چگونه تهران تا پیش از بازگشت ترامپ اهرم فشارش را تقویت می‌کند؟

به گزارش اکوایران، به نظر می‌رسد افزایش  قابل توجه تولید اورانیوم غنی‌شده با غنای بالا از سوی جمهوری اسلامی ایران، تلاشی برای افزایش اهرم فشار پیش از روی کار آمدن دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده، در ۲۰ ژانویه باشد.

تسریع غنی‌سازی

به نوشته کلسی داونپورت، مدیر سیاست عدم اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات در وبگاه این موسسه، طبق گزارش ۶ دسامبر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تولید ماهانه ایران از اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد U-235 در تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم فردو از ۴.۷ کیلوگرم به ۳۴ کیلوگرم افزایش خواهد یافت. این افزایش به دلیل تصمیم ایران برای تغذیه سانتریفیوژهای IR-6 با اورانیوم غنی‌شده ۲۰ درصد به جای ۵ درصد U-235 است که منجر به تولید اورانیوم ۶۰ درصد می‌شود.

اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد U-235 خطر تکثیر تسلیحات هسته‌ای جدی‌تری دارد زیرا می‌توان آن را سریعاً به ۹۰ درصد U-235 که برای تسلیحات هسته‌ای در نظر گرفته می‌شود، غنی‌سازی کرد. برای ساخت یک سلاح هسته‌ای بگیرد، نیاز به حدود ۴۲ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد U-235 است تا به اندازه کافی U-235 غنی‌شده ۹۰ درصد برای یک بمب تولید کند. افزایش تولید اورانیوم ۶۰ درصد در فردو، به جای تأسیسات دیگر ایران در نطنز، تهدید را بیشتر می‌کند زیرا فردو یک سایت عمیق زیرزمینی است که هدف‌گیری نظامی آن دشوار است.

«تشدید تنش»

فرانسه، آلمان و بریتانیا در بیانیه مشترکی در تاریخ ۹ دسامبر، اقدامات جمهوری اسلامی ایران را محکوم کرده و از تهران خواستند که این گام‌ها را معکوس کرده و «فوراً تشدید فعالیت‌های هسته‌ای خود را متوقف کند.» این بیانیه همچنین نگرانی‌هایی را مطرح کرد مبنی بر اینکه ایران قبل از آنکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بتواند تدابیر حفاظتی اضافی را اجرا کند، این اقدامات را انجام داده است.

بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۶ دسامبر، جمهوری اسلامی با درخواست رافائل ماریانو گروسی، مدیرکل آژانس، برای به تعویق انداختن افزایش تولید اورانیوم ۶۰ درصد تا پس از به‌روزرسانی رویکرد نظارتی آژانس، موافقت نکرد. آژانس در تاریخ ۱۱ دسامبر گزارش داد که تهران موافقت کرده است «فرکانس و شدت» تدابیر نظارتی آژانس در فردو را افزایش دهد و آژانس این تدابیر را اجرا کرد.

ایران طبق توافقات قانونی نظارتی خود موظف است به آژانس اجازه دهد فعالیت‌های راستی‌آزمایی را با گسترش برنامه هسته‌ای خود افزایش دهد.

با وجود اجرای تدابیر نظارتی اضافی، ایالات متحده در شورای امنیت سازمان ملل ادعاهایی را مطرح کرد مبنی بر اینکه اقدامات ایران «نشان می‌دهد که علاقه‌ای به اثبات صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود ندارد.» رابرت وود، معاون سفیر آمریکا، در تاریخ ۱۷ دسامبر به شورا گفت که «دلایل خوبی برای نگرانی درباره نیات تهران وجود دارد» و جمهوری اسلامی باید «اقداماتی انجام دهد که اعتماد بین‌المللی را تقویت کرده و تنش‌ها را کاهش دهد.»

سانتریفیوژهای اضافه

تصمیم ایران برای افزایش تولید اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد U-235 پس از اطلاع‌رسانی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) مبنی بر آغاز غنی‌سازی اورانیوم با استفاده از ۴۵ آبشار اضافی سانتریفیوژهای پیشرفته گرفته شد. آژانس در ۲۹ نوامبر گزارش داد که این آبشارها برای غنی‌سازی اورانیوم تا ۵ درصد U-235 استفاده خواهند شد.

جمهوری اسلامی ایران نخستین بار قصد خود را برای گسترش ظرفیت غنی‌سازی پس از محکومیت توسط شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دلیل عدم همکاری با این آژانس اعلام کرد.

جمهوری اسلامی ایران مشخص نکرد که چه زمانی بهره‌برداری از این دستگاه‌های اضافی را آغاز می‌کند و برای دستیابی به این هدف نیاز به نصب سانتریفیوژهای بیشتری خواهد داشت. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تاریخ ۱۹ نوامبر درباره برنامه هسته‌ای ایران، این کشور از ۷۸ آبشار سانتریفیوژ استفاده می‌کرد، اما تقریباً نیمی از آن‌ها دستگاه‌های IR-1 با کارایی کمتر و آسیب‌پذیری بیشتر بودند. ایران همچنین ۳۰ آبشار اضافی از سانتریفیوژهای پیشرفته دارد که نصب شده‌اند اما برای غنی‌سازی اورانیوم استفاده نمی‌شوند.

گزارش آژانس در تاریخ ۶ دسامبر تأیید کرد که ایران دو آبشار اضافی از سانتریفیوژهای IR-6 نصب شده در فردو را راه‌اندازی کرده است. این دستگاه‌ها، طبق گزارش آژانس، اورانیوم غنی‌شده تا ۵ درصد U-235 تولید خواهند کرد. گزارش مشخص نکرد که آیا جمهوری اسلامی ایران بهره‌برداری از سانتریفیوژهای اضافی در نطنز را آغاز کرده است یا خیر.

