به گزارش اکوایران، در سال ۲۰۲۱، نامزد محافظه‌کاران ایران با کسب بیش از ۷۰ درصد از آرا در انتخابات پیروز شد. محافظه‌کاران همچنین کنترل مجلس شورای اسلامی را در دست داشته و مورد حمایت کامل سیستم قرار داشتند. هدف آن‌ها یعنی کنترل تمامی اهرم‌های قدرت کشور به منظور تبدیل شور و شوق اسلام‌گرایی انقلابی به ستون اصلی خود، در دسترس بود. اما با برگزاری غیرمنتظره انتخابات در سال 2024 بازی عوض شد.

ولی نصر و نرگس باجوغلی با انتشار یادداشتی با عنوان «یک ایران عادی‌تر» در نشریه فارن افرز، استدلال کرده‌اند که نتایج این انتخابات می‌تواند لحظه‌ای کلیدی برای تغییر اساسی در جمهوری اسلامی ایران باشد. اکوایران این یادداشت را در دو بخش ترجمه کرده که بخش اول آن پیش از این با عنوان «ولی نصر؛ پیروزی پزشکیان لحظه تغییر اساسی در ایران است؟» منتشر شده و در ادامه بخش دوم و پایانی آن ارائه می‌شود.

دایره محتملات

برد پزشکیان بدون جنجال نبود. او جلیلی را با فاصله ده درصد و با مشارکت کم‌سابقه‌ای شکست داد. در دور اول انتخابات، کم‌تر از ۴۰ درصد واجدین شرایط رأی دادند. در دور دوم نیز این آمار به سختی به ۵۰ درصد رسید.

اما پیروزی، پیروزی است و احتمالاً پزشکیان برای پیشبرد برنامه خود نیازی به حمایت عظیم مردمی نداشته باشد. از زمان انتخابش، او روشن کرده که اولویت‌هایش حکومت‌داری خوب و پل‌سازی است که هیچ‌کدام به اصلاحات سیاسی متحول‌کننده نیاز ندارد. برای مثال، در تلاش برای ایجاد شفافیت بیشتر نسبت به دولت‌های قبلی، تیم انتقالی پزشکیان کمیته‌هایی را ایجاد کرده که وظیفه آن انتخاب وزرا بر اساس تخصص و تجربه مدیریتی به جای وفاداری است. به نظر می‌رسد تیم پزشکیان نیز افزایش تنوع در دولت را در اولویت قرار داده است. بر اساس گزارش رسانه‌ها، رئیس‌جمهور جدید معیارهای انتخاب را تعیین کرده که بر اساس آن، ۲۰ درصد اعضای کابینه باید زن بوده، ۶۰ درصد کمتر از ۵۰ سال سن داشته و ۶۰ درصد نیز فاقد سابقه وزارت باشند (هرچند بر اساس تجربه، او مقامات دولتی سابق را زیر رده وزیران منصوب خواهد کرد). در نهایت، پزشکیان می‌خواهد که دولت او هم اصلاح‌طلبان و هم محافظه‌کاران را در خود جای دهد. انجام این مأموریت می‌تواند دشوار باشد. اما تلاش او در این راستا، تنفسی به فضای سیاسی متفرق ایران می‌دهد.

نهاد ریاست جمهوری پاستور مسعود پزشکیانبه محض استقرار دولت، پزشکیان برای بهبود اقتصاد تحت فشار فوری قرار خواهد گرفت. برای انجام این کار، او وعده داده که رویه‌هایی را تغییر دهد که باعث کسری بودجه، بی‌نظمی‌های مالی، کمبودهای اقتصادی و تشدید کمبود آب و زمین‌های زراعی شده است؛ مانند یارانه‌هایی که به برخی از گروه‌های خاص داده می‌شود. برای این منظور، او همچنین متعهد شده که با شبکه‌های قدرتمند فساد نهادینه‌شده مقابله کند. هدفی که توانایی او به عنوان رهبر را به آزمایش می‌گذارد.

