به گزارش اکوایران، با درگذشت دراماتیک ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور فقید جمهوری اسلامی ایران در سانحه هلیکوپتر در 29 اردیبهشت، توجه زیادی به رقابت برای جانشینی او جلب شده است. اما این هلیکوپتر حامل یک مقام بلندپایه دیگر را هم بود: حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه که اکنون با معاونش، علی باقری کنی در مقام سرپرست جایگزین شده است. معمولاً وزیر موقت اهمیت چندانی ندارد، زیرا طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی می‌تواند به طور قانونی تنها پنجاه روز خدمت کند. اما این بار اوضاع فرق می‌کند زیرا باقری کنی به عنوان یک دیپلمات برجسته شانس زیادی برای باقی ماندن به عنوان وزیر امور خارجه در دوره ریاست جمهوری بعدی دارد.

چهره نه چندان ناشناخته

به نوشته شورای آتلانتیک، باقری کنی اگرچه تا حدودی حضور کم‌رنگی در رسانه‌ها دارد، اما برای افکار عمومی ایران یا دیپلمات‌های غربی چهره ناشناخته‌ای نیست. زمانی که رئیسی در سال 2021 به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد، باقری کنی یکی از نام‌هایی بود که به عنوان وزیر خارجه احتمالی مطرح شد. در نهایت این مقام به امیرعبداللهیان رسید و باقری کنی به عنوان معاون ارشد وی و ریاست بخش مهم سیاسی وزارت امور خارجه منصوب شد. در این سمت، باقری کنی مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران بوده و در چندین دور مذاکرات مستقیم با اتحادیه اروپا در وین و مذاکرات محرمانه با آمریکا در مسقط شرکت داشته است. در 19 می، اندکی قبل از حادثه سقوط هلیکوپتر، ایران مذاکرات [غیرمستقیم] با ایالات متحده را تایید کرد.

باقری کنی در سخنانی در مراسم تشییع پیکر امیرعبداللهیان تاکید کرد که از سیاست‌های سلف خود پیروی خواهد کرد. او از آن زمان در مصاحبه‌های خود کم‌تر از مذاکرات حساس با آمریکا و غرب صحبت کرده و بیشتر از ارتقای روابط دیپلماتیک ایران با برخی از کشورهای منطقه – به ویژه عربستان سعودی – که در دوره دولت رئیسی صورت گرفت صحبت کرده است. روابط تهران و ریاض همچنان ناهموار است، اما به گفته ایران، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی دعوت برای سفر به تهران را پذیرفته است - چیزی که تا همین چند وقت پیش غیرقابل تصور بود.

باقری کنی هفته اول طوفانی را پشت سر گذاشت و با بسیاری از همتایان خود از جمله روسیه، ترکیه، عربستان سعودی و کویت گفتگوهای تلفنی انجام داد. باقری شخصاً در اولین سفر او به تهران میزبان سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر و همچنین اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس و دیگر جناح‌های مسلح فلسطینی بود که برای شرکت در مراسم تشییع جنازه دولتی به ایران آمده بودند.

اما باقری کنی کیست؟ و اگر بخواهد بر سر کار بماند، چجور وزیر خارجه‌ای خواهد بود؟

انریکه مورا علی باقری کنی

مکتب امام‌صادقی‌ها

باقری کنی متولد 1346 در تهران، از یک خانواده روحانی بانفوذ است که جزء جناح محافظه کار سیاسی جمهوری اسلامی محسوب می‌شود. پدرش سال‌ها در مجلس خبرگان خدمت کرد و برادرش، مصباح الهدی، داماد رهبر انقلاب است. عموی او، محمدرضا مهدوی کنی، از بنیانگذاران جمهوری اسلامی بود که در اوایل انقلاب به عنوان وزیر کشور و نخست وزیر موقت خدمت می‌کرد. پروژه برجسته مهدوی باقری کنی تأسیس دانشگاه امام صادق بود، که پس از سلب مالکیت آن از یک مؤسسه وابسته به هاروارد ایجاد شد. این دانشگاه از دیرباز پرورش دهنده مقامات و مدیران جمهوری اسلامی بوده است.

