به گزارش اکوایران، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه امروز برای رایزنی با مقامهای ارشد جمهوری آذربایجان به باکو سفر کرد. عراقچی ابتدا با الهام علیاف، رئیسجمهور جمهوری آذربایجان دیدار و گفتوگو کرد.
آنچه در رسانهها آمده است، در این دیدار، درباره مجموعهای از موضوعات دوجانبه از جمله روند تعاملات سیاسی، مسائل مرتبط با همسایگی و سازوکارهای مدیریت روابط میان دو کشور تبادل نظر شد.
وزیر امور خارجه با اشاره به اهمیت نگاه بلندمدت در روابط همسایگی، بر نقش رایزنیهای مستمر دیپلماتیک برای رفع سوءبرداشتها و مدیریت مسائل فیمابین تاکید کرد.
رئیس جمهور آذربایجان با ابراز خوشحالی از روند رو به رشد روابط دو کشور بر آمادگی آذربایجان برای استفاده از همه ظرفیتهای موجود جهت گسترش مناسبات تاکید کرد. در این دیدار همچنین عراقچی دیدگاههای ایران راجع به تحولات منطقهای را تشریح کرد.
عراقچی همچنین با جیحون بایراموف، وزیر امورخارجه آذربایجان نیز دیداری خصوصی داشت. به همین بهانه در این گزارش نگاهی انداختیم به مراودات دیپلماتیک تاریخی دو کشور تا به امروز.
پیشینه تاریخی روابط
تاریخچه روابط ایران و آذربایجان به پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ میلادی بازمیگردد. از آن زمان تاکنون دو کشور بهرغم فراز و نشیبها، همواره در تلاش برای حفظ و گسترش مناسبات بودند. رسانهها تهران و باکو را «همسایههای با مرز طولانی و سابقه دوستی عمیق و خویشاوندی تاریخی» توصیف کردهاند.
طی سه دهه گذشته، روابط دو کشور یکی از محورهای اصلی سیاست همسایگی ایران محسوب میشود؛ زمینهای که به دلیل اشتراکات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی پتانسیلهای بسیاری برای همکاری فراهم کرده است
با وجود اختلافنظرهایی در موضوعات مختلف (مانند مناقشه قرهباغ کوهستانی و مسائل منطقهای)، سران دو کشور در سالهای گذشته مرتباً بر لزوم گفتوگوی مستمر و مدیریت مشترک مسائل تأکید کردهاند. وزارت خارجه ایران تاکید کرد که «وجود مرزهای جغرافیایی هرگز موجب جدایی مردم ایران و آذربایجان از یکدیگر نشده» و دو کشور در دوره جدید برای تحکیم و تقویت هر چه بیشتر روابط مصمم هستند.
همچنین برگزاری چند دوره اجلاس مشترک اقتصادی و سفر وزیران و رؤسای جمهور دو کشور بهطور منظم نشاندهنده اراده تهران و باکو برای گسترش همکاریها در حوزههای سیاسی، حملونقل، انرژی، تجارت، گردشگری و کشاورزی است.
از آغاز کار دولت چهاردهم نیز روابط دوجانبه شاهد تحرکات پررنگی بوده است. علی اسدوف، نخستوزیر آذربایجان یکی از نخستین مقامات خارجی بود که به منظور شرکت در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان به تهران آمد. اسدوف در این سفر در دیدار با رئیسجمهوری اعلام کرد که آذربایجان برای توسعه روابط با جمهوری اسلامی اهمیت زیادی قائل است و آماده است روابط میان دو کشور را به عالیترین سطح ارتقا دهد.
روسای جمهور دو کشور همچنین در دیدارهای متعددی -از جمله در نشستهای مجمع عمومی سازمان ملل و دیگر مجامع بینالمللی- خواستار تسهیل مراودات و برداشتن موانع تجاری و بانکی شدهاند. بخش مهمی از این دیدارها به بحث پروژههای راهبردی مشترک مانند تکمیل راهآهن رشت–آستارا و گسترش کریدور شمال–جنوب اختصاص یافته است.
روابط اقتصادی و حجم مبادلات تجاری
یکی از ابعاد مهم روابط ایران و آذربایجان، مناسبات اقتصادی و تجاری است. بر اساس گزارش رسمی وزارت راه و شهرسازی ایران، حجم مبادلات تجاری دو کشور در سال ۲۰۲۳ حدود ۴۸۰ میلیون دلار بود که با رشد ۲۰ درصدی در سال ۲۰۲۴ به حدود ۵۸۰ میلیون دلار رسید.
