به گزارش اکوایران، کشور پهناور قزاقستان در آسیای مرکزی آشکارا در خاورمیانه قرار ندارد. این کشور با روسیه طولانیترین مرز زمینی ممتد جهان را دارد که حدود ۴۷۵۰ مایل امتداد داشته و در شرق نیز حدود ۱۰۰۰ مایل مرز مشترک با چین دارد. قزاقستان به رغم بسیاری از کشورهای جهان عرب، سابقه تاریخی خصومت با اسرائیل ندارد. در واقع، از سال ۱۹۹۲، تنها چند ماه پس از اعلام استقلالش در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، با اسرائیل روابط رسمی برقرار کرده است.
بنابراین، خبر روز پنجشنبه مبنی بر اینکه قزاقستان جدیدترین کشوری خواهد بود که به «توافقات ابراهیم» میپیوندد، باعث تعجب بسیاری شد. چرا قزاقستان اکنون چنین کاری میکند؟ توافق با اسرائیل چه معنایی دارد وقتی دو طرف از قبل رابطه دیپلماتیک داشتند؟ آیا قزاقستان، کشوری غنی از منابع، قرار است نقش جدیتری در حمایت از روند اسرائیلی-فلسطینی ایفا کند؟
سهم کوچک در خاورمیانه
به گزارش واشنگتنپست، این پرسشها در یک مصاحبه کوتاه، پیش از آنکه قاسم-ژومارت توکایف، رئیسجمهور قزاقستان، به نشست پنجشنبه شب با دونالد ترامپ و سایر رهبران آسیای مرکزی در کاخ سفید برود، از او پرسیده شد. توکایف که دیپلمات و سیاستمداری باتجربه است، با دقت صحبت کرد. او گفت این اقدام «سهم کوچک» قزاقستان در آن چیزی است که در خاورمیانه در حال وقوع است ود مدعی شد در «تداوم سیاست کشور برای تسهیل گفتوگو و صلح» است.
پایتخت قزاقستان، آستانه (اکنون نورسلطان)، نام خود را به فرآیند سیاسیای داده بود که در سال ۲۰۱۷ توسط روسیه، ترکیه و ایران برای یافتن راهحلی برای جنگ داخلی سوریه آغاز شد. اخیراً این شهر بهعنوان محلی احتمالی برای دیدار رودرروی ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، و ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین، مطرح شده است. قزاقستان همچنین نقش مهمی در نزدیکی دوباره ارمنستان و آذربایجان ایفا کرد؛ نزدیکیای که ترامپ در مراسمی در کاخ سفید در ماه اوت خود را صاحب امتیاز آن معرفی کرد.
به دنبال جلب نظر ترامپ
در چنین زمینهای، توکایف گفت: «این کاملاً طبیعی است که قزاقستان تصمیم بگیرد بخشی از این روند باشد»؛ هرچند اعتراف کرد که مشارکت کشورش در توافقات ابراهیم ممکن است لزوماً منجر به «نتایج عملی» نشود. در واقع، پیوستن قزاقستان به این توافق که احتمالاً بهطور رسمی در دسامبر انجام خواهد شد، بیشتر بهنظر میرسد تلاشی نمادین برای جلب نظر ترامپ باشد تا گامی برای ایجاد صلح در خاورمیانه. توافقات ابراهیم، که هدف آن ادغام اسرائیل در منطقه و تقویت روابط آمریکا با پادشاهیهای ثروتمند خلیج فارس بود، اکنون در سایه جنگ ویرانگر اسرائیل در غزه رو به بیاهمیت شدن رفته است.
تلفات تکاندهنده فلسطینیها احساسات عمومی در جهان عرب را برانگیخته است. حمله اسرائیل به دوحه در سپتامبر باعث شد بسیاری از تصمیمگیران منطقهای به این فکر بیفتند که باید راهبردهای امنیتیای تدوین کنند که در برابر تهدید احتمالی اسرائیل بازدارنده باشد. حتی امارات متحده عربی، فعالترین شریک اسرائیل در توافقات ابراهیم، هشدار داده است که در صورت پیشروی دولت راستگرای اسرائیل به سمت الحاق کرانه باختری، ممکن است بهطور کامل از این توافق خارج شود.
با این حال، توکایف هنگام پرسش درباره اینکه آیا اخراج فلسطینیها از غزه یا الحاق رسمی کرانه باختری ممکن است قزاقستان را وادار به خروج از توافق کند، نگرانی چندانی نشان نداد. او گفت: «هیچ اتفاق جدی یا وحشتناکی رخ نخواهد داد که ما را مجبور به تغییر تصمیممان کند. ارزیابی ما درباره توافقات ابراهیم کاملاً قاطع و غیرقابل برگشت است.» قزاقستان هدفی عملگرایانهتر را دنبال میکند.
