تقویت اهرم فشار ایران؛ از چالش دوربین‌ها تا ادعای تونل‌های زیرزمینی

ادعای رسانه آمریکایی درباره شبکه گسترده تونل‌های زیرزمینی

بر اساس گزارش قرن نو، دیوید سنگر، جولیان بارنز و رونن برگمن، روزنامه‌نگاران امنیت ملی نیویورک‌تایمز در گزارش خود مدعی شد: مقامات اطلاعاتی اسرائیل و آمریکا هر روز شاهد حفر شبکه تونلی گسترده ایران در جنوب سایت هسته‌ای نطنز بوده‌اند که به عقیده آنها بزرگترین تلاش تهران برای ساخت تأسیسات هسته‌ای جدید در عمق کوه‌ها است که می‌تواند در برابر بمب‌های مخرب و حملات سایبری مقاومت کنند.

به ادعای این روزنامه، اگرچه ساخت و ساز در عکس های ماهواره ای مشهود است و توسط گروه هایی که تکثیر تاسیسات هسته ای جدید را دنبال می کنند، نظارت شده است، مقامات دولت بایدن هرگز در انظار عمومی در مورد آن صحبت نکرده اند و وزیر دفاع اسرائیل تنها یک بار در یک جمله در یک سخنرانی ماه گذشته به آن اشاره کرده است.

این گزارش می‌افزاید، در مصاحبه با مقامات امنیت ملی در هر دو کشور، به وضوح تفسیرهای متفاوتی در مورد اینکه ایرانی ها دقیقاً چگونه ممکن است قصد استفاده از این سایت را داشته باشند، و حتی تهدید فوری آن وجود دارد.

اما در حالی که پرزیدنت بایدن برای اولین سفر خود به عنوان رئیس جمهور به خاورمیانه در ماه آینده آماده می شود - سفری که او را به اسرائیل و عربستان سعودی، دو رقیب بزرگ منطقه ای ایران می برد - بحثی نیز وجود دارد که مناقشه بر سر برنامه هسته ای ایران در آستانه شعله ور شدن دوباره است.

بر اساس بسیاری از گزارشات، در سفر آقای بایدن، موضوع اتخاذ تدابیر شدیدتر برای توقف ایران، همانطور که ایالات متحده و اسرائیل قبلاً تلاش کرده‌اند، در دستور کار قرار خواهد گرفت.

تقویت اهرم فشار تهران 

ژنرال کنت مکنزی جونیور که اخیراً به عنوان رئیس ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده بازنشسته شد و در آنجا بر برنامه‌ریزی نظامی برای مقابله با ایران نظارت داشت، مدعی شد که تهران، حداقل در کوتاه مدت، در تلاش است تا از قابلیت های هسته ای خود در حین مذاکره با ایالات متحده استفاده کند. ژنرال مک‌کنزی گفت: «بالاترین اولویت ایرانی‌ها استفاده از توان هسته‌ای برای کسب امتیازات اقتصادی و غیره است».

اما اگر تلاش‌های دولت بایدن برای احیای توافق هسته‌ای 2015 همچنان با موانعی مواجه شود، این تأسیسات می‌تواند در نهایت برای ایران حیاتی باشد. و در حال حاضر، حداقل، تلاش‌ها برای اعمال مجدد محدودیت‌ها بر اقدامات هسته‌ای ایران به نظر می‌رسد تماماً راکد است.

به نوشته نیویورک‌تایمز، امتناع آقای بایدن از قبول درخواست ایران برای حذف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست [ادعایی] سازمان های تروریستی، همراه با جریان درآمدهای جدید به تهران که ناشی از افزایش شدید قیمت نفت است، به بن بست مذاکرات کمک کرده است.

این گزارش مدعی است، اکنون ایرانی ها به دنبال نقاط فشار جدید از جمله حفاری تأسیسات کوهستانی در نزدیکی نطنز هستند. و در هفته گذشته، در واکنش به صدور قطعنامه شورای حکام، مقامات ایرانی 27 دوربین را خاموش کردند که به عنوان بخشی از توافق، نصب شده بودند. رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، هفته گذشته با ابراز امیدواری نسبت احیای توافق گفت: «اگر دوربین ها برای هفته‌ها خاموش بمانند و ردیابی محل ذخیره مواد هسته ای غیرممکن باشد، فکر می کنم این ضربه مهلکی خواهد بود».

روی پرچین هسته‌ای، بدون برداشتن آخرین گام

اما این بسیار بیشتر از یک بحث بازرسی است. از نظر کارشناسان، تهران در حال تبدیل شدن به آن چیزی است که رابرت لیتواک، از مرکز بین‌المللی وودرو ویلسون آن را «وضعیت آستانه هسته‌ای» می‌نامد که برنامه غنی‌سازی اورانیوم سطح بالا را به عنوان یک گزینه ذاتی ایجاد می‌کند؛ یک پرچین تا هسته‌ای شدن، بدون برداشتن آخرین گام.

او درباره نیروگاهی که اکنون در دست ساخت است، گفت: «حرکت ایران در نطنز، با برجسته کردن خطر گریز هسته‌ای در صورت شکست دیپلماسی، فشار بر ایالات متحده را برای دستیابی به یک توافق جدید افزایش می‌دهد».

بحران دوربین‌ها

از سوی دیگر، روزنامه فایننشال تایمز در گزارشی نوشته است: تهران و قدرت‌های غربی برای یافتن طرح B  تلاش می‌کنند و تحلیلگران درباره نزدیک شدن به یک نتیجه «باخت-باخت» هشدار می‌دهند.

اندرو انگلند، نجمه بزرگمهر و فلیسیا شوارتز خبرنگاران فایننشال تایمز در گزارش خود آورده‌اند: اندکی پس از امضای توافق هسته‌ای مهم ایران با قدرت‌های جهانی، کارشناسان ناظر هسته‌ای سازمان ملل به سراسر کشور سفر کردند و دوربین‌های نظارتی ضد دستکاری را در تاسیسات هسته‌ای ایران نصب کردند. دستگاه‌های پیچیده برای توانایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اطمینان از پایبندی تهران به توافقنامه 2015 حیاتی بودند. تا ژانویه 2016، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت که در حال جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل «صدها هزار تصویری است که روزانه از دوربین‌ها گرفته می‌شود».

اما شش سال بعد، اختلاف بر سر این دوربین‌ها، تلاش‌های دیپلماتیک برای نجات توافق هسته‌ای را تهدید و تنش‌ها بین تهران و غرب را تشدید می‌کند.
هفته گذشته، تهران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاع داد که 27 دوربین آژانس را که سازمان دیده‌بان برای نظارت بر این توافق نصب کرده بود، حذف می‌کند، که این اقدام تلافی‌جویانه‌ای در قبال قطعنامه مورد حمایت غرب در شورای حکام برای محکومیت ایران بود. این اقدام به شدت به توانایی آژانس برای نظارت بر برنامه هسته ای ایران آسیب می‌زند، زیرا نگرانی‌ها از نزدیک‌تر شدن تهران به آستانه هسته‌ای به شدت افزایش یافته است.

آغاز چرخه باخت-باخت؟

علی واعظ، تحلیلگر و مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران می‌گوید، «ما در شرایطی هستیم که برای اولین بار است. . . ایران توانایی شکستن گریز هسته‌ای را به طور غیر قابل کشف دارد. ما در آغاز یک چرخه تشدید تنش باخت -باخت هستیم».

تحلیلگران بر این باورند که اقدام ایران در راستای افزایش اهرم فشار بر میز مذاکره پس از بیش از یک سال تلاش های دیپلماتیک با میانجیگری اتحادیه اروپا برای احیای توافق، طراحی شده است. در صورت شکست مذاکرات، انتظار می رود غرب اقدامات تنبیهی بیشتری را علیه ایران اعمال کند، که تنش ها را تشدید می کند و خطر بی ثباتی جدیدی در منطقه را به دنبال خواهد داشت.

فایننشال‌تایمز می‌نویسد: هم ایران و هم آمریکا می‌گویند که می‌خواهند توافق را از سر بگیرند. اما آنها نتوانسته‌اند در مورد مسائل باقی‌مانده به توافق برسند، به‌ویژه درباره درخواست تهران برای لغو نامگذاری [ادعایی] تروریستی سپاه پاسداران ایران. در نتیجه، تلاش های دیپلماتیک هفته ها به بن بست رسیده است. 

خلأ دوربین‌ها بازگشت‌پذیر است؟

محمد اسلامی، رئیس سازمان هسته‌ای ایران، روز پنجشنبه گفت که تهران برداشتن دوربین‌ها و نصب سانتریفیوژهای جدید را آغاز کرده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هنوز حدود 40 دوربین در ایران دارد، اما آنها معمولاً مواد هسته‌ای مانند اورانیوم را رصد می‌کنند، در حالی که 27 دستگاه نصب شده به عنوان بخشی از توافق، فعالیت‌هایی مانند ساخت قطعات سانتریفیوژ، مورد استفاده برای غنی‌سازی اورانیوم، و تحقیق و توسعه آن‌ها را رصد می‌کنند.

یک مقام ارشد آمریکایی گفت که اقدام ایران یک ضربه جدی است، اما هنوز برای توافق مهلک نیست «زیرا در این مرحله قابل برگشت است». اما این مقام هشدار داد که هر چه دوربین‌ها بیشتر خاموش بمانند، ورود مجدد به معامله سخت‌تر خواهد بود.

این مقام گفت: اگر آنها [دوربین‌ها را به‌زودی دوباره روشن نکنند]، اقداماتی که باید انجام دهند تا به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطمینان کافی برای جبران شکاف در دانش داشته باشند، بازگشت به برجام را بسیار دشوارتر خواهد کرد. 

اقدام تهران، قدرت مانور بایدن را افزایش می‌دهد

یکی از منابع داخلی ایران اصرار داشت که تهران "قاطعانه بر خواسته های خود می ایستد". وی گفت پیشروی تهران، قدرت مانور بایدن مقابل مخالفان توافق را افزایش می‌دهد.

این منبع آگاه گفت: «بایدن تا کنون تفاوت بسیار اندکی با سیاستمداران آمریکایی مخالف توافق، نشان داده است. اما شاید این اقدام ایران در حال حاضر بتواند به بایدن کمک کند که در واشنگتن به سمت شاهین‌ها برود و بگوید «ببینید، برجام بهتر از هیچ بود» و او باید مصالحه کند.

استراتژی مدیریت بحران برای باز نگه داشتن درب مذاکرات

به گفته وکیل، چالش این است که چگونه ایالات متحده و ایران - که هر دو باید در حوزه‌های داخلی، مخالفان توافق جدید را راضی کنند - بر اختلافات خود غلبه می‌کنند.

وضعیت «بدون توافق، بدون بحران»، پایدار نیست

واعظ گفت که دیپلمات ها تلاش کرده اند تا بحث ها را به جلو ببرند. واعظ با بیان اینکه پذیرفتن حذف سپاه از FTO  «امتیاز بزرگی [برای ایران] است». وی گفت که آمریکایی‌ها انتظار امتیاز متقابل را دارند. وی افزود که ایالات متحده "ممکن است مایل به دادن 5 درصد امتیاز دیگر باشد، اما نه 20 درصد".

این گزارش می‌افزاید، مشخص نیست که ایران فراتر از موضوع سپاه چه خواسته ای داشته است، اما واشنگتن این درخواست ها را غیرقابل قبول می داند.

توافق موقت یا فشار حداکثری ۲؟

تحلیلگران می گویند اگر مذاکرات به طور کامل شکست بخورد، قدرت های اروپایی می توانند با آمریکا در تشدید اقدامات تنبیهی علیه ایران بپیوندند.

واعظ گفت: "اگر در تابستان توافقی حاصل نشود، بایدن یک توافق موقت را در نظر خواهد گرفت." با این حال، ایران قبلاً توافق موقت را رد کرده بود که به موجب آن تهران فعالیت های هسته ای خود را در ازای نوعی تسهیل اقتصادی متوقف می کند.