ولودیمیر زلنسکی؛ دلقک کی‌یف یا چرچیل اوکراین؟

تصور ولدیمیر زلنسکی که درست در کنار کاخ کرملین در حال جوک گفتن است، تقریباً غیرممکن است.

زلنسکی در یک برنامه اخبار طنز که در نزدیکی دیوارهای سرخابی کرملین فیلمبرداری شد، گفت: «من اینجا هستم، در قلب روسیه – اگر هنوز هم قلب داشته باشد».

سال 2014 بود، مسکو کریمه را ضمیمه کرده بود و از جدایی‌طلبان در دنباس و معترضان روس زبان طرفدار کرملین در شرق و جنوب اوکراین حمایت می‌کرد.

زلنسکی یک کمدین، بازیگر و رئیس گروه منطقه 95 بود. سیاست، برای او، خوراک روتین های طعنه آمیز بود.

بیش از یک دهه بعد، او دیگر برای امرار معاش جوک نمیگوید. در عوض، او رئیس جمهور دوران جنگ اوکراین است - که روز جمعه با همتای آمریکایی خود دونالد ترامپ در واشنگتن دیدار کرد.  ترامپ نشان می‌دهد که تمایل دارد منافع کیف را قربانی توافق با پوتین کند، کسی که قبلا گفته بود او را تحسین می‌کند.

هفته گذشته، زلنسکی با پیشنهاد استعفا در ازای تضمین‌های امنیتی و عضویت اوکراین در ناتو، در بحبوحه تنش‌های شخصی فزاینده با ترامپ، که ورود کیف به این ائتلاف را رد کرده است، جهان را شگفت زده کرد.

اما غافلگیر کردن مردم برای زلنسکی تازگی ندارد.

برند سیاسی او از زمان ورودش به سیاست بر این ایده بنا شده است که او یک سیاستمدار معمولی نیست که تشنه ماندن در قدرت به هر قیمتی است.  و تصویر زلنسکی که با دقت تنظیم شده و تغییر شکل می‌دهد، در این روایت نقش اساسی داشته است.

ولودیمیر زلنسکی و همسرش، اولنا زلنسکا، پس از مناظره نهایی قبل از دور دوم انتخابات ریاست جمهوری در استادیوم المپیک کیف، اوکراین، جمعه، 19 آوریل 2019

«اوکراین رویاهای من»

از اواخر دهه 1990، زلنسکی بازیگر مجموعه‌ای از اجراهای سرگیجه‌آور روی صحنه و همچنین سینما و تلویزیون بود.

او در مقابل ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اجرا کرد و همچنین نقش آلینا کابایوا، معشوقه ادعایی پوتین را بازی کرد.

و البته، نقش واسیلی هولوبورودکو، یک معلم تاریخ فقیر که فحاشی‌های ناپسندش درباره سیاستمداران فاسد و الیگارش‌ها، زلنسکی را با سریال «کارمند مردم» به ستاره یوتیوب تبدیل کرد و او را به سمت ریاست جمهوری سوق داد.

این اولین تغییر برند زلنسکی بود.

اوکراینی‌ها از پترو پوروشنکو سرخورده شده بودند، رئیس‌جمهور الیگارشی که در سال 2014 به قدرت رسید، با تعهداتی برای پایان دادن به جنگ دونباس و سرکوب فساد - و در عوض در رسوایی‌های فساد خودش گرفتار شد.

در سال 2018، زلنسکی یک حزب سیاسی به نام «کارمند مردم» را ثبت کرد و ماه‌ها قبل از ورود رسمی به رقابت‌های انتخاباتی، در نظرسنجی ها در صدر قرار گرفت. 

یک روانشناس تصمیم زلنسکی برای تبدیل شدن به یک سیاستمدار را به عنوان بازتابی از آرکئوتایپ «حیله گر» او برای شکستن نظم سیاسی اوکراین توضیح داد.

والنتین کیم روانشناس در ژوئن 2022 به وب سایت DSNews.ua گفت: «زلنسکی یک کهن الگوی حیله گر است، فردی که تخریب می‌کند، به چیزها شک می‌کند، قوانین را زیر پا می گذارد.»

و در طول جنگ، یک حیله‌گر «شخصیت مؤثرتری» نسبت به رهبران عادی است.