سیگنال کمهزینه و پرسود
در واکنش به این موضوع، الدَر ممدوف، پژوهشگر مؤسسه کوئینسی در واشنگتن، در شبکههای اجتماعی نوشت: «توکایف به اندازه کافی باتجربه است که بداند قزاقستان در صحنه پرجمعیت دیپلماسی خاورمیانه هیچ اهرم فشاری ندارد. پیوستن به توافقات ابراهیم یک سیگنال کمهزینه و پرسود به آمریکا/ترامپ است. هدف اصلی متنوعسازی وابستگیهای ژئوپلیتیک و فاصله گرفتن از روسیه است.»
نشست روز پنجشنبه ترامپ با رهبران آسیای مرکزی نشانهای بود از اینکه ایالات متحده مشتاق است به آن «چندجانبهگرایی» کمک کند. قالب موسوم به «C5+1» نخستینبار در دوران ریاستجمهوری باراک اوباما معرفی شد، اما ترامپ برخلاف دولتهای پیشین، تلاشها برای مطرح کردن مسائل حقوق بشری در منطقهای که تحت حاکمیت خودکامگان است را کنار گذاشته است. او به جای آن بیشتر بر استراتژی جهانی گستردهتری متمرکز است: ایجاد زنجیرههای جدید تأمین مواد معدنی حیاتی در بازاری که چین بر آن تسلط دارد.
توکایف بستهای از توافقهای میان کشورش و آمریکا به ارزش بیش از ۱۷ میلیارد دلار را مطرح کرد. این توافقها شامل خرید هواپیماهای جدید بوئینگ، ماشینآلات کشاورزی جدید جان دیر، و حتی تراشههای پیشرفته هوش مصنوعی با همکاری غولهای آمریکایی مانند OpenAI و Nvidia است. همچنین قراردادهایی برای سرمایهگذاری آمریکا در ذخایر تنگستن قزاقستان، فلزی که در فرآیندهای صنعتی فراوانی کاربرد دارد و یک تفاهمنامه برای توسعه ذخایر عظیم مواد معدنی حیاتی دستنخورده این کشور به امضا رسید.
پیام استقلال از کرملین
وقتی از رئیسجمهور قزاقستان پرسیده شد که آیا این ابتکارات تلاشی برای کاهش نفوذ روسیه و چین است، او پاسخ محتاطانهای داد. توکایف گفت: «ما کاملاً احساس راحتی میکنیم. ما با روسیه شراکت استراتژیک داریم. با چین دوستی ابدی داریم. تجارت ما با هر دو کشور در حال رونق است و قزاقستان برای هر دوی آنها بسیار مهم است، چون در چهارراه اوراسیا قرار دارد.»
تحلیلگران اما تنشهای آشکارتری را میان آستانه و مسکو مشاهده میکنند؛ تنشهایی که بخشی از آن ناشی از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ است. گمانهزنیهایی مطرح است که مأموران روسیه در تلاشند در شمال قزاقستان که منطقهای با اکثریت جمعیت روستبار است ناآرامی ایجاد کنند. رسانههای ملیگرای روسی نیز دولت قزاقستان را به «روسهراسی» متهم کردهاند. پوتین نیز در گذشته، مشروعیت تاریخی و سیاسی دولت قزاقستان را زیر سؤال برده بود.
مقامهای هیات همراه توکایف این نگرانیها را رد کردند و بر «هماهنگی چندقومیتی» کشورشان تأکید کردند، اما حضور آنها در واشنگتن خود پیام جداگانهای به همراه داشت. جرارد تول، استاد روابط بینالملل دانشگاه ویرجینیا تک، به نیویورک تایمز گفت: «همین که به کاخ سفید میروی، به کرملین این پیام را میدهی که دارای قدرت تصمیمگیری مستقل هستی.»
پیوستن به توافقات ابراهیم نیز بخشی از همین پروژه است. اندرو دانیری، معاون مرکز اوراسیا در شورای آتلانتیک، نوشت: «قزاقستان که میان روسیه و چین قرار گرفته، میخواهد بیشترین تعداد شریک ممکن را برای خود داشته باشد و بهخصوص به دنبال روابط فعالتر با ایالات متحده و اروپا است. پیوستن به توافقات ابراهیم یک گام برای جلب توجه واشنگتن است.»
