به گزارش اکوایران، شاید بار دیگر همان ضربالمثل قدیمی مصداق پیدا کرده باشد: «دشمنِ دشمن من، دوست من است.» برای چین خوشایند و غیرمنتظره بوده است که ببیند بزرگترین رقیب جهانیاش، ایالات متحده، وارد نزاعی تازه با مهمترین رقیب آسیایی پکن، یعنی هند، شده است.
پس از آنکه دولت ترامپ در اوایل ماه جاری تهدید کرد تعرفه کالاهای هندی را به دلیل واردات نفت روسیه دو برابر کرده و به ۵۰ درصد برساند، روابط واشنگتن و دهلینو به شدت متزلزل شده است. این شکاف ناگهانی، سالها همکاری رو به رشد آمریکا و هند در حوزههایی چون امنیت و فناوری را تهدید میکند؛ همکاریهایی که عمدتاً بر پایه تمایل مشترک به مهار بلندپروازیهای جهانی چین شکل گرفته بود.
بهبود روابط چین و هند
این وضعیت به کاهش اخیر تنشها میان چین و هند شتاب تازهای بخشیده است؛ روابطی که در سالهای گذشته رو به وخامت گذاشته بود. آغاز این روند به اکتبر گذشته بازمیگردد؛ زمانی که شی جینپینگ، رئیسجمهور چین، در اجلاس اقتصادهای نوظهور در کازان روسیه با نارندرا مودی، نخستوزیر هند، دیدار کرد. از آن زمان، دو کشور دیدارهای رسمی بیشتری داشته و درباره کاهش موانع تجاری و تسهیل رفتوآمد گفتوگو کردهاند.
مانوج کیوالرامانی، رئیس بخش مطالعات هند-اقیانوسیه در مؤسسه تکشاشیلا در بنگلور هند، میگوید: «میتوان حدس زد که برخی در پکن با نوعی شادمانی به اختلافات تجاری میان هند و آمریکا نگاه میکنند. فروریختن اعتماد سیاسی میان دهلینو و واشنگتن به سود چین تمام میشود.»
البته، همچنان مسائل بسیاری این دو قدرت آسیایی را از هم جدا میکند: از کنترل مرز مشترک 3300 کیلومتری گرفته تا روابط نزدیک چین با پاکستانِ رقیب هند و نیز تلاش دهلینو برای جذب تولیدکنندگان چندملیتی که بهدنبال کاهش وابستگی به چین هستند.
به نوشته نیویورک تایمز، دیدار اکتبر میان مودی و شی نخستین گفتوگوی حضوری آنان از سال ۲۰۱۹ بود؛ یک سال پیش از آنکه روابط دو کشور پس از درگیری خونین مرزی در هیمالیا به نقطه بحرانی برسد. پس از گفتوگوهای روسیه، دو کشور محدودیتهای ویزا را کاهش داده و در حال احیای پروازهای مستقیم هستند. در ماه ژوئن، پکن به زائران هندی اجازه داد به اماکن مقدس در تبت سفر کنند. همچنین چین و هند در حال بررسی بازگشایی سه گذرگاه تجاری در امتداد مرز کوهستانی خود هستند.
روز دوشنبه، وانگ یی، وزیر خارجه چین برای دور جدید گفتوگوها درباره مسائل مرزی و اقتصادی وارد هند شد؛ نخستین سفر او به این کشور در بیش از سه سال گذشته. در مراسم استقبال، وزیر خارجه هند، اس. جایشانکار، گفت دو کشور اکنون بهدنبال پشت سر گذاشتن دورهای دشوار در روابط خود هستند:
او گفت: «وقتی دو ملت بزرگ جهان دیدار میکنند، طبیعی است که درباره اوضاع بینالمللی گفتوگو شود. ما خواهان یک نظم جهانی عادلانه، متوازن و چندقطبی هستیم، از جمله آسیایی چندقطبی. در شرایط کنونی، حفظ و تقویت ثبات در اقتصاد جهانی ضرورتی آشکار است.»
سفر مودی به چین
این ماه، مودی برای نخستین بار در هفت سال گذشته به چین سفر خواهد کرد تا در اجلاس امنیتی منطقهای در شهر تیانجین حضور یابد. شی جینپینگ و ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، نیز در این نشست شرکت خواهند داشت؛ دیداری که سه رهبر در تقابلهای مختلف با ایالات متحده را گرد هم میآورد. دولت مودی همچنین با احتیاط از برانگیختن افکار عمومی هند درباره حمایت اخیر چین از ارتش پاکستان در درگیری مرزی ماه مه خودداری کرده است؛ نشانهای از تعهد دهلینو به هموارسازی روابط با پکن.