گزارشهای رسمی نشان میدهد بخش عمده این مبادلات از سوی ایران بوده؛ بهطوری که در ۱۱ ماه اول سال ۲۰۲۴ حدود ۵۷۰ میلیون دلار صادرات ایران به آذربایجان و تنها ۱۳ میلیون دلار واردات از این کشور بوده است. مقامات دولتی نیز تاکید کردهاند که این ارقام فاصله زیادی با پتانسیل موجود دارد. در همین راستا، وزیر راه و شهرسازی کشور هدفگذاری دستیابی به ۱۰ میلیارد دلار تبادل تجاری را در افق پنجساله اعلام کرده است.
برای تحقق چنین جهش بزرگی، پروژههای زیربنایی مشترک در دستور کار قرار گرفتهاند. به عنوان نمونه، تکمیل راهآهن رشت-آستارا و افتتاح پل جدید آستارا–آستارا، عملیات پل آغبند -متصلکننده ایران به نخجوان- و پیشرفت «کریدور ارس» -ریل و جادهای برای اتصال آذربایجان اصلی به نخجوان از طریق ایران- در حال انجام است.
علاوه بر این، رفع موانع تعرفهای و گمرکی، تسهیل روند اخذ ویزا و توسعه حملونقل ترکیبی -راهآهن، جاده و ترانزیت دریایی- از جمله محورهایی هستند که برای افزایش حجم مبادلات تجاری دنبال میشود.
ملاحظات پیمان صلح آذربایجان-ارمنستان و اهمیت گسترش روابط
مراودات دو کشور در حل مناقشه قرهباغ نیز بر اهمیت روابط تهران-باکو افزوده است. 18 مرداد 1404 بود که میانجیگری ایالات متحده منجر به امضای پیمان صلحی بین آذربایجان و ارمنستان شد که در آن مسأله «کریدور زنگهزور» مطرح شد. بررسی متن این توافق نشان میدهد برخلاف تبلیغات رسانهای، هیچ بند مشخصی درباره ایجاد مسیر ترانزیتی جدید تحت کنترل یک طرف یا حضور نیروهای فرامرزی وجود ندارد. در واقع ماده ۷ این معاهده اعلام میکند طرفین هیچگونه نیروی طرف ثالث را در امتداد مرز مشترک خود مستقر نخواهند کرد.
همچنین متن توافق در بخش مربوط به همکاریهای حملونقل (ماده ۱۰) هیچ اشاره مستقیمی به «کریدور زنگهزور» یا «مسیر ترامپ» نکرده است؛ در عوض تصریح شده که هرگونه موافقتنامه جدید در زمینههای اقتصادی یا ترانزیت باید در چارچوب قوانین دو کشور و از طریق توافقنامههای جداگانه صورت گیرد.
کارشناسان هم معتقدند که ایران به علت همسایگی در این منطقه، باید نقشی سازنده ایفا کند تا بتواند به دستاوردهای اقتصادی و سیاسی مدنظرش دست پیدا کند.
بهرام امیر احمدیان، کارشناس اوراسیا و استاد مطالعات منطقهای در گفتوگو با اکوایران تأکید کرد خلاف برخی نگرانیها، ایجاد این کریدور به معنای قطع ارتباط ایران با ارمنستان نیست. حتی اگر ترکیه و آذربایجان از طریق آن رفتوآمد کنند، مسیر شمال-جنوب ایران دستنخورده باقی میماند. تنها در صورتی که نیروهای ناتو یا اسرائیل وارد این کریدور شوند، موضوع برای ایران حساس خواهد شد؛ همانطور که اسرائیل و ترکیه در جنگ ۲۰۲۰ از نظر نظامی به آذربایجان کمک کردند.
این کارشناس اوراسیا گفت: ایران که مرز مشترکی با هر دو کشور دارد، از یک گذرگاه مرزی محدود با ارمنستان برخوردار است. ایجاد کریدور زنگزور میتواند فرصتهای اقتصادی جدیدی ایجاد کند، اما ایران تأکید دارد که دخالتی در امور داخلی ارمنستان نخواهد داشت. اگر ارمنستان اجازه تردد به آذربایجان بدهد، این مسئله میتواند به تجارت منطقهای کمک کند، بدون اینکه مرزهای ایران را تحت تأثیر قرار دهد.
دیپلماسی فعال دولت چهاردهم در قبال همسایه شمالی
آذربایجان همچنین در جریان جنگ 12 روزه علیه ایران نیز حملات اسرائیل را محکوم کرد. با توجه به مواضع آذربایجان و همچنین پس از فعال شدن مکانیسم ماشه، ایران در راستای ارتقای دیپلماسی با همسایگان، در راستای افزایش مراودات سیاسی و اقتصادی با جمهوری آذربایجان گام برمیدارد. بنابراین افزایش اعتماد متقابل و اجرای پروژههای مشترک میتواند از پویاییهای مخرب خارجی بکاهد. همانگونه که سخنگوی وزارت خارجه تاکید کرد، رابطه ما با آذربایجان رابطهای بسیار مهم است؛ دو کشور همسایه، همکیش، همفرهنگ و دارای مشترکات تاریخی بسیار عمیق.
