تنش در سوریه، تغییر لحن در اسرائیل: احیای برجام به چالش کشیده می شود؟

به گزارش اکوایران، روز گذشته فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا «سنتکام» خبر داد به مواضع نیروهای نظامی در دیرالزور خبر داد و ادعا کرد این نیروها نزدیک به ایران بوده اند. گفته می شد که این حمله پاسخی به مقر نیروهای آمریکایی در پایگاه نظامی «التنف» در شمال شرقی سوریه بوده است. سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی در واکنش به این ادعای سنتکام ضمن تقبیح حضور نیروهای نظامی امریکایی در خاک سوریه هر گونه ارتباط با این نیروها را تکذیب کرد. 

محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده ایرانی در گفت‌وگوهای هسته‌ای نیز، در واکنش به ادعای  سنتکام در توئیتر نوشت: «ایالات متحده مخرب‌ترین رژیم جهان است. سوریه را به طور غیرقانونی اشغال می‌کند و منابع آن را می‌دزدد. از بقایای تروریست‌های داعش برای کشتن مردم سوریه و جلوگیری از بازگشت به حالت عادی حمایت می‌کند». او در ادامه با اشاره به اختلافات در واشنگتن بر سر احیای برجام افزوده: «این حمله تروریستی خاص ایالات متحده، صرفا برای کمک به فروش توافق هسته‌ای انجام شد».

با این حال شب گذشته یکی از پایگاه های نیروهای آمریکایی در نزدیکی میدان گازی «کونیکو» مورد حمله قرار گرفت و یکی از نیروهای آمریکایی زخمی شد. صبح امروز، سنتکام با انتشار بیانیه دیگری ضمن اعلام خبر حمله به یکی از مقرهای نظامی در سوریه ادعاهای مشابهی را تکرار کرد.

بالا گرفتن تنش ها در سوریه، در شرایطی که مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا بر سر احیای برجام به نقطه بسیار حساسی رسیده، این پرسش را به وجود آورده که آیا این تنش ها باعث اختلال در روند احیای برجام می شود. این در حالی است که مقامات اسرائیلی در تغییر لحنی آشکار به انتقاد تند از مقامات آمریکایی در مورد توافق احتمالی با ایران بر سر احیای برجام پرداخته اند.

لارنس نورمن و دیو لیبر تحلیگران وال ستریت ژورنال با انتشار یادداشتی با عنوان «در شرایطی که اسرائیل هشدار می دهد، ایالات متحده و ایران به سمت توافق هسته ای حرکت می کنند » به بررسی این مسئله پرداخته اند.

توافقِ در دسترس

در حالی که واشنگتن و تهران به احیای توافق هسته‌ای موسوم به برجام نزدیک‌تر می‌شوند، یائیر لاپید، نخست‌وزیر اسرائیل روز چهارشنبه با انتقاد از این توافق ادعا کرد که این توافق مانع دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای نمی‌شود و به تهران پاداش مالی قابل توجهی می‌دهد [این در حالی است که ایران همواره تاکید داشته که برنامه اتمی اش به هیچ وجه جنبه تسلیحاتی ندارد]

مذاکرات برای دستیابی به توافقی که بیشتر تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را در ازای محدودیت‌های شدید اما موقت بر برنامه هسته‌ای این کشور لغو می‌کند، در ماه‌های اخیر نزدیک به شکست به نظر می‌رسد، اما مقامات آمریکایی، ایرانی و اروپایی می‌گویند اکنون به نظر می‌رسد که امکان رسیدن توافق وجود دارد.

عدول از استراتژی محتاطانه: خط قرمزتان را زیر پا گذاشتید!

لاپید اخیراً استراتژی محتاطانه‌ای را در مواجهه با توافق اتخاذ کرده و متعهد شده که در مخالفت با احیای آن، با ایالات متحده سر و شاخ نشود. اما در شدیدترین موضع گیری عمومی خود در مخالفت با توافق از زمان قرار گرفتن در مقام نخست وزیری اسرائیل در ماه جولای، او ایالات متحده و متحدان اروپایی اش را متهم کرد که خط قرمز خود را در مذاکره را تغییر داده اند تا از شکست مذاکرات جلوگیری کنند.

او مدعی شده: «اسرائیل مخالف هر گونه توافقی نیست. ما با این توافق مخالفیم، زیرا توافق بدی است. از نظر ما، استانداردهای تعیین شده توسط خود بایدن، یعنی [ادعای] جلوگیری از تبدیل شدن ایران به یک کشور هسته ای، مطابقت ندارد».

بسته شدن پنجره نفوذ اسرائیل

ایالات متحده، ایران و دیگر اعضای امضاکننده برجام به دنبال توافق بر سر اقداماتی هستند که تهران و واشنگتن برای بازگشت به پایبندی به توافق هسته ای انجام دهند. ایالات متحده در سال 2018 از این توافق خارج شد و تهران یک سال بعد شروع به توسعه گسترده برنامه هسته ای خود کرد. ایران می‌گوید برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً با اهداف غیرنظامی است و دولت بایدن احیای برجام را به عنوان یک هدف کلیدی در سیاست خارجی تعیین کرده است. مذاکرات برای احیای برجام نزدیک به 17 ماه به طول انجامید و به دلیل تعدادی از اختلافات به فروپاشی نزدیک شد. اما از زمان مذاکرات اخیر در وین در اوایل ماه میلادی جاری، مقامات غربی و ایرانی اعلام کرده اند که تعدادی از موانع اصلی رفع شده است. در روزهای اخیر، مقامات در تهران و واشنگتن شروع به تبلیغ مزایای این معامله برای مخاطبان داخلی کرده‌اند.