در طول مبارزات انتخاباتی او، تیم روابط عمومی زلنسکی زیرکانه پوشش رسانه‌ای او را با اجتناب از کنفرانس های خبری و مصاحبه با رسانه های خارجی برگزار کرد تا از پوشش منفی جلوگیری کند، در عوض جریان اخبار را از طریق ویدئوها و پست‌های شبکه های اجتماعی کنترل کرد.

او نامزدی خود را در شب سال نو اعلام کرد و شروع به پوشیدن کت و شلوار و یقه اسکی کرد.  وعده‌های او خوش بینانه به نظر می‌رسید.

او در کتابچه‌ای که توسط تیمش در اوایل سال 2019 منتشر شد، گفت: «من درباره اوکراین رویاهایم به شما خواهم گفت.  اوکراین، جایی که تنها تیراندازی صدای آتش بازی است، اوکراین، جایی که می‌توانید در عرض یک ساعت یک کسب و کار را ثبت کنید، در 15 دقیقه پاسپورت بگیرید و در یک ثانیه رای دهید.

او پسری طلایی و ضدسیستم بود، یک صلح‌طلب که پیروزی خود را در یک کلوب شبانه جشن گرفت و قرار بود قواعد سیاسی اوکراین را از نو بنویسد.

زمانی که زلنسکی سوگند ریاست‌جمهوری را ادا کرد، به نظر می‌رسید فردی است که «ضدقدرت» است، کسی که سرنوشتش این است که همه چیز را به شیوه‌ای متفاوت انجام دهد، نه مانند پیشینیانش. این را اسوتلانا چونیخینا، معاون انجمن روان‌شناسان سیاسی مستقر در کی‌یف، در گفت‌وگو با الجزیره بیان کرد. 

اوج‌گیری در میان یهودستیزی

در بیشتر نقش‌های کمدی‌اش، زلنسکی به زبان روسی صحبت می‌کرد - و اغلب لهجه‌ای اغراق‌شده به کار می‌برد، کلیشه‌ای که معمولاً به یهودیان اوکراینی نسبت داده می‌شود. این یک اشاره هنری به بندر اودسا در کنار دریای سیاه بود، پایتخت جامعه یهودیان و همچنین طنزپردازی اوکراین. 

اما خود زلنسکی یهودی است - پدربزرگ‌بزرگش و سه پسر او توسط نازی‌های آلمانی کشته شدند و تنها فرزند بازمانده، سیمیون، در جنگ جهانی دوم مدال قهرمان گرفت. 

امروز، اوکراین همان دشمنان قسم‌خورده سیمیون - رهبران ملی‌گرای ضدکمونیست و یهودستیز، استپان باندرا و رومان شوخوویچ –را تجلیل می‌کند و همکاری آن‌ها با نازی‌ها و نقششان در قتل عام یهودیان و لهستانی‌ها را نادیده می‌گیرند. 

و با توجه به اینکه اوکراین در دوران تزاری مرکز پوگروم‌هایی بود که میلیون‌ها یهودی اشکنازی (غربی) را مجبور به مهاجرت به ایالات متحده و فلسطین کرد، صعود زلنسکی به قدرت حتی غیرقابل‌تصورتر به نظر می‌رسد.

به گفته ویچسلاو لیخاچیوف، تحلیل‌گر مستقر در کی‌یف گفت شگفت‌آور اینکه، ریشه‌های او در جریان انتخابات ۲۰۱۹ «جزو موضوعات مورد بحث» نبود.

رقبای «فوق‌میهن‌پرست» زلنسکی به‌اندازه کافی موضوع برای حمله در اختیار داشتند. با این حال، گروه‌های ملی‌گرا و هواداران پترو پوروشنکو به‌شدت القا می‌کردند که زلنسکی دست‌نشانده ایهور کولومویسکی، الیگارش یهودی-اوکراینی است، کسی که شبکه تلویزیونی 1+1 او برنامه‌های «ناحیه ۹۵» و سریال «کارمند مردم» را پخش می‌کرد.