اهرم فشار

به نظر می‌رسد فعالیت‌های هسته‌ای ایران بر کسب اهرم فشار برای مذاکره بر سر یک توافق با دولت آینده ترامپ متمرکز شده باشد، اما افزایش غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد U-235 و گسترش ظرفیت غنی‌سازی ایران به این کشور اجازه می‌دهد که سریع‌تر مواد هسته‌ای لازم برای تسلیحات را تولید کند؛ به‌ویژه در شرایطی که سیاست‌گذاران ایرانی آشکارا در حال بحث درباره ارزش امنیتی بازدارندگی هسته‌ای هستند.

در گزارشی که در تاریخ ۵ دسامبر منتشر شد، جامعه اطلاعاتی ایالات متحده ارزیابی کرد که جمهوری اسلامی ایران «در حال ساخت سلاح هسته‌ای نیست»، اما «فعالیت‌هایی را انجام داده که موقعیت بهتری برای تولید سلاح هسته‌ای به آن می‌دهد.»

این گزارش همچنین ارزیابی کرد که بحث‌های عمومی درباره ارزش امنیتی تسلیحات هسته‌ای در ایران بازتابی از «فرسایش یک تابوی چند دهه‌ای» است که خطر «جسورتر شدن حامیان تسلیحات هسته‌ای در دستگاه تصمیم‌گیری جمهوری اسلامی ایران» را به همراه دارد. این گزارش افزود که ایران ممکن است به دنبال دستیابی به تسلیحات هسته‌ای برای «اصلاح عدم تعادل استراتژیک با دشمنان خود» باشد.

از زمان انتشار گزارش اطلاعاتی ایالات متحده، یکی از ارکان کلیدی امنیت جمهوری اسلامی ایران، که به‌عنوان استراتژی دفاع پیشرفته شناخته می‌شود، با سرنگونی رژیم بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، توسط نیروهای مخالف، آسیب دیده است. جمهوری اسلامی از سال ۲۰۱۲ و پس از آغاز جنگ داخلی در سوریه متعهد به حمایت از اسد شد و پرسنل نظامی خود را برای حمایت از نیروهای سوری مستقر کرد. علاوه بر این، ایران از سوریه به‌عنوان مسیر ترانزیت برای تأمین تسلیحات نیروهای حزب‌الله در لبنان استفاده می‌کرد. حملات اسرائیل به حزب‌الله و دو گروه دیگر یعنی حماس در غزه و حوثی‌ها در یمن و همچنین سرنگونی اسد، امنیت جمهوری اسلامی ایران را به طور قابل توجهی تضعیف کرده است.

معمای ترامپ

جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، در مصاحبه‌ای در تاریخ ۲۲ دسامبر با شبکه سی‌ان‌ان گفت که با کاهش توانایی‌های نظامی متعارف جمهوری اسلامی ایران و سقوط بشار اسد، جای تعجب نیست که صداهایی در ایران خواستار دستیابی به تسلیحات هسته‌ای باشند.

سالیوان اظهار داشت که ایالات متحده باید در برابر خطر تلاش ایران برای دستیابی به تسلیحات هسته‌ای هوشیار باشد و او در حال ارائه گزارش به دولت جدید در این مورد است.

دولت ترامپ هنوز فاش نکرده که چگونه ممکن است خطر تکثیر سلاح هسته‌ای ایران را کاهش دهد. ترامپ در یک گردهمایی انتخاباتی در سپتامبر گفت که ایالات متحده یا باید با جمهوری اسلامی ایران «توافق کند» یا با پیامدهایی «شدید» مواجه شود.

با این حال، مشخص نیست که ترامپ ممکن است چه نوع توافقی را با ایران دنبال کند. پس از خروج از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران در اولین دوره ریاست‌جمهوری خود، ترامپ اعلام کرد که به دنبال توافق بهتری با جمهوری اسلامی است، اما خواسته‌های دولت او برای توافق جدید که عملاً به تغییر رژیم منجر می‌شد، بی‌نتیجه ماند.

مشاور امنیت ملی جدید ترامپ، مایکل والتز، در مصاحبه‌ای در اکتبر با شبکه سی‌ان‌بی‌سی گفت که در دولت ترامپ «تمرکز بیشتری بر جمهوری اسلامی ایران» وجود خواهد داشت و اشاره کرد که ایالات متحده به استراتژی «فشار حداکثری»بازخواهد گشت.

اما افزایش فشار از طریق تحریم‌ها زمان می‌برد و دولت ترامپ با یک بازه زمانی کوتاه برای رسیدن به توافق با ایران مواجه است. اگر توافق هسته‌ای تا اکتبر ۲۰۲۵ حاصل نشود، احتمالاً فرانسه و بریتانیا تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را با استفاده از مکانیسمی که قابل وتو نیست، دوباره اعمال خواهند کرد. این مکانیسم «اسنپ بک» در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، که توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را تأیید کرد، گنجانده شده و در تاریخ ۱۸ اکتبر منقضی می‌شود.

فرانسه، آلمان و بریتانیا در بیانیه‌ای در تاریخ ۱۱ دسامبر بر «عزم خود برای استفاده از تمامی ابزارهای دیپلماتیک برای جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی ایران به تسلیحات هسته‌ای، از جمله استفاده از مکانیسم بازگشت خودکار در صورت لزوم» تأکید کردند.

اگر مکانیسم بازگشت خودکار فعال شود توافق هسته‌ای همچنان ممکن است، اما جمهوری اسلامی تهدید کرده است که در صورت اعمال دوباره تحریم‌های سازمان ملل، از پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد.