به گزارش اکوایران، مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی اولین دور گفت‌وگوها را در مسقط، تحت میانجیگری عمان، به پایان رساندند. این اولین تعامل دیپلماتیک از زمانی است که دونالد ترامپ در ژانویه امسال به کاخ سفید بازگشت. در حالی که دو طرف همچنان در مورد اینکه آیا گفت‌وگوی آنها «غیرمستقیم» است یا نه اختلاف نظر دارند، آنها در سالن‌های مختلف در همان ساختمان جمع شدند و وزیر خارجه عمان بین اتاق‌ها رفت‌وآمد می‌کرد تا ایده‌های کتبی را رد و بدل کند.

به گفته عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، در مجموع چهار دور تبادل نظر در طول دو و نیم ساعت انجام شد. هنگامی که دو طرف محل مذاکرات را ترک می‌کردند، دیپلمات ارشد ایرانی با همتای آمریکایی خود، استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در خاورمیانه، در حضور وزیر خارجه عمان گفتگو کرد. اگرچه این دیدار کوتاه بود، اما تماس برقرار شده حائز اهمیت است، زیرا ترامپ از سال ۲۰۱۸ تلاش‌های بی‌ثمری برای تماس مستقیم با جمهوری اسلامی ایران داشته است.

گام مهم ویتکاف 

 یک منبع سیاسی ارشد ایرانی که به شرط ناشناس‌ماندن با امواج‌میدیا صحبت کرده و از روند مذاکرات اطلاع داشت، گفت که ویتکاف پیش‌نویسی را ارائه داد که نه به «از بین بردن» برنامه هسته‌ای ایران اشاره داشت و نه تهدید صریحی به حمله نظامی در صورت شکست مذاکرات. با توجه به این‌که تهران ترک برنامه هسته‌ای به سبک لیبی را قویا رد کرده و درخواست کرده که ترامپ تهدید به اقدام نظامی را متوقف کند، موضع ادعایی آمریکا احتمالاً به پیشرفت در مسقط کمک کرده است.

در همین راستا، عراقچی پس از ترک مسقط اظهار داشت که جلسه آینده به بحث در مورد دستور کار مذاکرات با جدول زمانی خواهد پرداخت و افزود: «امروز ما به مبنای مذاکرات خیلی نزدیک شدیم.»

تغییر احتمالی محل مذاکره 

دو طرف قرار است در ۱۹ آوریل دوباره دیدار کنند. به گفته وزیر خارجه ایران، این مذاکرات «در همان سطح برگزار خواهد شد و میزبانی آن همچنان بر عهده عمان خواهد بود، هرچند مکان آن ممکن است تغییر کند.» با این حال، به گفته رسانه امواج‌مدیا، احتمالاً مکان این مذاکرات تغییر خواهد کرد.

مذاکرات

یک منبع سیاسی مطلع در منطقه که از ذکر جزئیات دقیق خودداری کرد، گفت: «آنها در مسقط جمع نخواهند شد، بلکه در جایی در اروپا ملاقات خواهند کرد.» در مورد دلایل تغییر مکان، این منبع به ملاحظات لجستیکی اشاره کرد و به پرواز طولانی بین واشنگتن دی‌سی و مسقط اشاره نمود. جالب توجه است که پیش از مذاکرات در عمان، جمهوری اسلامی ایران و آمریکا در مورد اینکه آیا اولین جلسه باید در امارات متحده عربی برگزار شود یا خیر، اختلاف نظر داشتند و به نظر می‌رسید دولت ترامپ ترجیح می‌داد در آنجا برگزار شود.

تمرکز بر «تأیید»؟

ابهام در اهداف سیاسی دولت ترامپ نسبت به ایران در هفته‌های اخیر منجر به گمانه‌زنی‌های شدید شده است.

ویتکاف در تاریخ ۲۱ مارس به طور صریح اعلام کرد که آمریکا به دنبال «تأیید» برای اطمینان از عدم انحراف برنامه انرژی هسته‌ای ایران در راستای مقاصد نظامی است، ترتیبی که تهران قبلاً نسبت به آن ابراز آمادگی کرده بود. اما موضع ویتکاف با دیگر اعضای دولت آمریکا که خواستار از بین بردن زیرساخت‌های هسته‌ای ایران هستند، که برای جمهوری اسلامی قابل پذیرش نیست، متناقض است.

در همین حال، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در یک سخنرانی ویدیویی پیش از مذاکرات در عمان گفت که او و ترامپ «موافقند که ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد. این می‌تواند از طریق توافق حاصل شود، اما تنها اگر توافق به سبک لیبی باشد؛ وارد شویم، تأسیسات را نابود کنیم، تمام تجهیزات را تحت نظارت و اجرای آمریکا از بین ببریم.»