اثبات نادرستی این ادعاها چهار سال طول کشید - کولومویسکی در سال ۲۰۲۳ بازداشت و به سازمان‌دهی قتل یک وکیل در دو دهه قبل متهم شد. این بازداشت به بخشی از تلاش نیم‌بند زلنسکی برای مهار الیگارش‌هایی تبدیل شد که از نفوذ و امپراتوری‌های رسانه‌ای خود برای حمایت از سیاستمداران استفاده می‌کنند.

بااین‌حال، ریشه‌های یهودی زلنسکی هرگز مانع از آن نشد که رسانه‌های طرفدار کرملین او را «نئونازی» خطاب کنند.

«واقعیت جدید»

اما این وعده‌های زلنسکی برای آوردن چهره‌های جدید به قدرت و پایان دادن به جنگ دونباس با نیروهای نیابتی روسیه بود که حمایت مردم و در نهایت ریاست‌جمهوری را برای او به ارمغان آورد.

ولودیمیر فسِنکو، رئیس اندیشکده پنتا در کی‌یف، در گفت‌وگو با الجزیره گفت: «او کاملاً صادقانه تلاش کرد تا با پوتین برای صلح مذاکره کند.» به گفته او، این موضوع صرفاً «دروغ‌های پوپولیستی» نبود.

حزب «کارمند مردم» با عجله اعضایی را از میان گروهی متنوع از سیاستمداران درجه دو، تازه‌واردان و فعالان ضدفساد جذب کرد - و در انتخابات ژوئیه ۲۰۱۹، موفق شد ۲۲۷ کرسی از ۴۵۰ کرسی پارلمان اوکراین را به دست آورد. 

این یک واقعیت جدید بود.

حزب کارمند مردم توانست انحصار تشکیل دولت جدید، تعیین استانداران منطقه‌ای و کنترل قوه قضاییه و سیستم اجرایی قانون را به دست بگیرد. 

اما برخی از افراد مطلع، نسبت به این شرایط بدبین بودند. 

یک مدیر صنعت سرگرمی که زلنسکی و تیمش را می‌شناخت، چند روز پیش از رأی‌گیری، به الجزیره گفت: «این برای اوکراین یک فاجعه خواهد بود.»

او افزود: «در حوزه کاری خودشان [کمدی] افراد حرفه‌ای خوبی هستند، اما فکر نمی‌کنم این افراد بدانند در سیاست چه می‌کنند.»

حلقه نزدیکان در دولت 

طبق گزارش کمیته رأی‌دهندگان اوکراین، یک گروه مدنی، سی نفر از اعضای گروه کمدی ناحیه ۹۵ زلنسکی، همکاران یا پیمانکاران آن، وارد دولت زلنسکی شدند.

یکی از آن‌ها، آندری یرماک، وکیل و رئیس دفتر ریاست‌جمهوری است که بسیاری او را «کاردینال خاکستری» زلنسکی می‌دانند.

فرد دیگر، ایوان باکانوف است که پیش از مدیریت «ناحیه ۹۵» و حزب «کارمند مردم»، در حوزه انرژی آبی ثروت قابل‌توجهی به دست آورد. 

در سال ۲۰۱۹، زلنسکی باکانوف را به ریاست سرویس امنیتی اوکراین، اصلی‌ترین سازمان اطلاعاتی این کشور، منصوب کرد - اما سه سال بعد، پس از مجموعه‌ای از رسوایی‌های مربوط به جاسوسان روسی و اتهامات فساد، او را برکنار کرد. 

از آن زمان تاکنون، ده‌ها برکناری و پرونده فساد دیگر در حزب او، محبوبیت زلنسکی را نزد افکار عمومی اوکراین کاهش داده است.

ولودیمیر فسِنکو، تحلیل‌گر دراین‌باره می‌گوید: «اعضای حزب کارمند مردم خیلی زود تمایل خود را به فساد نشان دادند. و زلنسکی برای این مشکل، راه‌حلی نداشت.»

«چرچیل اوکراین»

مهم‌تر از هر چیز، تلاش‌های زلنسکی برای آرام کردن پوتین شکست خورد.

فسِنکو می‌گوید نقطه عطف این ماجرا سال ۲۰۲۱ بود، زمانی که زلنسکی «باور ساده‌لوحانه‌اش به امکان مذاکره با پوتین» را از دست داد.