باقری کنی در دانشگاهی که عمویش تأسیس کرده بود، در رشته اقتصاد تحصیل کرد و مانند چند تن از بستگانش مدتی نیز در آنجا به تدریس پرداخت. در دهه 1990 فارغ التحصیلان امام صادق(ع) شروع به پرکردن ارگان‌های حکومتی کردند که او تنها یکی از آن‌ها بود.

باقری کنی برای مدت کوتاهی در صدا و سیما کار کرد و پیش از آن در سال 1994 به عنوان رئیس اخبار سیاسی در رادیو ملی مشغول به کار بود، رشدی سریع که احتمالاً به پیوندهای خانوادگی قوی او مربوط می‌شد. باقری کنی خیلی زود راهی وزارت امور خارجه شد و به عنوان کارشناس خاورمیانه مشغول به کار شد. او پس از رفتن به وزارت خارجه در سال 1997، با دختر عموی خود ازدواج کرده و دو دختر دارد.

باقری کنی در وزارت امور خارجه به سعید جلیلی تندرو نزدیک شد -یکی دیگر از فارغ التحصیلان امام صادق، که زمانی که رئیس جمهور اصلاح طلب، محمد خاتمی در سال 2005 جای خود را به محمود احمدی نژاد تندرو داد، شروع به صعود کرد. در سال 2007 که این وزارتخانه به دو دپارتمان اروپا و آمریکا تقسیم شد، باقری کنی ریاست اداره اروپا را بر عهده گرفت.

باقری کنی جلیلی

 

مذاکرات دیرینه هسته‌ای

ایران در سال 2008 دور جدیدی از مذاکرات هسته‌ای را با غرب آغاز کرد که در آن زمان شورای عالی امنیت ملی مدیریت آن را برعهده داشت. جلیلی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی این مذاکرات را رهبری کرد. در جریان مذاکرات، باقری کنی از وزارت خارجه خارج شد و به عنوان معاون عالی جلیلی مشغول به کار شد. گفتگوهای دوران جلیلی واقعاً مذاکره نبود، بلکه جلیلی و هیئتش بیشتر برای همتایان غربی خود درباره امپریالیسم و ​​جنایت‌های مرتکب شده توسط ایالات متحده سخنرانی می‌کردند، بدون اینکه پیشرفت معنی‌داری وجود داشته باشد.

شکست این مذاکرات زمینه را برای انتخابات ریاست جمهوری 2013 فراهم کرد که در آن حسن روحانی میانه‌رو و مورد حمایت اصلاح طلبان مقابل چهار کاندیدای محافظه کار از جمله جلیلی قرار گرفت. روحانی صراحتاً با وعده دستیابی به توافق هسته‌ای با غرب جلو آمد، که می‌تواند تحریم‌های اقتصاد ایران را کاهش دهد. در مقابل، این جلیلی بود که باید از سابقه خود در این مذاکرات دفاع می‌کرد. باقری کنی در سال 2013 رهبری ستاد انتخاباتی جلیلی را بر عهده داشت و با محمود واعظی، رئیس دفتر روحانی، مناظره‌ای در مورد سیاست خارجی برگزار کرد که در آن واعظی ، جلیلی را به داشتن یک سیاست خارجی شبیه طالبان متهم کرد. روحانی با 50.7 درصد برنده انتخابات شد و جلیلی با 11.4 درصد سوم شد.

زمانی که روحانی و محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه او مذاکرات هسته‌ای را رهبری می‌کردند، باقری کنی یکی از منتقدان اصلی آن‌ها چه قبل و چه بعد از توافق 2015 بود و اغلب در مجلس علیه آن‌ها صحبت می‌کرد. او همچنین چندین مقاله علیه انعقاد توافق توسط روحانی نوشت. باقری کنی تا آنجا پیش رفت که ادعا کرد رهبری واقعاً موافق توافق نیست، اگرچه علناً از آن حمایت کرده بود. در سال 2023، باقری کنی پیش‌گفتاری برای ترجمه فارسی غیر مجاز کتاب «نه برای ضعف قلب»، خاطرات وندی شرمن، دیپلمات برجسته آمریکایی و مذاکره‌کننده کلیدی قرارداد 2015 نوشت. این کتاب که توسط یکی از دستیاران ارشد رئیسی ترجمه شده است، مملو از ترجمه‌های اشتباه عمدی است که قصد دارند شرمن را پس‌زمینه‌ای توطئه آمیز به تصویر بکشند. باقری کنی در پیشگفتار موضع خود را روشن کرد و گفت‌وگوهای ایران با آمریکا را یک تجربه تلخ تاریخی خواند.

