به گزارش اکوایران، حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، نگرانی‌ها درباره آلودگی هسته‌ای و شیمیایی را افزایش داده است، در حالی که تنش‌ها میان هند و پاکستان و جنگ روسیه و اوکراین نیز خطرات بیشتری را به همراه دارد.

به نوشته الجزیره، تصمیم بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، برای آغاز حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران، نگرانی‌هایی را در میان بخش‌هایی از جامعه جهانی، نهادهای نظارتی انرژی اتمی و کارشناسان درباره خطرات آلودگی هسته‌ای به وجود آورده است.

 رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، گفته که احتمال آلودگی رادیولوژیکی و شیمیایی از تأسیسات آسیب‌دیده نطنز، مرکز اصلی هسته‌ای ایران وجود دارد.

در همین حال، رهبران منطقه‌ای و جهانی هشدار دادند که حملات اسرائیل، که از روز جمعه آغاز شده، می‌تواند منطقه را بیشتر بی‌ثبات کند و احتمال بروز یک رویارویی هسته‌ای را افزایش دهد. کایا کلاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، روز شنبه نگرانی عمیق خود را از این تشدید وضعیت ابراز کرد. اتحادیه اروپا با داشتن موضعی مخالف بر سر تسلیحات هسته‌ای ایران، بر این باور است که "دیپلماسی، نه اقدام نظامی" راه حل مناسبی برای این مسئله است.

نتانیاهو که سال‌هاست خواستار حمله به سایت‌های هسته‌ای ایران بوده، این حملات بی‌سابقه را در حالی آغاز کرد که مذاکرات هسته‌ای میان واشنگتن و تهران در حال انجام بود. 

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چه می‌گوید؟

گروسی در جلسه اضطراری شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین روز دوشنبه گفت که سطح تشعشعات در خارج از تأسیسات نطنز و یک تأسیسات دیگر در اصفهان که هدف حملات اسرائیل قرار گرفتند، به نظر طبیعی می‌رسد.

با این حال، مدیر کل آژانس هشدار داد که تشدید نظامی "احتمال آزاد شدن رادیولوژیکی" را افزایش می‌دهد. گروسی روز جمعه به شورای امنیت سازمان ملل گفت که حمله اسرائیل به نطنز قسمت بالای تأسیسات را تخریب کرده است. اگرچه تأسیسات سانتریفیوژ زیرزمینی آسیب ندیده‌اند، اما به دلیل حمله برق خود را از دست داده‌اند.

او هشدار داد که این ممکن است سانتریفیوژهای زیرزمینی که اورانیوم غنی‌سازی می‌کنند را آسیب‌دیده کرده باشد. سانتریفیوژهای در حال چرخش حاوی گازی به نام هگزافلوراید اورانیوم هستند و این گاز در حال حاضر بزرگ‌ترین خطر آلودگی شیمیایی در نطنز محسوب می‌شود. این گاز با ترکیب اورانیوم و فلورین ساخته می‌شود و بسیار فرار و خورنده است. می‌تواند پوست را بسوزاند و اگر استنشاق شود، کشنده است. مشخص نیست آیا هیچ‌یک از این گازها به دلیل قطع برق از سانتریفیوژها خارج شده است یا خیر.

به گفته گروسی: «در میان این شرایط چالش‌برانگیز و پیچیده، حیاتی است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاعات فنی به‌موقع و منظم درباره تأسیسات و سایت‌های مربوطه دریافت کند. در غیاب آن اطلاعات، آژانس نمی‌تواند شرایط رادیولوژیکی و پیامدهای بالقوه آن بر جمعیت و محیط زیست را به دقت ارزیابی کند و نمی‌تواند کمک‌های لازم را ارائه دهد».

آیا تأسیسات هسته‌ای قبلاً مورد حمله قرار گرفته‌اند؟

الجزیره نتوانسته است سابقه‌ای  از یک تأسیسات هسته‌ای عملیاتی که تحت حمله قرار گرفته باشد پیدا کند، اما نیروگاه‌ها اغلب در حین ساخت مورد حمله قرار گرفته‌اند - عمدتاً در خاورمیانه.

