زلزله سیاسی در پاکستان/ عمران‌خان به قدرت بازمی گردد؟

به گزارش اکوایران، تحولات سریع سیاسی طی هفته اخیر در پاکستان، منجر به برکناری عمران‌خان از پست نخست‌وزیری شد. اگر چه تاریخ سیاسی این کشور شاهد سه کودتا توسط مقامات ارتش بوده، با این حال کشمکش‌های اخیر در این کشور از نگاه بسیاری از تحلیل‌گران نشانه‌ای از تحول در ماهیت سیاست در این کشور است. کریستینا گلدبام و سلمان مسعود با انتشار یادداشتی در روزنامه نیویورک‌تایمز، با عنوان «پاکستان فصل پر هرج‌و‌مرج سیاسی را خاتمه می‌دهد؛ هر چند ممکن است هموز به نقطه اوج نرسیده باشد» ضمن مرور وقایع اخیر در این کشور استدلال کرده اند که میراث دوران نخست وزیری عمران‌خان تداوم تسلط نظامیان بر امور عمومی و دو قطبی شدن عمیقی است که می‌تواند به خشونت تبدیل شود.

تنش‌ بی‌سابقه

 در آخرین ساعات پیش از پایان مهلت نیمه‌شب برای رای اعتماد در پارلمان پاکستان، پایتخت در آستانه انفجار داشت. متحدان نخست‌وزیر در پارلمان، روز شنبه را با ایجاد هر گونه تاخیری که می‌توانستند،  در حال وقت‌کشی بودند و با سخنرانی‌های آتشین مخالفان را به عنوان خائن محکوم می‌کردند. در اطراف ساختمان‌های دولتی، نیروهای نظامی به حالت آماده باش درآمده بودند.

گزارش‌های تشدید تنش‌ها بین عمران‌خان و رهبران ارشد نظامی، ترس از هرج‌ومرج بیش‌تر را برانگیخت و موجی از اعتراضات را از سوی هر دو اردوگاه برانگیخت. با نزدیک شدن به نیمه‌شب، یک پرونده پیشگیرانه در دادگاه عالی پاکستان برای جلوگیری از هرگونه تلاش آقای خان برای برکناری ژنرال قمر جاوید باجوا، فرمانده قدرتمند ارتش این کشور، تشکیل شد.

در نهایت، خان با رای عدم اعتماد اکثریت برکنار شد. روز یکشنبه، بسیاری از ناظران از این‌که این بحران یک هفته‌ای -که حتی با معیارهای تاریخ سیاسی پرآشوب پاکستان به‌طور قابل توجهی تنش‌آمیز بود- به یک مداخله نظامی ختم نشد، ابراز آرامش کردند.

هم‌دستی ارتش با اپوزیسیون

پس از این‌که رهبران کلیدی نظامی ظاهراً دست از حمایت از دولت کشیدند و گروهی از قانونگذاران موتلف با دولت از ائتلاف نخست‌وزیر جدا شده و برای برکناری او دست به کار شدند، خان به شدت به مبارزه برای بقای سیاسی خود اقدام کرد.

خان، یک رهبر پوپولیست و ستاره سابق کریکت، مخالفان سیاسی خود را به عنوان خائنانی محکوم کرد که با یاری مقامات آمریکایی برای برکناری او از قدرت توطئه کردند -ادعایی که هم در پاکستان و هم در ایالات متحده رد شد. او ده‌ها هزار نفر را به خیابان‌ها کشاند تا یادآور گذشته‌ خود به‌عنوان یک رهبر اپوزیسیون باشد که می‌توانست پایتخت را با ناآرامی‌های توده‌ای فلج کند. او با سرپیچی از قانون اساسی، پارلمان را منحل کرد و از رای عدم اعتماد جلوگیری کرد - اقدامی که دادگاه عالی پاکستان بعداً آن را لغو کرد.

اما حتی در زمانی که برخی از آن به عنوان پیروزی برای نهادهای دموکراتیک شکننده پاکستان از آن استقبال کردند، این بحران آشکارا یادآور این بود که در سیستم سیاسی عمیقاً در معرض خطر این کشور، رهبران نظامی قدرتمند هنوز عنان کار را در اختیار دارند.

بسیاری از سیاستمداران ارتش را متهم می کنند که شرایط را برای رسیدن خان به سمت نخست وزیری در سال 2018 تسهیل کرده و نیروهای امنیتی مخالفان را از طریق یک کارزار ارعاب و تهدید وادار به سکوت کردند –هر چند مقامات نظامی، خان و دستیارانش این اتهامات را رد کرده‌اند.

با این حال به اعتقاد تحلیلگران، پس از این‌که خان از اولویت‌های سیاست خارجی رهبران نظامی سرپیچی کرده و بر سر انتصابات نظامی بزرگ با آن‌ها درگیر شد، آن‌ها به سازماندهی شرایط برای سقوط او کمک کردند.

به اعتقاد مدیحه افضل، یکی از اعضای مؤسسه بروکینگز، نگاه وسیع‌تر تاریخی به ما یادآور می شود که عدم حمایت ارتش از دولت غیرنظامی منجر به برکناری از قدرت می‌شود و فقط مکانیسم‌هایی که از طریق آن‌ها اتفاقات کنونی رخ می‌دهد، به دلیل تغییرات در قانون اساسی که در طول سال‌ها برای محافظت از این تشکیلات ایجاد شده، متفاوت است.

