به گزارش اکوایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان روز جمعه در جریان نشستی با دونالد ترامپ رئیسجمهوری ایالات متحده، توافقنامه صلحی را که با میانجیگری آمریکا حاصل شده بود، امضا کردند؛ توافقی که قرار است پس از دههها مناقشه، روابط اقتصادی دوجانبه را تقویت کرده و دو کشور را به سمت عادیسازی کامل روابط سوق دهد.
به نوشته خبرگزاری رویترز، این توافق میان دو رقیب قفقاز جنوبی، در صورتی که پایدار بماند، موفقیتی چشمگیر برای دولت ترامپ به شمار میرود که بیشک مسکو را که این منطقه را در حوزه نفوذ خود میداند، نگران خواهد کرد.
ترامپ در مراسم امضای این توافق در کاخ سفید که در کنار الهام علیاف، رئیسجمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان نخستوزیر ارمنستان برگزار شد، گفت: «3سال طولانی جنگیدند و حالا دوست شدهاند، و برای مدت طولانی هم دوست خواهند ماند.»
ارمنستان و آذربایجان از اواخر دهه ۱۹۸۰ بر سر منطقه قرهباغ کوهستانی که بخشی از خاک آذربایجان و عمدتاً دارای جمعیت ارمنی است دچار اختلاف بودند. این منطقه با حمایت ارمنستان از آذربایجان جدا شد، اما در سال ۲۰۲۳ آذربایجان کنترل کامل آن را پس گرفت که باعث شد تقریباً تمام ۱۰۰ هزار ارمنی ساکن منطقه به ارمنستان مهاجرت کنند.
ترامپ گفت دو کشور متعهد شدهاند که به جنگ پایان دهند، روابط دیپلماتیک برقرار کنند و به تمامیت ارضی یکدیگر احترام بگذارند.
این توافق شامل اعطای حقوق انحصاری به آمریکا برای توسعه یک کریدور راهبردی ترانزیتی در قفقاز جنوبی است که کاخ سفید میگوید صادرات انرژی و سایر منابع را تسهیل خواهد کرد.
ترامپ گفت ایالات متحده بهطور جداگانه با هر یک از این کشورها توافقهایی برای گسترش همکاری در حوزه انرژی، تجارت و فناوری، از جمله هوش مصنوعی امضا کرده است، هرچند جزئیات آن منتشر نشده است. او افزود محدودیتها بر همکاری دفاعی میان آذربایجان و آمریکا نیز لغو شده است؛ اقدامی که میتواند نگرانی مسکو را برانگیزد.
هر دو رهبر از ترامپ به خاطر کمک به پایان مناقشه تمجید کرده و گفتند که او را برای دریافت جایزه صلح نوبل نامزد خواهند کرد.
ترامپ در ماههای نخست دور دوم ریاستجمهوری خود تلاش کرده است خود را بهعنوان یک میانجی صلح جهانی معرفی کند. کاخ سفید او را عامل برقراری آتشبس میان کامبوج و تایلند و امضای توافقهای صلح میان رواندا و جمهوری دموکراتیک کنگو، و نیز پاکستان و هند میداند.
با این حال، او هنوز موفق به پایان دادن به جنگ سهونیم ساله روسیه در اوکراین یا جنگ اسرائیل در غزه نشده است. ترامپ روز جمعه گفت که در ۱۵ اوت در آلاسکا با ولادیمیر پوتین رئیسجمهور روسیه دیدار خواهد کرد تا درباره پایان جنگ گفتوگو کند.
مقامهای آمریکایی گفتند این توافق در پی سفرهای متعدد به منطقه حاصل شده و مبنایی برای حرکت به سوی عادیسازی کامل روابط میان دو کشور فراهم میکند.
این توافق صلح میتواند چهره قفقاز جنوبی، منطقهای انرژیخیز در همسایگی روسیه، اروپا، ترکیه و ایران که با خطوط لوله نفت و گاز درهمتنیده اما گرفتار مرزهای بسته و مناقشات قومی دیرینه است دگرگون کند.
برت اریکسون، کارشناس تحریم و مشاور دانشکده حقوق دانشگاه لویولا شیکاگو گفت: این توافق به غرب کمک خواهد کرد تلاشهای روسیه برای دور زدن تحریمها را متوقف کند. او افزود: «قفقاز یک نقطه کور در سیاست تحریمها بوده است. صلح رسمی بستری برای تعامل غرب با ارمنستان و آذربایجان ایجاد میکند تا مسیرهای دور زدن تحریمها بسته شود.»
تینا دولبایا، پژوهشگر مرکز مطالعات استراتژیک و بینالمللی نیز گفت: امضای توافق در روز جمعه حرکتی نمادین بزرگ است، اما پرسشهای زیادی باقی مانده است؛ از جمله اینکه کدام شرکتهای آمریکایی کنترل کریدور جدید را در دست خواهند داشت و میزان مشارکت ارمنستان و آذربایجان در ساخت آن چه خواهد بود.
او گفت روسیه احتمالاً از کنار گذاشته شدن از این توافق و نقش آمریکا در این کریدور ناخشنود خواهد بود. «اینکه حالا ارمنیها با آذربایجانیها دست میدهند و درباره حضور آمریکا در این کریدور صحبت میکنند. برای روسیه اتفاق بزرگی است.»
اولسیا وارتانیان، کارشناس مستقل منطقهای، گفت چشمانداز بلندمدت آن به تداوم حضور و مشارکت آمریکا بستگی دارد. او گفت: «ارمنستان و آذربایجان سابقهای بسیار طولانیتر در مذاکرات شکستخورده و تنشهای خشونتآمیز دارند تا در حلوفصلهای مسالمتآمیز. بدون دخالت مستمر و مؤثر آمریکا، احتمالاً مسئله دوباره به بنبست میرسد و خطر ازسرگیری تنشها افزایش مییابد.»
مقامهای ارشد دولت آمریکا گفتند این توافق پایان نخستین مورد از چندین مناقشه در حاشیه نفوذ روسیه از زمان پایان جنگ سرد را رقم زده و پیامی قدرتمند به سراسر منطقه ارسال میکند.
مقامهای آمریکایی این هفته به خبرگزاری رویترز گفتند ارمنستان قصد دارد برای مدت طولانی حقوق انحصاری ویژه توسعه کریدور ترانزیتی را به آمریکا اعطا کند. به گفته یکی از این مقامها که نخواست نامش فاش شود، «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بینالمللی» تاکنون توجه ۹ شرکت، از جمله سه شرکت آمریکایی را به خود جلب کرده است.
دافنه پانایوتاتوس از گروه حقوق بشری «فریدم ناو» مستقر در واشنگتن گفت این سازمان از دولت ترامپ خواسته بود از دیدار با الهام علیاف برای درخواست آزادی حدود ۳۷۵ زندانی سیاسی در آذربایجان استفاده کند. آذربایجان، که یک کشور نفتخیز است و نوامبر گذشته میزبان نشست اقلیمی سازمان ملل بود، انتقادهای غرب از سابقه حقوق بشری خود را رد کرده و آن را مداخلهای غیرقابل قبول توصیف کرده است.
