شیخ محمد بن زاید آل نهیان، رئیس دولت امارات متحده عربی، پاییز گذشته در حاشیه اجلاس بریکس در کازان روسیه با رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، دیدار کرد. این دیدار اولین ملاقات رسمی بین امیر ابوظبی و رئیس‌جمهور ایران بود و نقطه‌عطفی در روند نزدیکی دیپلماتیک طولانی‌مدت بین دو رقیب تاریخی خلیج فارس بود که در بستر تنش‌زدایی منطقه‌ای گسترده‌تر شکل گرفت.

به نوشته وبسایت موسسه استیمسون، پس از سال‌ها اظهارات تند، دشمنی‌های دیپلماتیک و رویارویی‌های نظامی در سایه، روابط ایران با اعضای کلیدی شورای همکاری خلیج فارس — عربستان سعودی، امارات، کویت و بحرین — در سال‌های 2023 و 2024 به سمت بهبود حرکت کرد. اما چالش‌های جدیدی در پیش است، چرا که منطقه همچنان شاهد بحران‌هایی چون تبعات جنگ غزه، فروپاشی حکومت اسد در سوریه، دشمنی ایران و اسرائیل و بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید است.

از دیدگاه ابوظبی، حفظ امنیت ملی و تضمین شکوفایی اقتصادی، اساس تلاش‌های دیپلماتیک این کشور در ارتباط با تهران است. مذاکرات تنش‌زدایی امارات و ایران پس از سلسله‌ای از حوادث مبهم که منجر به آسیب به کشتی‌های تجاری در سواحل امارات در سال 2019 شد، گام‌های مؤثری را طی کرد. این حوادث پس از خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای ایران در سال 2018 و بازگشت تحریم‌های سخت علیه ایران روی داد.

رهبری شیخ طحنون

همانند تنش‌زدایی امارات با ترکیه و قطر، شیخ طحنون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی امارات، رهبری تلاش‌ها برای برقراری روابط با ایران را بر عهده داشت. در سه سال گذشته، چندین دیدار دوجانبه در سطوح مختلف در جریان بوده است. در ژوئیه 2024، وزیر امور خارجه امارات، شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، یک هیئت دیپلماتیک اماراتی را در سفری دو روزه به تهران رهبری کرد که طی آن با رئیس‌جمهور پزشکیان، وزیر امور خارجه، عباس عراقچی و رئیس مجلس ایران، محمدباقر قالیباف دیدار کرد. اخیراً، در 12 فوریه، وزیر امور خارجه امارات با کمال خرازی، مشاور ارشد رهبر ایران، وزیر امور خارجه سابق و رئیس شورای راهبردی روابط خارجی ایران، در حاشیه یک نشست چندملیتی در دبی دیدار کرد.

طحنون بن زاید

از اوایل سال 2023، ابوظبی و تهران همچنین مذاکراتی را در زمینه‌های هوانوردی تجاری، حمل و نقل دریایی، تجارت و سرمایه‌گذاری‌ها، اقدام مشترک در زمینه تغییرات اقلیمی در خصوص طوفان‌های شنی، و مسائل مدیریت مرزی پیش برده‌اند.

با تلاش برای بهبود روابط با ایران، امارات متحده عربی قصد دارد خود را به‌عنوان میانجی با جمهوری اسلامی معرفی کرده و سازوکارهایی را که معماری ژئوپلیتیکی منطقه را تنظیم می‌کنند، بازسازی کند تا به هدف تنش‌زدایی، کاهش درگیری‌ها و تنوع اقتصادی دست پیدا کند.

اختلاف قدیمی

با اینن حال، با وجود بهبود روابط با تهران، ایران و امارات نتواسته‌اند اختلافات مرزی پنجاه ساله خود را درباره سه جزیره کوچک در خلیج فارس – ابوموسی و تنب بزرگ و تنب کوچک – حل کنند.

در اواخر نوامبر 1971، ایران - که آن زمان هنوز تحت حکومت پهلوی بود - دو روز قبل از تأسیس امارات متحده عربی کنترل این جزایر را به دست گرفت. از آن زمان، ایران بر مالکیت این جزایر تاکید کرده، در حالی که امارات به دنبال حل دیپلماتیک این اختلاف بوده است. این بحران به طور عمیقی حافظه نهادی و ادراک تهدید در امارات را شکل داده و تصور ایران به‌عنوان یک قدرت هژمونیک را تقویت کرده است.

ابوموسی

از منظر استراتژی نظامی، کنترل این سه جزیره مزیت عمده‌ای فراهم می‌کند. این جزایر در قلب مسیرهای حمل و نقل دریایی خلیج فارس قرار دارند و پایگاه‌های مستقر در این جزایر، بر ترافیک دریایی ورودی و خروجی از تنگه هرمز نظارت می‌کنند و در معماری دفاعی دریایی ایران نقش کلیدی دارند.

