آنکارا، آتش‌بسی اعلام شود تا بتواند روابط نزدیک و آرام خود با اسرائیل را ادامه دهد.