به گزارش اکوایران، در شرایطی که نظم منطقهای اوراسیا زیر فشار تحریمها، جنگها و پروژههای ژئوپلیتیکی جدید در حال بازتعریف است، ایران و روسیه بار دیگر بر تقویت پیوندهای راهبردی خود تأکید کردهاند. توافق تازه دو کشور بر سر یک نقشه راه سهساله، از همکاری در برابر تحریمهای غرب تا توسعه زیرساختها را در بر میگیرد، اما همزمان تحولات قفقاز جنوبی و طرح «مسیر ترامپ» پرسشهایی جدی درباره توازن منافع، رقابتهای پنهان و آینده این شراکت راهبردی مطرح میکند.
نقشه راه سهساله تهران–مسکو؛ همکاری راهبردی در برابر تحریمهای غرب
به نوشته المیادین، ایران و روسیه بر سر یک نقشه راه سهساله به توافق رسیدند که هدف آن گسترش همکاریها در برابر تحریمهای غرب، توسعه زیرساختها و تقویت پیوندهای راهبردی میان دو کشور است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، از نهایی شدن یک توافق راهبردی با روسیه برای تقویت همکاریهای دوجانبه، بهویژه در شرایط تداوم تحریمهای غرب، خبر داد. عراقچی در پایان سفر رسمی خود به مسکو اعلام کرد که دو کشور بر سر یک نقشه راه سهساله به توافق رسیدهاند که هدف آن ارتقای سطح هماهنگی و پیشبرد منافع مشترک در حوزههای مختلف است.
او در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت:«بر اساس معاهده مشارکت راهبردی ایران و روسیه، وزارتهای امور خارجه دو کشور بر سر یک نقشه راه سهساله برای ارتقای همکاریها و هماهنگیهای دوجانبه به سطحی بالاتر به توافق رسیدند.» عراقچی تأکید کرد که این همکاریهای تقویتشده اهداف متعددی را دنبال میکند؛ از جمله حمایت از ثبات منطقهای، گسترش پروژههای زیرساختی و انرژی، و مقابله با اقدامات غیرقانونی در شورای امنیت سازمان ملل. او افزود: «همسایگان ما در اولویت سیاست خارجی ایران قرار دارند.»
وزارت امور خارجه روسیه نیز در بیانیهای اعلام کرد که مقدمات برگزاری نوزدهمین نشست کمیته دائمی همکاریهای تجاری و اقتصادی ایران و روسیه در حال انجام است؛ نشستی که قرار است در فوریه ۲۰۲۶ در ایران برگزار شود. در این بیانیه آمده است که دو طرف افزایش مبادلات تجاری دوجانبه و اجرای پروژههای بزرگ مشترک، بهویژه در بخشهای انرژی و حملونقل، را در اولویت قرار دادهاند.
این نشست و توافق به منظور مقابله با «تحریمهای غیرقانونی یکجانبه» تأکید شدهاست و همزمان از پیشبرد پروژههای راهبردی مشترک سخن گفتند. لاوروف اعلام کرد که مسکو و تهران به درک مشترکی برای ایجاد یک سازوکار چندجانبه جهت مقابله با فشارهای تحریمی دست یافتهاند. عراقچی نیز از دکترین «صلح از طریق زور» آمریکا انتقاد کرد و هشدار داد که این رویکرد تهدیدی جدی برای امنیت بینالمللی است.
«مسیر ترامپ» در قفقاز؛ خط قرمز تهران و نگرانی از بازتولید کریدور زنگزور
از سوی دیگر در مرزهای شمال غربی ایران، آمریکا در حال بررسی طرح «مسیر ترامپ» است که میتواند نقش ایران را در این موقعیت جغرافیایی کاهش دهد. از سوی دیگر خبرها حاکی از آن است که روسیه تمایل خود برای مشارکت در این طرح را اعلام کرده است. به نوشته رسانه مستقل قفقاز، روز دوشنبه، علیاکبر ولایتی، مشاور ارشد رهبر جمهوری اسلامی ایران، آیتالله علی خامنهای، در دیدار با گریگور هاکوبیان، سفیر ارمنستان در تهران، از «مسیر ترامپ» انتقاد کرد. او افزود که از نگاه ایران، «مسیر ترامپ عملاً همان کریدور زنگزور است». ولایتی همچنین استدلال کرد که این مسیر میتواند به «حضور ناتو در شمال ایران» منجر شود؛ امری که به گفته او «خطرات امنیتی جدی برای شمال ایران و جنوب روسیه» به همراه خواهد داشت.
پس از توافق بر سر مسیر ترامپ در ماه اوت ۲۰۲۵ در نشست واشنگتن، مقامهای ایرانی چندین اظهارنظر بهظاهر متناقض درباره موضع کشورشان نسبت به این پروژه مطرح کردهاند. اگرچه وزارت امور خارجه ارمنستان در پاسخ به پرسشها از اظهارنظر مستقیم درباره موضع ایران خودداری کرد و تنها اعلام کرد که متن منتشرشده از دیدار ولایتی و هاکوبیان را بررسی خواهد کرد، روبن روبینیان، نایبرئیس پارلمان ارمنستان، به نگرانیهای تهران واکنش نشان داد و گفت ایروان «حساسیتهای ایران را در نظر میگیرد و منافع این کشور بهدرستی لحاظ میشود».
آزمون اتحاد تهران و مسکو؛ همسویی راهبردی یا واگرایی ژئوپلیتیکی؟
همزمان با ادامه بحثها درباره نگرانیهای مجدد ایران، روسیه که از نشست واشنگتن و توافقهای مرتبط با آن کنار گذاشته شده بود، نیز وارد این موضوع شد. میخائیل کالوگین، مدیر اداره چهارم وزارت امور خارجه روسیه در امور کشورهای مستقل مشترکالمنافع (CIS)، آمادگی مسکو را برای گفتوگو درباره مشارکت احتمالی در مسیر ترامپ با ارمنستان اعلام کرد.
کالوگین همچنین افزود که مسیر ترامپ از جنوب ارمنستان عبور خواهد کرد؛ منطقهای که در آن، نیروهای مرزبانی روسیه برای حفاظت از مرز میان ارمنستان و ایران مستقر هستند. او تأکید کرد: «عضویت ارمنستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز باید در نظر گرفته شود. بهروشنی، شرکای ما بدون روسیه نمیتوانند کار را پیش ببرند.»
طرح موضوع مشارکت در این مسیر از سوی تهران و مسکو در شرایطی مطرح میشود که ارمنستان و جمهوری آذربایجان بهنظر میرسد به امضای یک توافق صلح نزدیکتر شدهاند. در حالی که هنوز نشانه روشنی از زمان آغاز بهرهبرداری از مسیر ترامپ یا چگونگی توسعه آن وجود ندارد، نیکول پاشینیان، نخستوزیر ارمنستان، اوایل دسامبر اعلام کرد که شرکت TRIPP که قرار است در ارمنستان به ثبت برسد، «حق توسعه زیرساختهای لازم از جمله راهآهن، جاده، خطوط لوله نفت و گاز و فیبر نوری» را دریافت خواهد کرد.
حال باید دید روسیه که از یک طرف خود را متحد نزدیک به ایران میبیند تا چه اندازه در کنار تهران برای پیشبرد منافع مشترک باقی میماند.
