محمد یونس؛ بانکدار فقرا، رهبر معترضان بنگلادش

به گفته دبیر رسانه‌ای رئیس‌جمهور بنگلادش، محمد یونس، ۸۴ ساله، ریاست دولت موقت را پس از برکناری نخست‌وزیر این کشور جنوب آسیایی و انحلال پارلمان، بر عهده خواهد گرفت.

یونس یک کارآفرین اجتماعی و بانکدار است که به خاطر اقدامات پیشگامانه‌اش در حوزه تامین مالی خرد که به کاهش فقر در بنگلادش کمک کرد و در سراسر جهان پذیرفته شد، در سال ۲۰۰۶ جایزه صلح نوبل را دریافت کرد.

او همچنین منتقد سفت و سخت نخست‌وزیر سابق، شیخ حسینه، است که اوایل این هفته استعفا داد و پس از سال‌ها حکومت اقتدارگرایانه، کشور را ترک کرد. خروج او از کشور شادی زایدالوصفی برای جنبش دانشجویی که او را از قدرت برکنار کرد، به ارمغان آورد اما نگرانی‌هایی درباره احتمال دخالت نظامی در خلاء قدرت را نیز به وجود آورد.

یونس در حال حاضر  در حال یک عمل جراحی کوچک در فرانسه است، اما به زودی به بنگلادش بازخواهد گشت تا مسئولیت رهبری دولت موقت را بر عهده بگیرد.

از تحصیل در آمریکا تا جایزه صلح نوبل

یونس در سال ۱۹۴۰ در چیتاگونگ، یک شهر بندری در جنوب شرقی بنگلادش، به دنیا آمد در دانشگاه داکا تحصیل کرد و سپس با دریافت بورس تحصیلی معتبر فولبرایت به دانشگاه وندربیلت در ایالات متحده رفت و آنجا دکترای اقتصاد گرفت. 

در سال ۱۹۷۲، یک سال پس از استقلال بنگلادش از پاکستان، او به وطنش برگشت تا در دانشگاه چیتاگونگ به تدریس مشغول شود. دو سال بعد از حضورش فاجعه رخ داد. قحطی شدید کشور را درنوردید و موجب مرگ حدود ۱.۵ میلیون نفر شد.

یونس در سخنرانی نوبل ۲۰۰۶ خود پس از دریافت جایزه گفت: "برای من سخت بود که نظریه‌های پیچیده اقتصادی را در کلاس دانشگاه تدریس کنم، در حالی که یک قحطی وحشتناک در بنگلادش اتفاق افتاده بود. ناگهان، من احساس خلاء این نظریه‌ها را در برابر گرسنگی و فقر خردکننده‌ای که مردم را در بر گرفته بود، احساس کردم. من می‌خواستم کاری فوری برای کمک به مردم اطرافم انجام دهم، حتی اگر شده فقط به یک انسان کمک کنم تا یک روز دیگر را با کمی آرامش بیشتر داشته باشم.»

او شروع به ارائه وام‌های کوچک از جیب خود به فقیرترین ساکنان جامعه‌اش کرد – و سرانجام در سال ۱۹۸۳ بانک گرامین را تاسیس کرد، که به یک الگوی جهانی در کاهش فقر از طریق وام‌های خرد تبدیل شد. بانک به سرعت رشد کرد و شعب مختلف و مدل‌های مشابه اکنون در سراسر جهان فعال هستند.

پس از وام‌دهی حدود ۶ میلیارد دلار در زمینه‌های مسکن، دانشجویی و وام‌های خرد برای کسب و کارهای کوچک، و به ویژه حمایت از زنان بنگلادشی، یونس و بانک گرامین در سال ۲۰۰۶ جایزه صلح نوبل را دریافت کردند

برخی از منتقدان نگاهی شکاکانه به یونس و بانک گرامین داشته‌اند و استدلال می‌کنند که نرخ‌های بهره بالا برخی از وام‌دهندگان خرد، وام‌گیرندگان را فقیر کرده است زیرا وام‌دهندگان سودهای بزرگی از وام‌های کوچک به دست آورده‌اند.  البته یونس این ادعاها را رد کرده و می‌گوید بانک گرامین هدفش کسب درآمد نیست - بلکه کمک به فقرا و توانمندسازی کسب و کارهای کوچک است.