زلنسکی در برابر فشارهای مسکو مقاومت کرد؛ او الیگارش ویکتور مدودچوک، متحد پوتین در اوکراین، را تحریم کرد و امپراتوری رسانه‌ای او را که روایات طرفدار کرملین را تبلیغ می‌کرد، تعطیل نمود.

در همین حال، پوتین اوکراین را «یک کشور ساختگی» خواند و ده‌ها هزار سرباز را گرد هم آورد که در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ حمله را آغاز کردند. 

این زمان بزرگ‌ترین تحول زلنسکی بود.

برخلاف توصیه جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، برای فرار از کشور، او در کی‌یف ماند - حتی در شرایطی که نیروهای روسی حومه‌های شمالی را تصرف کردند، صدها غیرنظامی را کشتند و شهر یخ‌زده، متروک و وحشت‌زده را با بمب و موشک زیر آتش گرفتند. 

دلقک سابق به داوودی تبدیل شد که با جالوت روسی می‌جنگید.

فسِنکو گفت: «هیچ‌کس انتظار نداشت زلنسکی به یک رهبر جنگی، یک چرچیل اوکراینی تبدیل شود. او در همان روز اول جنگ تصمیمی سرنوشت‌ساز گرفت - پیروزی یا مرگ.»

این تصمیم، با یک ظاهر جدید همراه شد - لباس‌های نظامی سبزرنگ، ته‌ریش یک هفته‌ای و چهره‌ای که خستگی و تمرکز عمیق را نشان می‌داد.

زلنسکی بی‌وقفه به پایتخت‌های غربی سفر کرد، به زبان انگلیسی محدود خود سخنرانی کرد و درخواست کمک‌های نظامی و مالی نمود. 

او همچنان گهگاه شوخی‌هایی می‌کرد که گاهی در ترجمه از بین می‌رفت. 

محبوبیتش در میان اوکراینی‌ها به‌شدت افزایش یافت، به‌ویژه پس از آنکه نیروهای روسیه از اطراف کی‌یف و شمال اوکراین عقب‌نشینی کردند، از منطقه شرقی خارکیف بیرون رانده شدند و شهر جنوبی خرسون، بزرگ‌ترین مرکز منطقه‌ای که اشغال کرده بودند، را ترک کردند.

رهبران غربی مانند بایدن یا بوریس جانسون، نخست‌وزیر وقت بریتانیا، سفر به کی‌یف را نشانه‌ای از افتخار و فرصتی برای افزایش محبوبیت خود می‌دیدند.

زلنسکی کم‌کم به قدرت و نفوذ سیاسی و شخصی‌اش پی برد.

چونیخینا، روان‌شناس می‌گوید: «او این روزها خودِ قدرت است. دیگر این کار را به‌عنوان نقشی که باید بازی کند، نمی‌بیند، بلکه کاملاً در آن احساس راحتی می‌کند. او همچنان آماده است که متفاوت عمل کند، اما دیگر قدرت را چیزی ذاتاً بیگانه با خود نمی‌داند.»

بااین‌حال، اگرچه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، اخیراً زلنسکی را دیکتاتوری با محبوبیت ۴ درصدی توصیف کرده، اما او همچنان بسیار محبوب است. در بحبوحه تنش‌هایش با ترامپ، محبوبیت زلنسکی در واقع افزایش یافته است - بر اساس یک نظرسنجی در ۲۱ فوریه، از ۵۸ درصد به حدود ۶۵ درصد رسیده است.

بااین‌حال، کارشناسان می‌گویند که میزان تسلط زلنسکی بر قدرت، حداقل در حال حاضر، شبیه پوتین نیست. رهبر روسیه از سال ۱۹۹۹ در قدرت بوده است.

چونیخینا هشدار می‌دهد: «زلنسکی هنوز به مرحله‌ای نرسیده که بگویند "اگر پوتین نباشد، روسیه‌ای هم وجود ندارد"، اما باید به خاطر داشت که خطر یکی شدن یک سیاستمدار با مقامش، در هر شرایطی جدی است.»