باقری کنی در سال 2020، در سال‌های پایانی دولت روحانی به قوه قضاییه رفت که در آن زمان رئیسی ریاست آن را بر عهده داشت. باقری کنی رئیس شورای عالی حقوق بشر قوه قضائیه شد که در سال 2005 برای غلبه بر فشارهای بین المللی گسترده بر ایران به دلیل وضعیت حقوق بشر تأسیس شد.

 

باقری کنی جدید؟

زمانی که رئیسی در سال 2021 رئیس جمهور شد، باقری کنی به وزارت خارجه بازگشت و در راس مذاکرات با هدف تجدید توافقی قرار گرفت که به شدت از آن انتقاد کرده بود. باقری کنی برخلاف سلف خود، معاون وزیر امور خارجه، عباس عراقچی، چندان اهل رسانه نبود. اما در سخنرانی در دانشگاه تربیت مدرس تهران در سال ۲۰۲۳، با انتقاد از «کسانی که در پوشش دفاع از ارزش‌ها می‌خواهند هر مذاکره‌ای را برخلاف ارزش‌ها جلوه دهند» عده‌ای را شوکه کرد. این یک چرخش در گفتمان حکومت به حساب می‌آمد. مطبوعات میانه رو و اصلاح طلب حتی شروع به صحبت از «باقری کنی جدیدی» کردند که اکنون اهمیت گفتگوهای دیپلماتیک با غرب را درک کرده است. در 25 مه، یک دیپلمات سابق به روزنامه اصلاح‌طلب اعتماد گفت که موضع باقری کنی به این دلیل تغییر کرده است که دشواری‌های شرکت در مذاکرات در مقایسه با انتقاد از حاشیه را دیده است.

محمدجواد ظریف علی باقری کنی

مذاکرات فشرده باقری کنی با اتحادیه اروپا - که از ایالات متحده نیز نمایندگی می‌کرد- در سال 2022 منجر به متنی شد که جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا علناً از آن دفاع کرد. اما تهران این متن را رد کرد. یک ماه بعد، اعتراضات داخلی، هرگونه گفتگو با تهران را برای غرب را به تابو تبدیل کرد. با فرونشستن جنبش و آشفتگی منطقه پس از حملات حماس به اسرائیل در 7 اکتبر 2023، مذاکرات مجدداً ادامه پیدا کرده است، اگرچه اغلب به صورت مخفیانه، و اکنون مسائل منطقه‌ای را در کنار پرونده هسته‌ای پوشش می‌دهد. گفته می‌شود که باقری کنی عمده این مذاکرات را رهبری کرده است. با این حال، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که پرونده هسته‌ای اکنون توسط علی شمخانی، دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی هدایت می‌شود. اما باقری کنی این خبرها را تایید یا تکذیب نکرده است. در عین حال، نزدیکان روحانی مانند واعظی و ظریف به شدت از شمخانی انتقاد کرده‌اند و گفته‌اند که او مانعی بر سر راه مذاکرات هسته‌ای بوده است. رئیس جمهور و وزیر امور خارجه بعدی ایران هر کس که ​​باشد باید برای پیگیری هرگونه مذاکره دیپلماتیک با غرب، از سد این پویایی‌های دشوار داخلی و بین‌المللی عبور کند.

به نظر می‌رسد باقری کنی از مخاطرات آگاه است. وی که در مراسم یادبود رئیس خود، بر سختی کار یک دیپلمات ارشد تاکید کرد و گفت: «هرکسی که وزیر خارجه بعدی شود، کار آسانی در پیش نخواهد داشت.» او در آن لحظه در حال لبخند زدن دیده شد، مطمئناً به این فکر می‌کرد که ممکن است آن شخص خودش باشد.