به گزارش اکوایران، درست قبل از حمله اسرائیل به ایران و ایجاد اختلال کردن عمدی در دیپلماسی هستهای جاری، واشنگتن و تهران هر دو در حال بررسی ایده تشکیل یک کنسرسیوم چندملیتی برای توسعه انرژی هستهای در منطقه خاورمیانه بودند. برخی گزارشها حاکی از آن بود که این پیشنهاد ایران بوده ، در حالی که برخی دیگر آن را به استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ایالات متحده در خاورمیانه، نسبت میدادند.
نوشداروی کنسرسیوم
به نوشته آنخل وهرا، تحلیلگر فارین پالیسی، تحت چنین کنسرسیومی، کشورهای مختلف منطقه - از جمله ایران، امارات متحده عربی و عربستان سعودی - غنیسازی اورانیوم را در یک مکان مشترک انجام میدهند. این امر به رقبای منطقهای اجازه میدهد تا یکدیگر را زیر نظر داشته باشند، در حالی که تمام فعالیتها تحت نظارت بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی و زیر نظارت و سرمایهگذاریهای ایالات متحده خواهد بود.
در سال ۲۰۲۳، سید حسین موسویان، دیپلمات سابق ایرانی و عضو سابق تیم مذاکرهکننده هستهای، توصیه کرد که کشورهای خلیج فارس «میتوانند یک کنسرسیوم ترتیبات غنیسازی چندجانبه ایجاد کنند» تا خدمات غنیسازی اورانیوم و سایر محصولات چرخه سوخت را ارائه دهند. بسیاری از تحلیلگران ایده کنسرسیوم را به عنوان نوشدارویی برای رفع سوءظنهای غرب و منطقهای پیرامون اهداف هستهای ایران و به عنوان یک راه حل آبرومندانه برای ایران که اصرار دارد از حقوق خود برای توسعه و استفاده از انرژی هستهای دست نخواهد کشید، ستودند.
موانع پیشروی کنسرسیوم
با این حال، مسیر ایجاد چنین کنسرسیومی با موانعی روبرو است. اولین چالش، بحث بر سر مکان است. آمریکاییها میخواهند چنین کنسرسیومی در خارج از ایران تأسیس شود تا از تبدیل انرژی هستهای تولید شده برای مصارف غیرنظامی به کاربردهای نظامی جلوگیری شود. ایران رسماً اعلام کرده که تا زمانی که کنسرسیومی در خاک ایران باشد، از آن استقبال میکند. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، گفت: «این نمیتواند جایگزینی برای غنیسازی در داخل ایران باشد».
در همین زمینه است که سه جزیره تحت کنترل ایران به عنوان مکانهای احتمالی برای کنسرسیوم مطرح شدهاند. تنب بزرگ و کوچک جزایری کوچکی هستند که عملا ساکن ندارند. گزارش شده است که تنها جمعیت کمی در ابوموسی زندگی میکنند. ایرانیها در هر سه جزیره که از نظر استراتژیک در تنگه هرمز قرار دارند، حضور نظامی و دریایی دارند. نفتکشها و کشتیهای حامل کالاهای تجاری باید از بین این جزایر عبور کنند تا از بزرگترین آبراهه نفتی جهان که توسط نیروهای ایرانی کنترل میشود، عبور کنند.
حضور بازیگران منطقهای در این جزایر - از طریق کنسرسیوم پیشنهادی - احتمالاً میتواند تأثیر تثبیتکنندهای بر تجارت دریایی داشته باشد، زیرا هر بار که تنشها بالا میگیرد، این نگرانی وجود دارد که ممکن است تنگه هرمز مسدود شود.
در ژوئیه ۲۰۲۳، زمانی که روسیه خواستار حل و فصل اختلاف مطابق با «قوانین حقوق بینالملل و منشور سازمان ملل متحد» شد، تهران خشمگین شد و از مسکو خواست که «موضع خود را اصلاح کند». در واقع، ادعای امارات بر سر این جزایر ایرانی هر از گاهی طوفانی به پا میکند که نشاندهنده اختلاف عمیقتر بین اعراب و ایرانیان است.
علیرغم هزینههای اجتماعی سنگین این قبیل اختلافات در میان مردمی که اغلب ارزشها و فرهنگهای مشترکی دارند، هیچ پایان فوری برای این موضوع وجود ندارد. با این حال، کارشناسان استدلال کردهاند که ایده یک کنسرسیوم چندملیتی با مشکلات بیشتری همراه است.
وقتی موسویان یک چارچوب چندملیتی را پیشنهاد کرد، او از Urenco - یک کنسرسیوم غربی که خدمات غنیسازی اورانیوم و دفع زبالههای هستهای را در آلمان، انگلستان، هلند و ایالات متحده ارائه میدهد - به عنوان یک مدل یاد کرد. اما برخی از کارشناسان خاطرنشان کردهاند که دانش فنی میتواند از چنین کنسرسیومهایی خارج شود و منجر به گسترش سلاحهای هستهای شود. عبدالقدیر خان، پدر برنامه تسلیحات هستهای پاکستان، در شرکت اورنکو در هلند کار میکرد، جایی که طرح سانتریفیوژ را دزدید و بعداً آن را در اختیار ایران، لیبی و کره شمالی قرار داد.
ایران نیز تردیدهای خود را دارد. در دهه ۱۹۷۰، این کشور بخشی از یک کنسرسیوم مشابه بود، اما با کشورهای اروپایی و به رهبری فرانسه. ایران ادعا کرد که پس از فشار ایالات متحده بر فرانسه، هرگز اورانیوم غنیشده با غنای پایین را که برای آن هزینه کرده بود، دریافت نکرد.
فرمول جادیویی
با ابن همه برخی از کارشناسان استدلال کردهاند که اگر کنسرسیومی در یک جزیره ایرانی مانند قشم یا کیش باشد، احتمالاً ایران با آن موافقت خواهد کرد. هر دو جزیره، جزایر ایرانی بیچونوچرایی هستند که اغلب توسط تهران به عنوان مقاصد تعطیلات تبلیغ میشوند.
به عقیده علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بینالمللی بحران، ایده ایجاد کنسرسیوم در یکی از سه جزیره ایرانی مورد ادعای امارات، «لایه دیگری از پیچیدگی» را اضافه کرد و در عوض از قشم، به عنوان «یکی از بزرگترین جزایر خلیج فارس»، به عنوان یک مکان احتمالی برای عملیاتی کردن این ایده حمایت کرد.
به گفته واعظ: «به نظر من فرمول جادویی این است که ایران و ایالات متحده در نیمه راه به توافق برسند، به طوری که ایران موافقت کند که دیگر غنیسازی ملی و مستقل نداشته باشد. غنیسازی در یک کنسرسیوم انجام شود و ایالات متحده موافقت کند که آن کنسرسیوم میتواند در جزیرهای متعلق به ایران باشد».
