چگونه اوکراین دست پوتین را در شام خالی کرد؟ چرا اسد برای کرملین مهم بود؟

به گزارش اکوایران، برای دهه‌ها، روسیه تلاش کرده است تا نفوذ خود را در خاورمیانه بازسازی کند. اما پس از سقوط سریع رژیم اسد در سوریه، کرملین در تلاش است هر آنچه می‌تواند نجات دهد.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، تلاش کرد وقایع سوریه را به‌عنوان موفقیتی برای روسیه جلوه دهد؛ کشوری که در طول جنگ داخلی طولانی و خونین سوریه، حمایت نظامی حیاتی از بشار اسد ارائه کرد و در ازای آن دو پایگاه نظامی مهم دریافت کرد.

به گزارش نیویورک‌تایمز، او در یک کنفرانس خبری طولانی گفت: «ما ۱۰ سال پیش به سوریه آمدیم تا از ایجاد یک پایگاه تروریستی در آنجا جلوگیری کنیم. ما به‌طور کلی به این هدف دست یافته‌ایم.»

طبق نظر کارشناسان نظامی، تحلیلگران سیاسی و یک مقام دولتی ایالات متحده اما واقعیت وضعیت روسیه بسیار متفاوت از ارزیابی خوش‌بینانه پوتین است. اگر جناح‌های مسلحی که اکنون رهبری سوریه را بر عهده دارند، تصمیم بگیرند نیروهای روسی را از این دو پایگاه بیرون کنند، مسکو بدون منابع یا جایگاه کافی برای حفظ حضور نظامی قابل‌توجه در منطقه باقی خواهد ماند.

یک تحلیلگر کهنه‌کار نظامی روسیه، که به دلیل نگرانی از امنیت بستگانش در روسیه به صورت ناشناس صحبت می‌کرد، تلاش‌های فعلی مسکو را «رقص دیپلماتیک» توصیف کرد که با واقعیت همخوانی ندارد.

سوریه زمانی سه هدف اصلی را برای روسیه تأمین می‌کرد:

پس از آنکه پوتین در سال ۲۰۱۵ تصمیم به مداخله نظامی در سوریه گرفت، روس‌ها یک پایگاه هوایی در حمیمیم، در نزدیکی شهر شمالی لاذقیه، ساختند و ایستگاه سوخت‌رسانی دریایی دوران شوروی در بندر طرطوس در مدیترانه را به یک پایگاه کامل تبدیل کردند.

به گفته کارشناسان، این حضور سه هدف اصلی را تأمین می‌کرد.

نخست، از آنجایی که روسیه پس از الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴ به‌طور بین‌المللی منزوی شد، حضور نظامی‌اش در سوریه ایالات متحده، اسرائیل، ترکیه و به‌طور کلی منطقه را وادار کرد که به‌صورت دیپلماتیک با مسکو تعامل داشته باشند. حضور دریایی روسیه در طرطوس، شامل سه ناو جنگی بزرگ و یک زیردریایی، باعث شد که برنامه‌ریزان نظامی ناتو توجه بیشتری نشان دهند.

دوم، این اقدام نشان داد که روسیه می‌تواند با نیروی قاطعانه رژیم‌های اقتدارگرا را در سراسر جهان تقویت کند. بمباران شدید مواضع مخالفان در سوریه به حفظ حکومت بشار اسد کمک کرد.

سوم، سوریه ــ به‌عنوان نقطه‌ای محوری در منطقه ــ یک مرکز لجستیکی حیاتی، بندری در آب‌های گرم مدیترانه و یک پایگاه هوایی برای انتقال سلاح و مهمات برای نیروهای روسی در آفریقا و سایر نقاط خاورمیانه فراهم کرد.

نفوذ و لجستیک در معرض خطر

اکنون همه این اهداف در خطر قرار گرفته‌اند. سیاست واشنگتن در قبال سوریه به دلیل انتقال قدرت ریاست‌جمهوری در حال تغییر است. رئیس‌جمهور منتخب، دونالد ترامپ، در نخستین دوره ریاست‌جمهوری خود تمایل اندکی به تعامل نشان داد و سوریه را به‌عنوان «خون و شن» توصیف کرد.

ترکیه در تلاش است تا جایگزین روسیه به‌عنوان متحد خارجی اصلی دمشق شود. اسرائیل، که پیش‌تر برای جلوگیری از درگیری با نیروهای روسیه، حملات خود در سوریه را محدود می‌کرد، اکنون با آزادی کامل به بمباران سایت‌های نظامی می‌پردازد و همچنین اراضی جدیدی را در بلندی‌های جولان اشغال کرده است؛ منطقه‌ای که در سال ۱۹۶۷ از سوریه تصرف کرد.

سرعتی که کرملین در پایان کار حمایت خود از بشار اسد را رها کرد، قطعاً به اعتبارش به‌عنوان یک حامی قابل‌اعتماد رژیم‌های اقتدارگرا آسیب زده است.

جایگزین لجستیکی برای سوریه؟

در مورد مرکز لجستیکی، مشخص نیست که آیا جایگزین قابل‌دوامی برای سوریه وجود دارد یا خیر. طبق گفته یک مقام آمریکایی، ممکن است روس‌ها به دنبال افزایش یا متنوع کردن حضور خود در کشورهایی مانند لیبی، سودان و یمن باشند. اما همه این کشورها چالش‌های خاص خود را دارند، از جمله جنگ‌های داخلی و شرکایی که تمایل دارند قیمت زیادی طلب کنند. این مقام گفت که گسترش حضور روسیه در این مناطق ممکن است، اما نه به‌سرعت.