ظهور رقیب زلنسکی: زالوژنی

بااین‌حال، برای بسیاری از اوکراینی‌ها، زلنسکی به‌طور فزاینده‌ای نماد چالش‌های نظامی کشور نیز شده است. کارزارهای نظامی سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ به پیروزی نرسیدند. ضدحملات اوکراین شکست خوردند، چراکه کمک‌های نظامی آمریکا برای ماه‌ها متوقف شدند، عمدتاً به دلیل فشارهای ترامپ بر اعضای جمهوری‌خواه کنگره برای جلوگیری از کمک مالی جدید به کی‌یف.

در همین حال، روسیه با وجود از دست دادن ده‌ها هزار نیرو در حملات به مواضع اوکراینی‌ها، به‌آرامی اما پیوسته بخش‌هایی از دونباس را تصرف می‌کند. نیروهای مسکو در مناطقی پیشروی کرده‌اند که، به گفته منتقدان، مقامات منطقه‌ای منصوب‌شده توسط زلنسکی باید استحکامات غیرقابل نفوذی را در آنجا ایجاد می‌کردند - استحکاماتی که هزینه آن‌ها روی کاغذ میلیاردها دلار بوده است.

بسیاری، زلنسکی را مقصر برکناری والری زالوژنی، فرمانده ارشد ارتش اوکراین در فوریه ۲۰۲۴ می‌دانند. زالوژنی، ژنرالی کم‌حرف و درشت‌هیکل با درجه چهارستاره، اکنون به‌عنوان سفیر اوکراین در بریتانیا فعالیت می‌کند.

بوریسلاو برزا، نماینده پیشین حزب ملی‌گرای «اوکراین وطن‌پرست» (UKROP)، در ویدیویی که اواخر دسامبر در اینترنت منتشر کرد، ادعا کرد که تیم زلنسکی ممکن است علیه زالوژنی پرونده‌ای قضایی تشکیل دهد. این پرونده، ظاهراً مربوط به دستور زالوژنی برای حذف مین‌های زمینی بین کریمه اشغالی و منطقه جنوبی خرسون، درست چند روز پیش از آغاز تهاجم روسیه است. بیشتر بخش‌های خرسون در اوایل مارس ۲۰۲۲ به دست روسیه افتاد.

به‌نظر می‌رسد زالوژنی به بزرگ‌ترین رقیب و شاید حتی دشمن سیاسی زلنسکی تبدیل شده است. بر اساس چندین نظرسنجی، سه‌چهارم اوکراینی‌ها به او اعتماد دارند.

درست مانند زلنسکی در سال ۲۰۱۸، زالوژنی نیز هرگز سخنی درباره نامزدی ریاست‌جمهوری نگفته است - اما بسیاری انتظار دارند که او در انتخابات آینده، هر زمان که برگزار شود، شرکت کند. 

فسنکو می‌گوید: «اگر زالوژنی در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت کند، زلنسکی بازنده خواهد بود.»

علاوه بر زالوژنی، دیگر چهره‌های قدرتمند سیاسی مانند پترو پروشنکو، رئیس‌جمهور پیشین، و یولیا تیموشنکو، نخست‌وزیر پیشین، نیز احتمالاً در انتخابات آینده رقابت خواهند کرد.

اما ناظران هشدار می‌دهند که هر رئیس‌جمهور جدیدی با چالش‌هایی کاملاً متفاوت از آنچه زلنسکی در شش سال پیش با آن مواجه بود، روبه‌رو خواهد شد.

میلیون‌ها اوکراینی آواره شده‌اند، شهرها و خانه‌هایشان ویران شده است. اوکراین برای تأمین مسکن آن‌ها و بازسازی زیرساخت‌های کشور، به میلیاردها دلار نیاز دارد. در همین حال، بحران شدید جمعیتی ممکن است امیدها برای بهبودی کامل را از بین ببرد.

شاید پیشنهاد زلنسکی برای کناره‌گیری، تنها یک حرکت تاکتیکی نبوده باشد.

اولِه ساکیان، تحلیلگر مستقر در کی‌یف، در یک برنامه تلویزیونی در ۲۰ فوریه گفت: «صندلی ریاست‌جمهوری در این روزها، مانند صندلی الکتریکی است. هیچ‌کس نمی‌خواهد روی آن بنشیند و بلافاصله با تمام مشکلات و نارضایتی‌ها روبه‌رو شود.»

منبع: الجزیره