یک هفته پس از آغاز جنگ ایران و عراق در سال 1980، عملیات "شمشیر سوزان" ایران به راکتور هسته‌ای ناتمام اوسیراک عراق آسیب زد که این اولین حمله به یک نیروگاه هسته‌ای در جهان بود.

اسرائیل سال بعد یک حمله هوایی دیگر انجام داد و راکتور فرانسوی ساخته شده را در عملیات "اپرا" نابود کرد. یک دهه بعد، عملیات "طوفان صحرا" ایالات متحده به مرکز تحقیقات هسته‌ای توویثا که اوسیراک بخشی از آن بود، حمله کرد.

عراق همچنین در طول جنگ ایران و عراق به راکتور ناتمام بوشهر ایران حمله کرد و به آن آسیب رساند. اتحاد جماهیر شوروی در نهایت این راکتور را در اوایل دهه 2000 تکمیل کرد و در سال 2009 به بهره‌برداری رسید.

اسرائیل اخیراً فاش کرد که در سال 2007 یک راکتور سوری را بمباران کرده است، ظاهراً درست پیش از اینکه به مرحله عملیاتی برسد، با این باور که این راکتور بخشی از برنامه حکومت بشار اسد برای دستیابی به تسلیحات هسته‌ای بوده است. عملیات "خارج از چارچوب" راکتور پلوتونیومی ساخته شده توسط کره شمالی در دیر الزور را بمباران و آن را نابود کرد. سایر راکتورها به دلایل سیاسی به جای دلایل امنیتی مورد حمله قرار گرفته‌اند.

گروه جدایی‌طلب باسکی اسپانیا (ETA) یک نیروگاه هسته‌ای در حال ساخت در لیمویز واقع در سواحل شمالی اسپانیا را بمب‌گذاری کرد. این گروه در سال‌های 1978 و 1979 بمب‌هایی را در داخل این تأسیسات منفجر کرد و سه کارگر را کشت. این گروه دو بار مهندس ارشد پروژه را ترور کرد. اسپانیا در نهایت در سال 1983 پس از لغو برنامه هسته‌ای دیکتاتوری فرانسیسکو فرانکو، این نیروگاه را رها کرد.

فعالان ضد هسته‌ای نیز در سال 1982 به تأسیسات ناتمام آسیب رساندند. در فرانسه، آن‌ها پنج نارنجک‌انداز را به سمت نیروگاه کری مالبیل نزدیک لیون شلیک کردند و سوراخی در دیوار بتنی خارجی آن ایجاد کردند.

در دسامبر همان سال، کنگره ملی آفریقا یک سری بمب‌های متوالی در نیروگاه هسته‌ای کوئبرگ که دولت آپارتاید آفریقای جنوبی در حال ساخت آن نزدیک کیپ تاون بود، منفجر کرد. اولین راکتور از دو راکتور این نیروگاه قرار بود همان ماه به بهره‌برداری برسد. هیچ گونه جراحت یا نشت تشعشعاتی گزارش نشد.

آیا در زمان‌های دیگری جهان به یک حادثه هسته‌ای نزدیک شده است؟

رئیس موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم در یک مصاحبه با الجزیره، گفت که جهان به ندرت در معرض خطر زیادی از استفاده تصادفی از سلاح‌های هسته‌ای بوده است. پیش‌تر، خطرات عمدتاً ناشی از تهدید اشتباه محاسباتی بوده‌اند: «آخرین باری که اطلاعات عمومی نشان می‌دهد ما تا این حد به فاجعه نزدیک بودیم، حادثه پتروو در سپتامبر 1983 بود - یک هشدار کاذب در سیستم هشدار زودهنگام شوروی که یک مهندس از گزارش آن خودداری کرد».