اسرائیل مخالف این توافق است و می‌گوید پیامدهای آن می‌تواند یک تهدید وجودی برای این رزیم باشد. با بسته شدن پنجره تأثیر اسرائیل بر انتخاب ایالات متحده، روز سه شنبه ایال هولاتا مشاور امنیت ملی اسرائیل به دیدار همتای آمریکایی خود، جیک سالیوان، در کاخ سفید شتافت. قرار است بنی گانتز، وزیر دفاع اسرائیل هم اواخر این هفته با مقامات ارشد آمریکایی در واشنگتن دیدار کند. لاپید که در ماه نوامبر با انتخابات روبرو است، روز چهارشنبه اعلام کرد که این توافق می تواند سالانه 100 میلیارد دلار به تهران سرازیر کند که از نگاه اسرائیل پذیرفتنی نیست.

توافق در عین در تقابل با فعالیت های منطقه ای

در این شرایط سه‌شنبه شب، سنتکام (فرماندهی مرکزی نیروهای آمریکا) مدعی شد مواضع نیروهای نزدیک به ایران را  را در شمال شرق سوریه مورد هدف قرار داده است. ایران روز چهارشنبه هر گونه وابستگی این گروهها به جمهوری اسلامی را رد کرده است. ایالات متحده در ذیل توافقنامه احیا اعلام کرده است که به دنبال مواجهه با فعالیت های منطقه ای ایران خواهد بود.

برخی از دیپلمات‌های غربی می‌گویند اکنون فکر می‌کنند که توافق بر سر احیای برجام احتمالاً در حال انجام است؛ اگرچه آنها هشدار می‌دهند که فشارهای سیاسی در واشنگتن و تهران ممکن است توافق را تضعیف کند. دیگران می گویند که برای پیش بینی نتیجه تردید دارند.

چه کسی عقب نشینی می  کند؟

پس از آخرین مذاکرات در وین، که اتحادیه اروپا  هماهنگی آن را برعهده دارد، آنچه را که به عنوان متن نهایی می خوانند، برای تهران و واشنگتن ارسال و از آنها خواستند که هر چه سریع تر موضعشان را نسبت بدان اعلام کنند. ایران دوشنبه هفته گذشته پاسخ داد و تعدادی از نکات را به آن اضافه کرد -از جمله خواستار تضمین های مالی قوی تر شد. با این حال مقامات غربی اظهار داشتند که تهران اکنون خواستار لغو سریع تحریم های تروریسم علیه سپاه نیست. علاوه بر این، آنها خوشحال بودند که به نظر می رسید ایران از درخواست برای بستن پرونده آژانس کوتاه آمده است.

ایران پاسخ واشنگتن را در روز چهارشنبه مطابق با وزارت خارجه ایران دریافت و بررسی آن را آغاز کرده است. افرادی که به روند مذاکرات هستند می گویند بعید است واشنگتن درخواست های ایران را پذیرفته باشد. این ممکن است یک سری مذاکرات جدید را ایجاب کند و رسیدن به توافق را طولانی کند.

آدرین واتسون، سخنگوی شورای امنیت ملی روز دوشنبه گفت: «گزارش‌هایی مبنی بر اینکه ما امتیازات جدیدی را به ایران را به عنوان بخشی از ورود مجدد به توافق هسته‌ای 2015 پذیرفته‌ایم یا در حال بررسی آن هستیم، کاملاً نادرست است».

آتش بس شکننده

در طول سال گذشته، مقامات اسرائیلی و آمریکایی آتش بس شکننده ای را بر سر مذاکرات هسته ای حفظ کرده اند. در حالی که اسرائیل از توافق با ایران انتقاد کرده، لاپید اعلام کرده که مانند بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر سابق اسرائیل در سال 2015، قانونگذاران آمریکایی را برای مخالفت با آن تحت فشار قرار نمی‌دهد.

مقامات آمریکایی و اسرائیلی اعلام کرده اند که دولت بایدن آنها را به طور دقیق در مورد تحولات مذاکرات آگاه کرده و واشنگتن اعلام کرده که ملاحظات اسرائیل را در نظر می گیرد.

روز چهارشنبه، لاپید این تهدید را تکرار کرد که از آنجایی که کابینه او توافق را درست نمی دانندند. لاپید ادعا کرد: «ما برای جلوگیری از تبدیل شدن ایران به یک کشور هسته ای اقدام خواهیم کرد».

در حالی که مقامات اسرائیل در مخالفت با این توافق متحد هستند، دیدگاه‌ها در میان بسیاری از نهادهای امنیتی این رژیم متفاوت است. در مصاحبه ای با یک ایستگاه رادیویی اسرائیل در روز چهارشنبه، تامیر هیمن، رئیس سابق اطلاعات نیروی دریایی اسرائیل، ادعا کرد: «ایران یک قدم تا تبدیل شدن به یک کشور آستانه هسته ای فاصله دارد. و این وضعیت باید هرچه سریعتر به عقب برگردد.» هیمن افزود که این توافق، تا سال 2030 -یعنی زمانی که محدودیت‌های اصلی توافق برای برنامه هسته‌ای ایران برقرار است- به اسرائیل مهلت می‌دهد.