با دوستان‌ شراب، با دشمنان شات‌گان/ چرا شی مجبور به مهار گرگ‌های جنگجویش شد؟

به گزارش اکوایران، کم‌تر از یک دهه پیش از این، به نظر می‌رسید ظهور نسلی از دیپلمات‌های چینی که با گفتار تند خود در برابر منتقدین به گرگ‌های جنگنجو معروف شده بودند، بشارت سیاست خارجی جدید پکن را می‌داد. با این حال این روزها این گونه به نظر می‌رسد که دیپلمات‌های چینی رویه متعادل‌تری را در پیش گرفته و به رتوریک سنتی خود باز گشته‌اند. 

تایلر جاست، تحلیل‌گر مسائل چین با انتشار یادداشتی با عنوان «آیا گرگ‌های جنگجوی چین منقرض شده‌اند؟» در مجله فارن افیرز، این تحول و دگردیسی را مورد بررسی خود قرار داده است. اکوایران این یاددشت را در دو بخش ترجمه کرده که در ادامه بخش اول آن ارائه می‌شود:

با دوستان‌ شراب، با دشمنان شات‌گان

پنج سال پیش، در سال 2019، دیپلمات‌های چین دیگر دیپلماتیک نبودند. سفرای رده بالا و سخنگویان وزارت امور خارجه در توییتر (اکس کنونی)، کنفرانس‌های  خبری و پشت درهای بسته بیانیه‌هایی تند، کنایی و منفی صادر می‌کردند. این تضاد با مدل سابق بادرایت و محتاط چنان شدید بود که ناظران داخلی و خارجی، نام جدیدی را برای فرستندگان چین ایجاد کردند: «گرگ‌های مبارز‌.»

هدف اصلی دیپلماسی گرگ مبارز خلع سلاح منتقدان خارجی از طریق تقابل‌های عمومی، معمولاً با استفاده از زبان احساسی تند، بود. در ژوئیۀ 2019، مثلاً یکی از دیپلمات‌های ارشد چین در پاکستان در توییتر با مشاور امنیت ملی سابق ایالات متحده بگو مگو کرد. در نوامبر، سفیر چین در سوئد با گفتن «ما از دوستان‌مان با شراب ناب پذیرایی می‌کنیم اما برای دشمنانمان شات‌گان داریم» به سرخط خبرها راه یافت. طی گفت‌وگوهای دیپلماتیک در آلاسکا در مارس 2021، دیپلمات ارشد چین، یانگ جیئچی به‌صورت عمومی به وزیر امور خارجه، آنتونی بلینکن، هشدار داد «نظام اجتماعی چین را مسخره» نکند و یکی از سخنگویان وزارت امور خارجۀ چین هیئت آمریکایی را بابت جو خصمانۀ «پر از بوی باروت» نقد کرد.

اما حالا اوج دیپلماسی دیپلماسی گرگ مبارز گذشته است. طی سه سال گذشته، دیپلمات‌های چینی کم کم به رویکرد سنتی‌تر برگشته‌اند. احتمالاً به دستور رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ، لحن بیانیه‌های عمومی‌شان را نرم‌تر کرده‌اند و بر بهبود رابطه‌شان با ایالات متحده، اروپای غربی و جهان در حال توسعه تمرکز کرده‌اند. حساب‌های کاربری وزارت امور خارجۀ چین در شبکه‌های اجتماعی فعال مانده‌اند اما از خصومت و درگیری‌جویی‌های پیام‌هایشان کاسته شده است. کنفرانس‌های خبری وزارت امور خارجی هم آرام‌تر شده‌اند. بعضی از دیپلمات‌هایی که بیانیه‌هایشان در سال‌های 2019 و 2020 سر و صدای بین المللی به پا کرده بودند، بازنشسته شده‌اند یا به جاهای دیگری منتقل شده‌اند.