استانیسلاو پتروو، که در مرکز فرماندهی هشدار زودهنگام مسکو کار می‌کرد، اطلاعات ماهواره‌ای دریافت کرد که نشان می‌داد یک موشک بالستیک ایالات متحده علیه روسیه شلیک شده است و پس از آن چهار موشک دیگر نیز گزارش شد. این زمان، زمانی پرتنش بین ابرقدرت‌ها بود، زیرا ایالات متحده به استقرار موشک‌های SS20 روسی با کلاهک‌های متعدد اعتراض داشت و مسکو به استقرار موشک‌های هسته‌ای پرشینگ 2 در اروپای غربی معترض بود.

پتروو ممکن است با منتظر ماندن برای شواهد تأییدی قبل از اطلاع‌رسانی به مقامات بالاتر خود، از یک جنگ هسته‌ای جلوگیری کرده باشد. هیچ موشکی به خاک روسیه اصابت نکرد و اطلاعات ماهواره‌ای شوروی در نهایت نادرست از آب درآمد.

اخیراً، در طول درگیری نظامی چهار روزه بین هند و پاکستان، هند موشک‌های بومی برهموس را به سمت همسایه‌اش شلیک کرد. هرچند این موشک‌ها در این مورد بارهای متعارف داشتند، برخی کارشناسان معتقدند که می‌توانند برای حمل کلاهک‌های هسته‌ای نیز تغییر شکل دهند.

و همانطور که خورام دستگیر خان، وزیر دفاع پیشین پاکستان، در ماه می   به الجزیره گفت: "زمانی که موشک در هواست، شما نمی‌توانید بدانید چه بارهایی حمل می‌کند تا زمانی که به هدف برخورد کند."

چنین سناریوهایی خطر جنگ هسته‌ای را در مواردی که هر دو طرف - مانند مورد روسیه و ناتو در اروپا - دارای تسلیحات هسته‌ای هستند، افزایش می‌دهد. اسمیت گفت که بیشتر از هر حمله هسته‌ای برنامه‌ریزی‌شده، نگران این است که "کسی در جایی، در زنجیره فرماندهی تحت فشار شدید زمان به اشتباه واکنش نشان دهد.

آیا جنگ روسیه و اوکراین نیز به این خطرات افزوده است؟

یک نگرانی جدید از آلودگی هسته‌ای به اوایل حمله روسیه به اوکراین برمی‌گردد، زمانی که این کشور نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا (ZNPP) را در تاریخ 4 مارس 2022 تصرف کرد. این نیروگاه دارای شش راکتور است و در سمت    چپ رودخانه دنیپر قرار دارد که بخشی از خط مقدم بین نیروهای اوکراینی و روسی را تشکیل می‌دهد.

اوکراین اعلام کرد که روسیه 500 سرباز با تجهیزات نظامی، تانک‌ها و مهمات را در اتاق موتور واحد اول راکتور مستقر کرده است و دسترسی به تجهیزات اطفای حریق را مختل کرده است.

در تاریخ 1 اوت 2022، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه وقت ایالات متحده، به مجمع عمومی سازمان ملل گفت: "روسیه اکنون از این نیروگاه به عنوان پایگاهی نظامی برای شلیک به اوکراینی‌ها استفاده می‌کند، با علم به اینکه آن‌ها نمی‌توانند و نخواهند شلیک کنند زیرا ممکن است به طور تصادفی یک راکتور یا زباله‌های پر از     رادیواکتیو موجود در انبار را هدف قرار دهند. این مفهوم استفاده از سپر انسانی را به سطحی کاملاً متفاوت و وحشتناک می‌برد."

دو روز بعد، آژانس دولتی انرژی هسته‌ای اوکراین (Energoatom) اعلام کرد که نیروهای روسی موشک‌ها و توپخانه را به سمت نیروگاه شلیک کردند و به ایستگاه نیتروژن-اکسیژن آن را آسیب زدند. "خطر نشت هیدروژن و اسپری مواد رادیواکتیو وجود دارد. خطر آتش‌سوزی بالا است."

سرانجام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) مداخله کرد تا اطمینان حاصل شود که تمام شش راکتور خاموش شده‌اند و نبردها در اطراف نیروگاه متوقف شده‌اند، اما این نیروگاه هنوز نیاز به تأمین پایدار آب و برق برای خنک کردن میله‌های سوخت مصرف‌شده و راکتورها دارد.