زورآزمایی میدان و دیپلماسی در مواجهه با دولت دوم ترامپ

به گزارش اکوایران، مقامات ارشد سیاسی ایران، از جمله مقامات دولتی آمادگی خود را برای گفتگو با دولت دونالد ترامپ را اعلام کرده‌اند. در عین حال، جمهوری اسلامی در حال تلاش برای نشان‌دادن همبستگی داخلی است که احتمالاً پیامی مبنی بر این باشد که هرگونه مذاکرات از موضع قدرت خواهد بود. اما مسیر مذاکرات چالش‌های زیادی دارد که آخرین آن‌ها، ادعای نقش‌داشتن تهران در توطئه ترور ترامپ بوده است.

به نوشته امواج‌مدیا، پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری ۵ نوامبر ۲۰۲۴ ایالات متحده نگرانی‌هایی در ایران برانگیخته است. این نگرانی‌ها خصوصاً از آنجایی نشئت گرفته که گزارش شده قرار است رئیس‌جمهور منتخب آمریکا فوراً فشارهای واشنگتن بر تهران را تشدید کند.

بازگشت فشار حداکثری؟

مقامات ایرانی به ترامپ هشدار داده‌اند که از ادامه سیاست «فشار حداکثری» که در دوره اول ریاست‌جمهوری خود دنبال کرده بود، خودداری کرده و هشدار داده‌اند که این رویکرد می‌تواند احتمال گفتگو را تضعیف کند. محمدجواد ظریف، معاون رئیس‌جمهور در امور استراتژیک گفته که ترامپ باید یک تحلیل هزینه-فایده در مورد سیاست «فشار حداکثری» خود انجام دهد و تصمیم بگیرد که آیا ادامه آن ارزش دارد یا نه.

ظریف که همزمان با دوره اول ترامپ وزیر امور خارجه ایران بود، استدلال کرد که سیاست‌های رئیس‌جمهور آینده ایالات متحده منجر به افزایش غنی‌سازی اورانیوم ایران به ۶۰ درصد شده است.

ترامپ در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ میان ایران و قدرت‌های جهانی بیرون آمد و تمامی تحریم‌هایی که در چهارچوب این توافق لغو شده بودند را دوباره اعمال کرد. پس از یک سال، تهران نیز از کاهش تعهدات خود و گسترش برنامه هسته‌ایش خبر داد.

در همین راستا، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در ۷ نوامبر گفت که پیروزی ترامپ «فرصتی برای ایالات متحده برای بازنگری و تجدیدنظر در سیاست‌های نادرست گذشته است». بقایی تأکید کرد که ایران «تجربیات بسیار تلخی از سیاست‌ها و رویکردهای دولت‌های مختلف ایالات متحده دارد» و افزود آنچه «برای ایران مهم است» و «معیار ارزیابی» به شمار می‌رود، این بوده که واشنگتن چگونه با تهران برخورد خواهد کرد.

علی لاریجانی، رئیس پیشین مجلس ایران و مشاور کنونی رهبر انقلاب نیز با احتیاط اظهار داشت که سخنان ترامپ در طول کارزار انتخاباتی ممکن است نشان‌دهنده او رویکرد متفاوت او باشد.

علی‌رغم خروج از برجام، ترامپ علناً درباره تمایل خود برای دستیابی به توافقی جدید با ایران صحبت کرده است. او همچنین اعلام کرده که قصد ندارد جمهوری اسلامی را سرنگون کند.

لاریجانی گفت که ممکن است ترامپ برای پیروزی در انتخابات این سخنان را بیان کرده باشد و افزود: «شاید او متوجه شده که با یک دیوار سخت روبرو است و باید رفتار خود را تغییر دهد».

رئیس سابق مجلس تحریم‌ها را مانعی در مسیر توسعه اقتصادی توصیف کرد که «باید حل شود». او در یک برنامه زنده گفت: «ما باید بپذیریم که اگر متحد شویم و با هم کار کنیم، در ایران تخصص کافی وجود دارد که می‌تواند بار زیادی را از دوش بردارد».

در نمایشی از همبستگی، اسماعیل قاآنی، فرمانده سپاه قدس در مراسم به مناسبت بزرگداشت حسن نصرالله که در تهران برگزار شده بود، به گرمی از محمدجواد ظریف و سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران استقبال کرد. در تصاویر منتشرشده، قاآنی به سمت ظریف می‌رود و کنار او می‌نشیند، سپس دست او را می‌فشارد و با وزیران امور خارجه سابق و کنونی گفتگو می‌کند. این صحنه باعث واکنش‌های زیادی در روزنامه‌ها و رسانه‌های اجتماعی ایران شد.

فردای آن روز، روزنامه دولتی ایران «تجمع فرماندهان دیپلماسی و میدان نبرد» را ستود. روزنامه اصلاح‌طلب شرق نیز از «اتفاق‌نظر میدان نبرد و دیپلماسی» تمجید کرد.