فضای شدیدا دوقطبی

اکنون، چشم‌انداز ناآرامی‌های بیشتری وجود دارد، زیرا پاکستان به سمت انتخابات بسیار جنجالی در ماه‌های آینده پیش می‌رود و احزاب به شدت دو قطبی شده‌اند.

در طول تاریخ 75 ساله پاکستان به عنوان یک کشور مستقل، ارتش در سه مقطع قدرت را از طریق کودتا به دست گرفته است که اغلب هنجارهای سیاسی این کشور را عمیقاً تغییر داده است. اما تحلیل‌گران می‌گویند که تلاش خان برای ماندن در سمت خود، اولین تلاش یک رهبر غیرنظامی در تاریخ سیاسی این کشور بود که به صورت آشکار قانون اساسی را در جهت منافع سیاسی خود نقض می‌کرد و در طول دوران ریاست جمهوری خود، به طور فزاینده‌ای از نهادهای قانونی کشور برای آزار و اذیت مخالفان و منتقدان خود - به ویژه روزنامه نگاران - استفاده کرد.

سیریل آلمیدا، سردبیر و ستون نویس سابق داون، یک روزنامه برجسته پاکستانی، گفت: «حتی افرادی که ممکن است با عمران خان ابراز هم‌دردی کرده باشند، شاهد نقض قانون اساسی و هرج‌و مرج ناشی از آن در هفته گذشته بوده‌اند. اکنون، در سراسر طیف‌های سیاسی، این اعتقاد وجود دارد که دخالت ارتش در سیاست نامطلوب است.»

عموم تحلیل‌گران مانور سیاسی اخیر خان را بازتاب آسیب‌پذیری نهادهای سیاسی کشور در برابر سوءاستفاده نخبگان می‌دانند. اما حتی پس از رای عدم اعتماد، و از دست دادن اقبال عمومی ارتش، او هم‌چنان حاضر و آماده است.

مقامات نظامی روز یکشنبه تلاش کردند گزارش‌ها مبنی بر این‌که عمران‌خان به دنبال اخراج رئیس ارتش یا بدنام کردن بیشتر وی بوده است را تکذیب کنند. از سوی دیگر انتظار می‌رود که نخست وزیر سابق تلاش کند وفاداران به حزب خود را در انتخاباتی که قرار است در پاییز امسال برگزار می‌شود، برانگیزاند -و بسیاری از آن‌ها هنوز از برنامه اعلام شده او برای مبارزه با فساد و کمک به فقرا حمایت می‌کنند.

اما در زمانی که رسیدگی به بحران‌های شدید پاکستان دست‌کم به اجماع نیاز دارد، فصل مبارزات انتخاباتی آینده صورت کلی یک مبارزه ایدئولوژیک حیاتی در میان بلوک‌های سیاسی را به خود گرفته است.

تغییر سیاست در پاکستان 

پاکستان با تورم فزاینده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کند که طبقه فقیر و متوسط ​​را به طور یکسان تحت فشار قرار داده است. بدهی عظیم دولت باعث ایجاد فشار بیش‌تر بر اقتصاد در حال سقوط آن می‌شود. افراط‌گرایی خشونت‌آمیز با بازگشت حملات ستیزه‌جویانی که طی دهه‌های گذشته کشور را گرفتار کرده و ادامه مصونیت از مجازات برای رهبران این جنبش‌ها، در حال افزایش است.

اما یک‌شنبه شب، در اقدامی که ظاهراً آغازگر مبارزات انتخاباتی بعدی خان بود، هزاران نفر از هواداران او به خیابان‌های اسلام‌آباد هجوم آوردند -جایی که شعارها حول ملی‌گرایی و مسائل تفرقه‌انگیز بود تا موضوعات دیگر.

صف‌های طولانی ماشین‌ها خیابان اصلی شهر را مسدود کردند. هواداران پرچم‌های حزب خان را در هوا به اهتزاز درآوردند و شعار می دادند »دوستان آمریکا خائن هستند!» -بازتابی از ادعای آقای خان مبنی بر این‌که ایالات متحده با رهبران مخالف سیاسی برای برکناری او از قدرت توطئه کرده است. تظاهرات گسترده‌ای نیز در لاهور و کراچی برگزار شد، و جمعیت زیادی برای حمایت از رهبر برکنار شده خود حاضر شدند.

در حالی که ممکن است حمایت عمومی برای به دست آوردن تعداد قابل توجهی از کرسی‌های توسط حزب خان در انتخابات آتی کافی نباشد، اما او هم‌چنان از حمایت قابل توجهی در صفوف حزب برخوردار است –و بدین ترتیب درها برای بازگشت احتمالی او به نخست‌وزیری در آینده گشوده می‌ماند. در حال حاضر، لفاظی‌های آتشین او باعث شده که افکار عمومی دوقطبی‌تر شود.

به گفته عادل نجم، رئیس دانشکده مطالعات جهانی پاردی دانشگاه بوستون: «من بیش از همیشه شده‌ام که آن‌چه در جریان است صرفاً تغییر دولت نیست، بلکه تغییر سیاست در پاکستان است. این لفاظی‌های و حملات شخصی افراطی، نفرت عمیق نسبت به دیگری و خائن خواندن هر دو طرف، ساختار سیاست را برای ماه‌ها و سال‌های آینده تغییر خواهد داد».