استراتژی امارات برای این جزایر عمدتاً بر بسیج حمایت از ادعای حاکمیت خود در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی و جلب حمایت دیپلماتیک از قدرت‌های ژئوپلیتیکی سنگین وزن متمرکز است. در دو سال گذشته، امارات بارها حمایت لفظی چین و روسیه را برای ادعاهای خود جلب کرده است، که این امر موجب تنش‌های علنی بین تهران و نزدیک‌ترین شرکای استراتژیکش شده است.

با این حال، هنوز مشخص نیست که امارات تا چه اندازه می‌تواند حمایت نمادین چین و روسیه را به فشار ملموس برای تغییر وضعیت موجود تبدیل کند.

گرفتاری در میان جنگ

در همین حال، اماراتی‌ها همچنان از کشیده شدن به درگیری بین ایران و اسرائیل می‌ترسند، به‌ویژه پس از حمله حماس به اسرائیل در 7 اکتبر 2023 و جنگ بعدی اسرائیل علیه غزه. در سال 2024، درگیری‌های منطقه‌ای گسترش یافت و به حمله اسرائیل به لبنان منجر شد، در حالی که به حوثی‌ها جسارت بیشتری پیدا کردند.

برای اجتناب از گرفتار شدن در آتش متقابل تشدید شده میان ایران و اسرائیل و همچنین فاصله گرفتن از موضع نظامی واشنگتن در برابر تهران، امارات متحده عربی استفاده از حریم هوایی و تأسیسات نظامی خود برای اقدام نظامی علیه ایران و نیروهای متحد آن را محدود کرده است. اماراتی‌ها همچنین از حملات اسرائیل علیه ایران انتقاد کرده‌اند، از جمله هدف قرار دادن نمایندگی دیپلماتیک ایران در دمشق در آوریل 2024 و محکوم کردن حمله موشکی اسرائیل به ایران در اکتبر 2024.

در عین حال، امارات همچنان نسبت به ایران و شبکه متحدان آن، که تحت عنوان «محور مقاومت» شناخته می‌شود، حساس است. هرچند این ائتلاف با جنگ لبنان و فروپاشی ناگهانی حکومت اسد در سوریه آسیب دیده، اماراتی‌ها همچنان به خاطر حملات موشکی و پهپادی حوثی‌ها به ابوظبی در ژانویه 2022 نگران هستند و احتمال از سرگیری کمپین ضد کشتی حوثی‌ها در دریای سرخ برای آن‌ها نگرانی بزرگی است.

حوثی‌ یمن

تشدید عدم قطعیت‌ها

بازگشت ترامپ به کاخ سفید، به عدم قطعیت‌ها افزوده است. امارات متحده عربی خاطرات پیچیده‌ای از اولین دوره ریاست‌جمهوری ترامپ دارد. از تحریم‌های اقتصادی سخت‌گیرانه آمریکا علیه ایران گرفته تا ترور سردار سلیمانی در 2020، سیاست‌های ترامپ در خاورمیانه ممکن بود تلاش‌های دیپلماتیک ابوظبی برای تنش‌زدایی با تهران را به خطر بیندازد. با این حال، توافقات ابراهیم 2020 یک نقطه عطف دیپلماتیک بزرگ برای امارات بود.

هنوز مشخص نیست ترامپ در دوره دوم خود در قبال منطقه چگونه رفتار خواهد کرد. اگرچه ترامپ اخیراً یادداشتی را برای از سرگیری کمپین فشار حداکثری علیه ایران امضا کرده است، او گفته که این کار را با تأسف انجام داده و ترجیح می‌دهد راه‌حلی دیپلماتیک برای پیشرفت‌های هسته‌ای ایران پیدا کند.

موضع سخت‌تر آمریکا علیه ایران احتمالاً مشکلات جدی برای روابط امارات و ایران ایجاد خواهد کرد. ابوظبی احتمالاً رویکردی محتاطانه در پیش خواهد گرفت تا بهتر بتواند سیاست خارجی ترامپ را مسیریابی کند، در حالی که برای برنامه‌ریزی‌های احتمالی در صورت تشدید تحریم‌های ضدایران از سوی دولت ترامپ، با تهران هماهنگ خواهد شد. در حالی که امارات و ایران ممکن است هرگز به متحدان نزدیک تبدیل نشوند، اقدامات اخیر ابوظبی نشان می‌دهد که این کشور سعی خواهد کرد روابط خود با ایران را در مسیر مثبت نگه دارد.

دیدار دوجانبه بین وزرای امور خارجه امارات و ایران در 29 دسامبر 2024، که اولین گفتگوی حضوری از زمان سقوط حکومت اسد در سوریه بود، اراده دو کشور را برای حفظ کانال‌های ارتباطی مستقیم در دوره‌ای از تغییرات بنیادین در نظم سیاسی منطقه نشان داد. در همین حال، در 3 فوریه، یک ناوگان ایرانی متشکل از چهار کشتی جنگی به بندر شارجه سفر دوستانه‌ای داشت. این اتفاق نشان از اراده امارات و ایران برای حمایت از تنش‌زدایی با هماهنگی نظامی ملموس و ارسال این پیام به دولت ترامپ دارد؛ که امارات تمایلی به تلاش جدیدی برای منزوی کردن ایران از همسایگان خلیج فارس خود ندارد.