پژوهشگران و سیاستگذاران بسیاری ظهور دیپلماسی گرگ مبارز را به ناسیونالیسم عموم چینی‌ها و رهبری شخصی شی نسبت داده‌اند. اما مهم‌تر از هر عامل داخلی دیگری، محیط زیست بین المللی چین است. در حدود یک سال پیش از پاندمی کووید19، رهبران چینی به افزایش شدید نقدهای خارجی واکنش نشان می‌دادند -به‌ویژه از جانب ایالات متحده- و آنها را تهدیدی نسبت به حکومت حزب کمونیست چین تعبیر می‌کردند. با نرم شدن انتقادات خارجی، رویکرد چین به دیپلماسی هم نرم شد.

با گذر زمان، سیاستگذاران ایالات متحده باید محتاطانه مراقب آثار نظرات عمومی‌شان باشند. اگر پکن بار دیگر باور کند تحت محاصره است، ممکن است گرگ‌های مبارز‌ برگردند -به چشم‌اندازهای گفت‌وگوی سازندۀ بین چین و ایالات متحده آسیب می‌زنند.

ظهور گرگ مبارز

دیپلمات‌های چین تفاوت بنیادینی با دیپلمات‌های دیگر کشورها ندارند. وزارت امور خارجۀ این کشور همان فعالیت‌های وزارت‌های امور خارجۀ دیگر کشورها را انجام می‌دهد و پیام‌هایی را به همتایان خارجی‌شان می‌دهند و از آنها می‌گیرند و پیشرفت‌ها را به خارج گزارش می‌دهند. فرستندگان چینی همان کسانی هستند که شغلشان از آنها می‌خواهد: با کشورهای متخاصم مواجه شوند، تهدیدهای اجبار را منتقل کنند و فعالیت‌های کشورشان را به منتقدان خارجی توضیح دهند. با این همه، دیپلمات‌های داخل چین و خارج اخبار ناخوشایند را به زبانی منتقل می‌کنند که پیغامِ دلخواه رهبران سیاسی را محتاطانه تنظیم و به دقت شناسایی می‌کنند.

از زمان بنیانگذاری جمهوری خلق، دیپلمات‌های چینی عموماً رفتار حرفه‌ای را رعایت کرده‌اند. چو انلای، اولین نخست وزیر و وزیر امور خارجۀ جمهوری خلق چین، بر ابتکارات دهۀ 1950 و اوایل دهۀ 1960 برای ساخت فرستادگان خارجی پرشمار و آموزش دیده نظارت داشت. پس از انحرافی بزرگ طی انقلاب فرهنگی که فعالیت‌های دیپلماتیک چین را معکوس کرد، وزارت امور خارجه حتی حرفه‌ای‌تر شد. در اواخر دهۀ 1980، اکثر دیپلمات‌های ارشد چین یک مدرک دانشگاهی داشتند. آنان پیوسته گزارش می‌نوشتند، کنفرانس مطبوعاتی داشتند و با هماتایان خارجی‌شان در ارتباط بودند. دیپلمات‌های این کشور در ارتباط با خارجی‌ها حرفه‌ای‌تر شدند. همانطور که دانشمندان علوم سیاسی، تایلر فراول و ایوان مِدِیروس، در سال 2003 در فارن افیرز اشاره کردند، فرستادگان چین «در بیان اهداف این کشور» پیچیده‌تر شده بودند.

با ظهور قدرت اقتصادی و نظامی چین، نیروهای دیپلماتیک قاطع‌تر شدند، به ویژه پس از اینکه در سال 2012 شی دبیرکل حزب کمونیست چین شد. اما نقطۀ عطف واقعی در فعالیت‌های دیپلماتیک چین -آنچه به گرگ مبارزی معروف شد- در اواخر دهۀ 2010 ظهور کرد. بر اساس تحلیل یائو دای و لووِی رز لوچیو، بین سال‌های 2017 و 2020، نسبت واکنش‌های خصمانه به سؤالات کنفرانس‌های خبری وزارت خارجه تقریباً دو برابر شد. به ویژه، همانطور که پژوهش وِی‌فانگ شو نشان می‌دهد، فراوانی استفادۀ دیپلمات‌ها از عبارت‌های ناخوشایند برای کشورهای خارجی در کنفرانس‌های مطبوعاتی در سال 2019 افزایش قابل توجهی داشت. از سال 2018 تا سال 2019، دیپلمات‌های چینی بیش از 100 حساب کاربری توییتر جدید ساختند. اگرچه بخش زیادی از محتوای پست شده در این حساب‌های کاربری چیز خاصی نبود، بسیاری از دیپلمات‌های چینی با استفاده از این پلتفرم‌ها با منتقدان خارجی کل کل می‌کنند.