آمریکا اسراییل

مقام‌های ایرانی و آمریکایی به‌طور غیرمنتظره‌ای نسبت به جلسه اولی خوش‌بین بوده‌اند. در بیانیه‌ای که از سوی وزارت خارجه ایران در اختیار خبرنگاران قرار گرفت، آمده است: «موضوعات مرتبط با برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران و رفع تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران در فضایی سازنده و بر پایه احترام متقابل مورد بحث قرار گرفت.» علاوه بر این، عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، در توییتی در شامگاه ۱۲ آوریل این جلسه را «سازنده و امیدوارکننده» توصیف کرد و نوشت که در فضایی با «احترام متقابل» برگزار شده است. او افزود: «دیدگاه‌های ایران را با لحنی قاطع اما رو به جلو توضیح دادم.» نکته جالب این است که حتی مخالفان دیرینه دیپلماسی هسته‌ای با آمریکا نیز به نظر می‌رسد از این روند استقبال کرده‌اند، به طوری که روزنامه تندرو وطن امروز از جلسه ۱۲ آوریل به‌عنوان «آغازی حساب‌شده» یاد کرده است.

در بیانیه‌ای که چند ساعت پس از این مذاکرات از سوی کاخ سفید صادر شد، این «گفت‌وگوها» «بسیار مثبت و سازنده» توصیف شده‌اند. در این بیانیه آمده است که فرستاده ویژه آمریکا حامل «دستوراتی از سوی رئیس‌جمهور ترامپ برای حل اختلافات دو کشور از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی، در صورت امکان» بوده و «ارتباط مستقیم ویتکاف امروز گامی رو به جلو برای دستیابی به نتیجه‌ای سودمند برای هر دو طرف» ارزیابی شده است. خود ترامپ نیز به خبرنگاران گفت: «من می‌خواهم ایران کشوری عالی، شاد و موفق باشد. اما آن‌ها نباید سلاح هسته‌ای داشته باشند.»

دیدار محترمانه بدون تهدید

یک منبع سیاسی ارشد ایرانی به شرط ناشناس ماندن به رسانه امواج گفت که اشاره عراقچی به «احترام متقابل» نشان می‌دهد «هیچ زبان تهدیدآمیزی استفاده نشده است.» این تحول قابل توجهی است، چرا که مقامات عالی‌رتبه در تهران، از جمله رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب مسعود پزشکیان، تهدیدهای نظامی ترامپ در صورت نرسیدن به توافق را مانعی بر سر راه دیپلماسی دانسته‌اند. در این زمینه، این منبع تأکید کرد که لحن محترمانه مذاکرات در مسقط به آمادگی روانی مثبت طرف ایرانی کمک کرده است.

این منبع در ادامه گفت: «اینکه توافق شده مذاکرات ادامه یابد، یعنی اولاً بحثی درباره برچیدن برنامه هسته‌ای مطرح نشده و ثانیاً زمینه مشترکی برای ادامه گفت‌وگو پیدا شده است.» او افزود: «مکالمه کوتاه میان عراقچی و ویتکاف هنگام ترک محل مذاکرات نشان می‌دهد که سطحی از تفاهم حاصل شده است.»

نگاهی به آینده

اگر دولت ترامپ واقعاً رویکردی مبتنی بر تمرکز بر موضوع هسته‌ای، با هدف محدودسازی و نظارت دقیق‌تر بر ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم ایران اتخاد کرده باشد، احتمالاً فضای قابل توجهی برای پیشرفت وجود دارد. با این حال، فراتر از ابعاد سیاست‌گذاری، باید به محدودیت‌های زمانی نیز توجه داشت.

در نامه‌ای که ترامپ ماه گذشته به تهران ارسال کرده، به‌صراحت مهلت دوماهه‌ای برای رسیدن به تفاهم تعیین شده است. با این حال، برخی ناظران این موضع را به این معنا نمی‌دانند که آمریکا الزاماً خواهان توافق جامع فوری است؛ بلکه ممکن است مسیر برای اقدامات موقت که زمان بیشتری برای دیپلماسی فراهم کند، باز شود.

همزمان، یک جدول زمانی دوم نیز وجود دارد که جمهوری اسلامی ایران و آمریکا باید در نظر داشته باشند: قدرت‌های اروپایی تنها تا ماه اکتبر امسال فرصت دارند تا از بند «بازگشت خودکار تحریم‌ها» در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ استفاده کنند یا آن را از دست بدهند. این بند برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل در صورت عدم پایبندی ایران به توافق طراحی شده است. تهران هشدار داده در صورت فعال شدن این مکانیزم، از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد. اقدامی که می‌تواند خطر درگیری نظامی را افزایش دهد.

مذاکرات1

اجرای مکانیزم «بازگشت خودکار تحریم‌ها» (snapback) روندی ۹۰ روزه دارد، به این معنا که اگر قرار باشد این گزینه پیگیری شود، باید در ماه ژوئن یا ژوئیه آغاز گردد. در چنین شرایطی، انتظار می‌رود جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در هفته‌های آینده تعامل خود را افزایش دهند، به‌ویژه با توجه به این‌که نهاد نظارتی هسته‌ای سازمان ملل تحت فشار اروپا قرار دارد تا «گزارشی جامع» درباره برنامه هسته‌ای ایران تهیه کند، گامی که به‌طور گسترده به‌عنوان مقدمه‌ای برای فعال‌سازی مکانیزم بازگشت تحریم‌ها تلقی می‌شود. از این رو، سفر مورد انتظار مدیرکل آژانس به ایران در اواخر این ماه می‌تواند به نقطه عطفی دیگر در پرونده هسته‌ای ایران تبدیل شود.