ویجای گوکهاله، سفیر پیشین هند در پکن، روز سهشنبه در یادداشتی در «تایمز آو ایندیا» نوشت که چین و هند همچنان منافع متعارض زیادی دارند. با این حال، او تأکید کرد که چین برای هند و دیگر کشورهای در حال توسعه وزنه تعادلی حیاتی در برابر «بینظمی ترامپی» ایجاد میکند؛ چه بهعنوان منبع سرمایه و فناوری و چه بهعنوان یک شریک در مبارزه با تغییرات اقلیمی. چین اکنون در مقایسه با پنج سال گذشته وجههای بهتر پیدا کرده است.»
پکن در برابر رویکرد دوستانهتر هند با خوشبینی محتاطانه واکنش نشان داده است، با این درک که این تغییر ممکن است صرفاً تاکتیکی برای ایجاد توازن در برابر دولت ترامپ باشد. شی جینپینگ اوایل امسال روابط چین و هند را به «رقص اژدها و فیل» تشبیه کرد؛ اشارهای به نمادهای دو کشور. اما با وجود این پیامها، چین همچنان مرز با هند را با ساخت جادهها، خطوط راهآهن و روستاهایی که کاربری نظامی هم دارند، تقویت میکند. دو کشور همچنین برای نفوذ در اقیانوس هند رقابت میکنند؛ آبراهی حیاتی برای طرح «کمربند و جاده» چین که با هدف تقویت شبکههای زنجیره تأمین جهانی این کشور طراحی شده است.
عامل بزرگ تنش
یکی از اصلیترین عوامل تنش از نگاه چین، ظن به این است که هند در حال فاصله گرفتن از سیاست سنتی بیطرفی و نزدیک شدن بیش از پیش به واشنگتن است. پکن برای نمونه به گروه امنیتی «کواد» اشاره میکند؛ چارچوبی متشکل از هند، آمریکا، ژاپن و استرالیا که با هدف مهار قدرتگیری نظامی چین شکل گرفته است.
یک مقام هندی میگوید برگزاری نشست بعدی رهبران کواد، که قرار است اواخر امسال در هند برگزار شود، به این بستگی دارد که آیا دولت ترامپ و دهلینو خواهند توانست اختلافات تجاری خود را حل کرده و اعتماد را بازسازی کنند یا خیر.
رسانههای دولتی چین آشکارا از تنش میان آمریکا و هند ابراز رضایت کردهاند. روزنامه «گلوبال تایمز» وابسته به حزب کمونیست چین، سفر پیشروی مودی به پکن را نشانه ناکامی واشنگتن در کشاندن دهلینو به راهبرد مهار چین دانست. این روزنامه نوشت: «چین و هند همسایهاند و فهرست زمینههای همکاری میان آنها طولانی است.»
با این حال، تحلیلگران میگویند اگر مقامهای هندی بهدنبال بهبود روابط با چین باشند، باید این کار را بر اساس شرایط پکن انجام دهند. این به معنای گشودن بیشتر بازار هند به روی شرکتها و سرمایهگذاریهای چینی و تداوم کاهش محدودیتهای ویزا برای تجار چینی است. هند تاکنون مانع تأسیس کارخانه توسط خودروساز چینی بیوایدی شده و برنامههایی چون تیکتاک را نیز مسدود کرده است.
لین مینوانگ، کارشناس روابط چین و آسیای جنوبی در دانشگاه فودان شانگهای، میگوید: «اگر هند بهدنبال بهبود روابط با چین باشد، پکن از آن استقبال میکند. اما چین برای جلب رضایت هند حاضر به امتیازدهی یا فداکاری جدی در منافع خود نخواهد بود.» به گفته او، چین در موضوعات منافع ملی - حتی آنهایی که دهلینو را خشمگین میکند، مانند حمایت نزدیک از پاکستان - عقبنشینی نخواهد کرد.
برخی تحلیلگران نیز یادآوری میکنند که مودی پیشتر نیز به دلیل اعتماد بیش از حد به شی جینپینگ دچار ضرر سیاسی شده و این بار محتاطتر خواهد بود. لین مینوانگ در ادامه میگوید: «رویکرد کنونی هند عمدتاً ناشی از محاسبات راهبردی است. با توجه به وخامت روابط با آمریکا، دهلینو در ارتباط با چین برخی ژستهای دوستانه را اتخاذ کرده است. تصور میکنم پکن دستکم این تحولات را با احتیاط ارزیابی خواهد کرد.»