او همچنین بنیانگذار مرکز یونس است، اندیشکده‌ای مستقر در داکا که به توسعه کسب و کارهای اجتماعی جدید کمک می‌کند.

درگیری‌ها با دولت حسینه

به نوشته رویترز، در طول سال‌های اخیر ، یونس بارها با نخست‌وزیر سابق حسینه درگیر شده و او را به "مکیدن خون فقرا" متهم کرده است.

یونس در سال ۲۰۰۷ قبل از انتخابات پارلمانی داد پیشنهاد تشکیل یک حزب سیاسی جدید را داد که حسینه در آن زمان آن را محکوم کرد و گفت که تازه‌واردان سیاسی «عناصر خطرناکی هستند... که باید با شک و تردید نگریسته شوند». یونس هم در نهایت از تشکیل حزب صرف نظر کرد.

در سال ۲۰۱۱، بانک مرکزی تحت کنترل دولت بنگلادش، یونس را به عنوان مدیر عامل بانک گرامین برکنار کرد و گفت که او از سن بازنشستگی اجباری عبور کرده است. 

در سال‌های بعد، یونس درگیر چندین پرونده قانونی شد که حامیان او می‌گویند نتیجه هدف قرار دادن ناعادلانه او توسط مقامات است.یک پرونده تهمت، یک پرونده امنیت مواد غذایی و اتهاماتی درخصوص بی‌نظمی‌های مالیاتی، که یونس همه را رد کرده است. در پرونده‌ای جداگانه، او در ژوئن به اتهام اختلاس محکوم شد. ژانویه امسال هم دادگاهی در بنگلادش یونس را به دلیل نقض قوانین کار به 6ماه زندان محکوم کرد. 

یونس در مصاحبه‌ای با سی‌ان‌ان در فوریه هنگام آزادی با وثیقه، در حالی که درخواست تجدیدنظر از حکم زندان خود را مطرح می‌کرد، گفت که اتهامات فساد علیه او هیچ اساسی ندارند و آنها را به عنوان مزاحمت توصیف کرد. او در آن زمان گفت: «من سیاسی نیستم، هیچ مدرکی وجود ندارد که من در سیاست دخالت داشته باشم"، و هشدار داد که بنگلادش در حال تبدیل شدن به یک "تمدن خود تخریبی" است.

دولت حسینه اصرار داشت که اقداماتش علیه یونس انگیزه سیاسی نداشته، اما بانکدار موافق نبود. اکنون با کنار رفتن حسینه از قدرت مشخص نیست که چه اتفاقی برای این پرونده‌ها خواهد افتاد.

در مصاحبه‌ای جداگانه با رویترز در ژوئن، او گفت که بنگلادش به یک "دولت تک حزبی" تبدیل شده است، با این که حزب حاکم هر گونه رقابت سیاسی را سرکوب می‌کند.

یونس در مصاحبه‌ای با سی‌ان‌ان پس از استعفای حسینه در روز دوشنبه  گفته بود او می‌خواهد ارتش کنترل کشور را به یک دولت غیرنظامی منتقل کند. او حسینه را محکوم کرد و گفت که «او ما را شکنجه کرده، او این کشور را برای مردم غیرقابل زندگی کرده است.»

او گفت: "مردم در خیابان‌ها جشن می‌گیرند و میلیون‌ها و میلیون‌ها نفر در سراسر بنگلادش [در حال] جشن گرفتن هستند انگار این روز آزادی ما است."

او پیام خود را به جنبش اعتراضی در بنگلادش اضافه کرد: "شما کار بزرگی انجام داده‌اید."