تغییر مسیر تهران؟

با این حال، اصلاحات داخلی تا یک جایی به اقتصاد ایران کمک خواهد کرد. کشور همچنین نیاز مبرمی به سرمایه‌گذاری دارد و تا زمانی که غرب تحریم‌های خود را کاهش ندهد، امکان‌پذیر نیست. به این منظور، پزشکیان شدیداً از تعامل جدی دیپلماتیک با ایالات متحده حمایت کرده و استدلال می‌کند که نزدیکی به غرب برای بهبود اقتصاد ایران ضروری است.

با توجه به اینکه روابط بین‌الملل عمدتاً در حوزه‌ای فراتر از دولت است، تغییر سیاست خارجی ایران برای پزشکیان سخت‌تر خواهد بود. پزشکیان قطعاً نمی‌تواند گره کور ناشی از سیاست‌های هسته‌ای، فعالیت‌های منطقه‌ای و روابط ایران با چین و روسیه است را باز کند. اما این بدان معنا نیست که او نمی‌تواند هیچ تأثیری بر سیاست خارجی، به ویژه در مورد دیپلماسی هسته‌ای داشته باشد. اگرچه به نظر می‌رسد چراغ سبز به گسترش برنامه هسته‌ای ایران نشان داده شده، اما با مذاکرات بر سر دامنه آن، به شرط کاهش فشار تحریم‌ها بر ایران مخالفتی وجود ندارد. شاید توافقی که به برنامه هسته‌ای ایران پایان دهد در دستور کار نباشد، اما توافقی عمل‌گرایانه که محدودیت‌های قابل راستی‌آزمایی بر این برنامه در ازای کاهش معنی‌دار تحریم‌ها را اعمال کند، بسیار قابل‌تصور است.

مقامات از تلاش‌های رئیسی برای مذاکرات وین و سپس، از تفاهم مخفیانه سال ۲۰۲۳ با مقامات آمریکایی برای کاهش تنش‌ها حمایت کردند. رئیس‌جمهور جدید ایران احتمالا فضای بیشتری برای مانور داشته باشد. احتمالا به او اجازه داده شده تا با آگاهی از موضعش در مورد مذاکرات، نامزد شود و انتخاب او به مقامات عالی کشور نشان داده که طیف وسیعی از ایرانیان، از جمله محافظه‌کاران میانه‌رو، خواهان تغییر مسیر تهران هستند. نتیجه چرخش احتمالی پزشکیان نیز به میزان تمایل ایالات متحده برای تعامل با رئیس‌جمهور جدید ایران بستگی دارد. رویکرد آمریکا تا حدی به میزان آزادی‌عمل پزشکیان و گستره احتمالی توافق هسته‌ای جدید وابسته است.

مسعود پزشکیان انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳

احتمالاً مقامات آمریکایی متوجه شوند که پزشکیان بیش از آن چیزی که فکر می‌کنند آزادی عمل دارد؛ چرا که رئیس‌جمهور جدید از حمایت رهبر برخوردار است. پس از انتخابات، این دو ملاقاتی طولانی داشته و در مقابل دوربین‌ها، با هم به یک اجتماع مذهبی محافظه‌کاران رفتند که اتفاقی کم‌سابقه تلقی می‌شود. رهبری همچنین به مجلس توصیه کرده که کابینه پزشکیان را سریعاً تأیید کرده و با دولت جدید برای کاهش فشار تحریم‌ها بر ایران همکاری کند.

حمایت رهبر انقلاب البته یادآور این نکته نیز بوده که پزشکیان مخلوق جمهوری اسلامی است. او از رهبری عبور نخواهد کرد و هدف اعلام‌شده‌اش ساخت میانه‌روی سیاسی باثبات است. بنابراین قابل درک است که چرا برخی نسبت به پزشکیان و دستور کار او بدبین هستند. اما تغییر، حتی اگر رادیکال نباشد، باز هم ممکن است از خود اثر به جای بگذارد. این تغییرات می‌تواند کشور را عملگراتر، مرفه‌تر و صلح‌آمیزتر کند؛ واقعیتی که بسیاری از کنشگران کهنه‌کار به خوبی می‌دانند.