در زمان تغییر دیپلماتیک وزارت امور خارجۀ چین، عبارت «گرگ مبارز» در ادبیات چین وجود داشت. گرگ مبارز 2، نسخۀ دوم یک فیلم اکشن محبوب، در سال 2017 منتشر شد. این مجموعه فیلم‌ها دربارۀ یک واحد عملیات ویژه تخیلی بود که مأموریت‌های غیرمتعارفی را برای دفاع از منافع چین انجام می‌دهد. شعار هر دو فیلم -«حتی هزاران کیلومتر آن طرف‌تر، هر کسی که به چین توهین کند، تقاص پس خواهد داد»- ظاهراً مناسب کارزار دیپلماتیک پکن برای مقابله با منتقدان خارجی بود. در سال 2020، مخاطبان داخلی و خارجی دیپلمات‌های واقعی چین را «گرگ مبارز» می‌خواندند.

دیپلماسی غیردیپلماتیک

اگرچه دیپلماسی گرگ مبارز در میانۀ گذار بزرگ چین به استراتژی کلان قاطعانه‌تری در دورۀ شی اتفاق افتاد، این عبارت به پدیدۀ باریکی ارجاع داشت. بالاتر از همه، این مسئله نشان دهندۀ یک سبک ارتباطی بود. برخلاف زبان دلپذیر و خوشایندی که در حالت عادی در جهان دیپلمات‌ها وجود دارد، گرگ‌های مبارز لحنی منفی و مهم‌تر از آن، تخاصمی دارند. در ارتباطات هر دو حلقۀ حرفه‌ای و عمومی، به عمد عبارت‌های عجیبی را انتخاب کردند و از درایت دوری کردند.

یک ویژگی اصلی دیپلماسی گرگ مبارز تأکیدش بر اختلاف بین «ما» و «آنها» بود. دیپلمات‌های چینی مسئولان خارجی را در قیاس با رهبران چینیِ دارای انسجام، درستی اخلاقی و عقل سلیم، افرادی ریاکار، بدون فضیلت یا غیرعقلانی تصویر می‌کنند. در ژوئن 2021 مثلاً، سفیر چین در فرانسه گفت از اینکه او را گرگ مبارز خوانده‌اند احساس «غرور» کرده و گفت چنین دیپلمات‌هایی صرفاً از چین در برابر «سگ‌های هار» -منتقدان خارجی کشور- محافظت می‌کنند.

بیانیه‌های بی‌پروای فرستادگان چین معمولاً صرفاً نزد خود نویسندگانشان معنای دلخواه آنها را داشت. مخاطبان خارجی عمدتاً سبک دیپلماتیک جدید را بی‌ادبانه و به دور از درایت تعبیر می‌کردند. پژوهشگران و تحلیلگران سیاست خارجی در ایالات متحده مثلاً، گرگ‌های مبارز چین را «پرشور»، «متعصب»، «تندرو»، «تقابلی» و «خصمانه» توصیف کرده‌اند. اما بر اساس خود دیپلمات‌های چینی، بیانیه‌هایشان پاسخ‌هایی دفاعی به خصومت اطرافشان بود. در مه 2020، وزارت امور خارجۀ چین گفت نمایندگان این کشور صرفاً «تهمت‌های بدخواهانه» و «تمسخرهای بی‌دلیل»ی را که نسبت به چین بیان شده، اصلاح می‌کردند. دیگر دیپلمات چینی گفت «نیاز به جنگیدن در جنگ‌های گرگی» از این واقعیت ریشه می‌گیرد که «گرگ‌هایی در این جهان وجود دارد.»