از توطئه اسرائیل تا گناه نابخشودنی

حتی در رسانه‌های اجتماعی، تندروهای مخالف ظریف گفتگوی گرم او با قاآنی را دلیلی برای نبود کینه میان وزیر خارجه پیشین و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دانستند. در حالی که سیگنال‌هایی از آمادگی ایران برای تعامل با ترامپ ارسال شده، ادعاهایی درباره توطئه ایران برای ترور رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده به گوش می‌رسد.

اسناد دادگاه آمریکا که در تاریخ ۸ نوامبر منتشر شد، نشان داد که وزارت دادگستری ایالات متحده سه نفر را به توطئه برای ترور ترامپ متهم کرده که ادعا شده یکی از این افراد، در ایران است.

اسماعیل بقایی این ادعا شدیداً رد کرد و آن را «توطئه‌ای» از سوی گروه‌های حامی اسرائیل خواند که هدفشان «پیچیده‌ترکردن مسائل میان تهران و واشنگتن» است. عراقچی نقش‌داشتن ایران در نقشه ترور ترامپ را منتفی دانست و تلویحاً اسرائیل را متهم کرد که «سناریوی جدیدی» علیه ایران به راه انداخته، در حالی که تأکید کرد مسیر آینده با ایالات متحده «با احترام آغاز می‌شود» و «ایجاد اعتماد نیازمند تلاش از هر دو طرف است».

دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ با خروج یک‌جانبه او از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ همراه بود و کمپین «فشار حداکثری» به منظور «درهم شکستن» اقتصاد ایران دنبال شد. در سال ۲۰۲۰ و پس از آنکه ترامپ دستور ترور سردار قاسم سلیمانی را صادر کرد، ایران و ایالات متحده در آستانه جنگ قرار گرفتند.

در واکنش به این ترور، جمهوری اسلامی ایران وعده «انتقام سخت» داد و چند روز پس از ترور سردار سلیمانی، ده‌ها موشک به پایگاه‌های آمریکایی در عراق شلیک کرد.

در فوریه ۲۰۲۳، امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران «کشتن ترامپ» را یکی از اهداف تلافی ترور سردار سلیمانی اعلام کرد. با این حال، دیگر مقامات ارشد ایرانی عمدتاً از پیگیری قانونی رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده سخن گفته‌اند.

دیدار گرم ظریف و قاآنی در حالی انجام گرفت که وزیر خارجه پیشین همواره هدف انتقادهای شدید از سوی جناح‌های تندرو و حامیان سرسخت سپاه پاسداران قرار داشته است.

ظریف تحت فشار زیادی قرار گرفت.

در آوریل ۲۰۲۱ و پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری آن سال، یک مصاحبه لورفته از ظریف حاوی انتقادات او از نقش «میدان نبرد» در شکل‌دهی به سیاست‌های منطقه‌ای ایران بود. این اتفاق فشارهای زیادی به وزیر خارجه سابق وارد کرد.

تندروها به ویژه از انتقاد ظریف نسبت به نفوذ سردار سلیمانی در منطقه ناراحت شدند.

اوضاع وقتی برای ظریف بدتر شد که رهبر انقلاب نیز به جمع منتقدان پیوست که سبب شد وزیر خارجه وقت عذرخواهی کند.

فرصت دوباره دیپلماسی

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب ایران که از ماه جولای به ریاست‌جمهوری رسیده، وعده داده که با غرب وارد مذاکره شود و برای لغو تحریم‌های غربی تلاش کند. مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده برای احیای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها از آوریل ۲۰۲۱ آغاز، اما در سپتامبر ۲۰۲۲ متوقف شد.

در نشانه‌ای از انعطاف‌پذیری، دولت پزشکیان تأکید کرده که توافق هسته‌ای در قالب کنونی دیگر «کافی نیست» و توافقی اصلاح‌شده ضرورت دارد.

با توجه به اولویت‌دادن به ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای، پزشکیان سمت‌های کلیدی دولتی را به دیپلمات‌هایی داده که در مذاکره برای توافق ۲۰۱۵ نقش داشته‌اند.

رئیس‌جمهور با چالش‌های متعددی در مسیر مذاکره با ترامپ روبرو است؛ از تشدید تنش‌های ایران با اسرائیل گرفته تا واکنش‌های منفی اروپا به گسترش روابط تهران-مسکو و نفرت جمهوری اسلامی از رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده به خاطر ترور سردار سلیمانی.

با این حال، تصمیم‌گیرنده نهایی در مورد سیاست‌های کلی نظام رهبر انقلاب است که پیش از این نیز با اتخاذ رویکرد «نرمش قهرمانانه»، اجازه مذاکرات با واشنگتن برای دستیابی به توافق برجام را صادر کرد. ممکن است انتقاد اخیر رهبری از «عقب‌نشینی غیرتاکتیکی» حاکی از آمادگی برای «عقب‌نشینی تاکتیکی» باشد.

همچنین برخی ناظران بر این باورند که پیشرفت‌های ایران در برنامه هسته‌ای می‌تواند اهرمی برای مذاکرات آینده با غرب باشد.