روسیه در لیبی با حدود ۱۲۰۰ مزدور روسی مستقر در آنجا، حضور قابل‌توجهی دارد. اما فاصله جغرافیایی یک مانع بزرگ است: انتقال محموله‌های سنگین نظامی به لیبی از روسیه بدون سوخت‌گیری مجدد بسیار چالش‌برانگیز است.

آیا روسیه می‌تواند پایگاه‌های خود در سوریه را حفظ کند؟

گلِب ایریسوف، افسر سابق نیروی هوایی روسیه و تحلیل‌گر نظامی خبرگزاری تاس، می‌گوید: «اگر سوریه را از دست بدهند، تغییر مسیر لجستیکی از طریق لیبی برای آن‌ها بسیار دشوار خواهد بود. انگار آن‌ها با مخزن خالی پرواز خواهند کرد.»

دیپلماسی روسیه به‌سرعت به‌سمت برقراری روابط با حاکمان جدید سوریه تغییر جهت داده است.

در ساعات پس از فرار بشار اسد به مسکو، تبلیغات دولتی روسیه به‌جای اشاره به گروه هیئت تحریر الشام ــ که عامل اصلی سرنگونی او بود ــ به‌عنوان «تروریست»، آن‌ها را «مخالفان مسلح» نامید.

هانا نوت، کارشناس سیاست خارجی و امنیتی روسیه در مرکز مطالعات منع گسترش سلاح‌های جیمز مارتین، می‌گوید: «این تغییر واژگانی کاملاً حساب‌شده برای حفظ حداقلی از نفوذ در سوریه، به‌ویژه پایگاه‌ها، انجام شد.»

روسیه تلاش کرده است با حاکمان جدید دمشق تعامل داشته باشد. ولادیمیر پوتین گفت که ممکن است پایگاه‌ها برای ارائه کمک‌های بشردوستانه استفاده شوند. این تغییر ناگهانی در سیاست خارجی برای روسیه بی‌سابقه نیست؛ آن‌ها قبلاً هیئت‌هایی از طالبان افغانستان را که روزگاری تروریست می‌خواندند، پذیرفته‌اند.

ابزار فشار روسیه

در نگاه اول، ممکن است به نظر برسد که مخالفان سوری، که سال‌ها تحت بمباران شدید هوایی روسیه رنج کشیده‌اند، مشتاق بیرون راندن روسیه از کشور باشند.

اما روسیه بی‌ابزار نیست. این کشور می‌تواند از ابزارهایی مانند پرداخت‌های مالی، ارائه تجهیزات نظامی و تأمین نفت استفاده کند، گرچه منابع آن به‌دلیل جنگ اوکراین محدود شده است.

همچنین، روسیه می‌تواند با به‌رسمیت‌شناختن دولت جدید سوریه مشروعیت سیاسی ارائه دهد. در حال حاضر، دولت‌های غربی و سازمان ملل هیئت تحریر الشام را به‌عنوان یک سازمان تروریستی طبقه‌بندی کرده‌اند. روسیه، با داشتن حق وتو در شورای امنیت، می‌تواند به برداشتن این طبقه‌بندی کمک کند.

کاهش نیروها

تحلیل‌گران می‌گویند روسیه شروع به کاهش نیروها و تجهیزات خود در سوریه کرده است. اما سامانه‌های پیشرفته‌ای مانند دفاع هوایی S-400 که برای محافظت از پایگاه‌های نظامی استفاده می‌شوند، همچنان در سوریه مستقر هستند.

کاهش نیروها بیشتر شامل پلیس نظامی و صدها سرباز مستقر در پست‌های کوچک در سراسر سوریه بوده است. داده‌ها نشان می‌دهد که حدود ۷,۴۶۵ سرباز مستقر در سوریه در انتخابات ریاست‌جمهوری روسیه در مارس گذشته رأی دادند.

تأثیر جنگ اوکراین

در دوران جنگ سرد، روسیه نفوذ گسترده‌ای در خاورمیانه داشت و حضور نظامی سنگینی در عراق، سوریه، مصر و الجزایر برقرار کرده بود. اما پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، روسیه به‌دلیل کمبود منابع و عدم علاقه، منطقه را تا حد زیادی رها کرد.

پوتین در سال ۲۰۱۵ اعزام نیرو به سوریه را راهی برای احیای نفوذ روسیه و بازپس‌گیری نقش خود به‌عنوان یک قدرت جهانی می‌دید. کرملین پس از آن با فروش تسلیحات به پایتخت‌های عربی، مانند بغداد و قاهره، که از ایالات متحده ناامید شده بودند، تلاش کرد نفوذ خود را گسترش دهد.

اما پس از تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، هیچ قرارداد بزرگ تسلیحاتی جدیدی اعلام نشده است. به گفته کارشناسان، روسیه اکنون منابع نظامی مازادی برای فروش یا استقرار در خارج از کشور ندارد.

یک تحلیل‌گر نظامی باسابقه می‌گوید: «جنگ اوکراین همه‌چیز را تغییر داد.» این جنگ توانایی روسیه را برای بازی در خاورمیانه و آفریقا به‌شدت محدود کرد. «آن‌ها تمام منابع خود را روی اوکراین متمرکز کرده‌اند و دیگر منابعی برای این بازی‌ها ندارند.»