اکو ایران، منصوره محمدی: 35 سال پیش وقتی رژیم بعث عراق به ایران حمله کرد، بسیاری از مناطق مرزی، شهرها و مناطق مسکونی ایران دچار خسارت شدند. نفتشهر در کرمانشاه، موسیان در 6 کیلومتری عراق، دزفول و قصرشیرین از جمله شهرهایی بودند که براساس گزارشها تا حد زیادی نابود شدند. مثلا درباره قصرشیرین، رسانهها نوشتند که در طی دو سال بمباران مستمر، به طور کلی نابود شد و تنها چند دیوار و چند مسجد از این شهر باقی ماند. در جنگ دوازده ایران و اسرائیل، هرچند که تخریبها به اندازه جنگ 8ساله نبود اما برخی زیرساختهای شهری مانند پناهگاه و آژیر برای جنگ آماده نبودند. با عبور از روزهای جنگ و نیاز به بازسازی شهرها و تقویت مدیریت بحران و پدافندی، بر ضرورت توجه به تجربه عبور شهرهای مختلف جهان که در طول تاریخ با جنگها مواجه بودند، بیشتر شد. شهرهایی که علاوه بر تمرکز بر بازسازی زیرساختهای آسیب دیده، نقش فرهنگ، تاریخ، مردم و مشارکت در احیا و بازسازی را نادیده نگرفتند.
پناهگاههای ویژه شهری در اوکراین
اوکراین در سالهای اخیر در میانه جنگ با روسیه قرار دارد و نیاز به وجود ساختمانهای امن و محکم در شهرهای این کشور بسیار ضروری است. در برخی شهرهای اوکراین، سازههای خیابانی برای پناه گرفتن مردم در هنگام به صدا درآمدن آژیر و حملات هوایی برپا شده است. نخستین بار در شهر خارکیف این پناهگاههای خیابانی در 25 نقطه شلوغ و پرتردد شهر نصب شد. پروژه دیگری که در خارکیف اجرا شد، بازسازی زیرزمینهای شهر و تبدیل آنها به پناهگاههای موقت بود. در این پروژه زیرزمینهای شهری به روشنایی، سرویس بهداشتی و مکان خواب مجهز میشوند.
در یکی دیگر از شهرهای اوکراین، نوع متفاوتی از پناهگاه ساخته شده است، شمایلی فانتزی دارد و شبیه خانه «هابیتها» در ارباب حلقهها است. این پناهگاهها از بتن و آرماتور ساخته شدهاند و روی آنها با چمن پوشیده شده است. سازندگان این پناهگاه میگویند جنس بتنی که در آنها به کار میرود در ساختوسازهای نظامی برای ساخت اشیاء مقاوم در برابر هرگونه ضربه، مانند پناهگاهها، از جمله پناهگاههایی با محافظت در برابر سلاحهای هستهای، استفاده میشود.
در شهر ترنوپیل نیز اپلیکیشنی راهاندازی شده است که امکان پیدا کردن نزدیکترین پناهگاه را به شهروندان میدهد. نقشههای مشابه اینچنینی در بسیاری دیگر از شهرهای اوکراین نیز استفاده میشود.
هیروشیما؛ این خطا تکرار نخواهد شد
در هیروشیما، شهری که تجربه اصابت بمب اتم را پشت سر گذاشت، ابتدا یک هویت شهری مشترک برای ساکنان آن تعریف شد؛ یابود صلح و آموزش صلح، چه از نظر فیزیکی و چه معنوی هویت اصلی شهر هیروشیما هستند. در پارک یادبود صلح هیروشیما، بر روی بنای یادبود قربانیان هیروشیما اینگونه نوشته است : «لطفا با آرامش بخوانید، زیرا این خطا تکرار نخواهد شد.» مقامات شهری هیروشیما آموزش صلح و تعهد به آن را در شهر هیروشیما نهادینه کردهاند. این شهر همچنین نمونه موفقی از بازسازی فضاهای شهری پس از جنگ است. تنظیم مجدد استفاده از زمین به عنوان یک ابزار کلیدی در بازسازی زیرساختها، مسکن و تخصیص فضاهای عمومی در هیروشیما مورد توجه قرار گرفت. در فرایند توسعه شهری پس از جنگ تامین مسکن مقرون به صرفه نقش محوری داشت. به دلیل کمبود مسکن در دوران پس از جنگ، سکونتگاههای حاشیهای و غیر رسمی در هیروشیما در حال توسعه بود اما با اقدام دولت در تهیه آپارتمانهای عمومی حاشیه نشینی در هیروشیما به حاشیه رفت و حدود 70 درصد ساکنان حاشیه شهر به سکونتگاههای ارزان قیمت نقل مکان کردند. در برنامه ریزی پس از جنگ، مساله ایمنی شهر، فضای سبز و انسجام اجتماعی را بیشتر از قبل مورد توجه قرار داد. اصلاح و بهسازی جادهها و تجدید حیات شهر برای مقامات هیروشیما بسیار مهم و مورد توجه بود و یک برنامه جامع حمل و نقل شهری در دهه 70 و 80 میلادی برای این شهر تدوین شد. مشارکت جامعه و برنامه ریزی مشارکتی برای تقویت ایمنی شهر و همچنین انسجام اجتماعی در هیروشیما بسیار مورد توجه قرار گرفت. پیام بازسازی پس از جنگ در هیروشیما مبنی بر این بود که بازسازی فراتر از استفاده از سازههای فولادی و بتنی است و تمرکز بر جامعه و مردم مهمتر است.
حفظ حافظه تاریخی شهر در ورشو
یک بعد دیگر، تغییرات شهرها پس از جنگ توجه به کیفیت بصری و حفظ هویت تاریخی شهرها است. در شهر ورشو لهستان که گذر از جنگ جهانی دوم را تجربه کرد، حافظه تاریخی شهر بسیار مورد توجه قرار گرفت، «یان زاچواتوویچ»، سرپرست کل موزههای لهستان پس از پایان جنگ در سخنانی بر اهمیت بازسازی بناهای تاریخی تاکید کرد و گفت «احساس مسئولیت ما نسبت به نسلهای آینده ایجاب میکند که حافظه تاریخی شهر را که در طی جنگ تخریب شده بازسازی کنیم.» به عقیده کارشناسان شهری، شهرسازی و معماری نقش مهمی در فرایند بازسازی پس از جنگ را دارد، چرا که معماری در شهر میتواند زخمهای به جای مانده از جنگ را التیام بخشد.
بازسازی مشارکتی در سارایوو
در سارایوو، پایتخت بوسنی هرزگوین که در دهه 90 میلادی درگیر جنگ گستردهای بود، بیش از 80 درصد تاسیسات شهری از کار افتادند و 60 درصد ساختمانها آسیب دیدند. بازسازی شهر با حضور نهادهای بینالمللی انجام شد و تلاش بر احیای زیرساختها و خدمات اساسی متمرکز بود. با این حال حضور سازمانهای داخلی و برخی موازی کاریها، اختلالاتی را در روند بازسازی ایجاد میکرد. مداخلات ایجاد شده نشان داد در این شهر یک رویکرد خطی که عمدتاً بر بازسازی زیرساختها و بدون مشارکت جامعه متمرکز بود، راه حل پایداری نیست. در ادامه روند بازسازیها پذیرش مشارکت و حضور جوامع محلی و بازسازی مشارکتی که فراتر از مداخلات فیزیکی و زیربنایی است، توانست بازسازی این شهر پس از جنگ را به یک تجربه موفق تبدیل کند.
