تنگنای خاورمیانه در میانه جنگ: انتخاب روسیه یا اوکراین؟

به گزارش اکوایران، چنان‌چه انتظار می‌رفت، پنج‌شنبه گذشته، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه فرمان حمله نظامی علیه اوکراین را صادر کرد. علی‌رغم این‌که پیش‌بینی روند و نتایج عملیات اشغال به دستور کرملین هنوز زود به نظر می‌رسد، با این حال تجربه سال‌های پس از جنگ سرد ثابت کرده تنش‌ها در اقمار شوروی سابق، بسامدهایی در دیگر نواحی دنیا، بالاخص مناطق هم‌جوار در پی دارد. میدل‌ایست آی با انتشار یادداشتی با عنوان "جنگ روسیه و اوکراین: هفت پیامد تهاجم به اوکراین در خاورمیانه" فوری‌ترین تأثیرات این جنگ را در خاورمیانه بررسی کرده است.

خاورمیانه در مخمصه یک انتخاب دشوار

به گزارش اقتصادنیوز، با تشدید درگیری ها پس از تهاجم گسترده روسیه به اوکراین در روز پنجشنبه، بسیاری از کشورهای خاورمیانه که با ایالات متحده، روسیه و اوکراین روابط تقریبا نزدیکی دارند، ممکن است با اکراه مجبور به انتخاب یکی از طرفهای درگیر شوند.

اما حتی قبل از اینکه این کشورها مجبور به چنین گزینشی شوند، جنگ از طرق مهم دیگری بر منطقه تاثیرات قابل توجهی  می‌گذارد. از قیمت انرژی گرفته تا تحریم ها، واردات گندم و گردشگری. در اینجا چگونگی تأثیر حمله روسیه به اوکراین بر خاورمیانه را بررسی کرده ایم:

1- انرژی

عربستان سعودی، بزرگترین صادرکننده نفت خام در جهان، و قطر، یکی از صادرکنندگان پیشرو گاز طبیعی مایع (LNG)، با افزایش تنش ها در شرق اروپا، شاهد افزایش تقاضا برای منابع انرژی خود بوده اند -و با تهاجم اخیر این مسئله شدت گرفته است. در همان روز اول تهاجم (پنجشنبه)، نرخ قیمت انرژی با جهش نفت به بیش از 105 دلار در هر بشکه و شاخص اصلی گاز طبیعی برای شمال غربی اروپا 30 درصد افزایش یافت.

اما وزیر انرژی قطر هشدار داده که هیچ کشوری نمی تواند گاز طبیعی مایع (LNG) را جایگزین گاز روسیه به اروپا کند. و از سوی دیگر عربستان سعودی، یکی از اعضای ائتلاف کشورهای تولیدکننده نفت اوپک پلاس، علاقه ای به پمپاژ بیشتر نفت نشان نداده است.

کارن یانگ از موسسه خاورمیانه به خبرگزاری فرانسه گفته: «این می تواند فرصتی برای هر دو کشور و سایر تولیدکنندگان انرژی خلیج فارس باشد تا نشان دهند که چقدر برای اروپا و ایالات متحده حیاتی هستند». به گفته او: «این ممکن است لحظه‌ای باشد که به دیگران یادآور شوند که آن ها اهرمی برای بحث درباره اهمیت خود در اقتصاد جهانی دارند».

2- تحریم‌ها

شرکت‌های خاورمیانه‌ای که در بازارهای ایالات متحده، بریتانیا و اروپا فعالیت می‌کنند، موظف به پیروی از تحریم‌هایی هستند که این هفته علیه روسیه اعمال شد -و گفته می شود که حتی تحریم‌های شدیدتری در راه است.

اگر بانک های دولتی بزرگ روسیه هدف قرار گیرند، تأثیر آن می تواند قابل توجه باشد. به عنوان مثال، Sberbank روسیه، که نیمی از روس‌ها در آن حساب دارند، اخیراً دفتری در ابوظبی راه‌اندازی کرده و در سال 2020 با شرکت سرمایه‌گذاری Mubadala، بازوی سرمایه‌گذاری ابوظبی، قرارداد همکاری امضا کرده است.

رئیس شعبه خاورمیانه بانک Sberinvest در آن زمان به نشریه نشنال گفته که بسیاری از شرکت های این بانک در این منطقه سرمایه گذاری کرده اند.

در همین حال مقامات اسرائیلی ابراز نگرانی کرده اند که تحریم های آمریکا علیه روسیه می تواند به منافع امنیتی اسرائیل در سوریه آسیب برساند، جایی که این رژیم در حال هماهنگی عملیاتهایش با مسکو است. روسیه تاکنون مانعی بر سر راه آنها قرار نداده است. اما اکنون که اسرائیل در محکومیت تهاجم روسیه در کنار متحدان آمریکایی خود قرار گرفته است، این مسئله ممکن است تغییر کند.

3- گندم

اوکراین و روسیه بخش بزرگی از گندم جهان را تامین می کنند و کشورهای خاورمیانه در صورت اختلال در عرضه، احتمالاً با افزایش قیمت مواجه خواهند شد. مصر به عنوان بزرگترین واردکننده گندم در جهان احتمالاً به شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. پرجمعیت ترین کشور عربی - با 102 میلیون نفر جمعیت- 12.5 میلیون تن گندم در سال های 2020-2120 وارد کرد که تقریباً 85 درصد آن از روسیه و اوکراین بود.

هشام عبدالذهاب، یکی از اعضای بخش غلات در اتاق بازرگانی قاهره، به میدل ایست آی گفت: «در صورت وقوع جنگ بین روسیه و اوکراین، مصر عمیقا متاثر خواهد شد. بیشتر واردات گندم ما از این دو کشور انجام می شود». انتظار می رود که الجزایر، تونس و لیبی نیز که واردکنندگان عمده گندم هستند نیز تحت تأثیر قرار گیرند.

4- تنگه بسفر و دریای سیاه

این جنگ پیامدهایی در دریای سیاه نیز خواهد داشت. این مسئله احتمالا به سرعت روی تردد کشتی هایی که اجازه عبور بین دریای سیاه و مدیترانه را دارند، تأثیر می گذارد. بر اساس کنوانسیون 1936، ترکیه بر تردد در تنگه بسفر و داردنل کنترل دارد -کشتی‌ها برای حرکت بین این دو دریا باید از این تنگه ها عبور کنند. این کنوانسیون همچنین به ترکیه این اختیار را می دهد که در زمان جنگ، تنگه ها را به روی همه کشتی های جنگی خارجی ببندد.

ساعاتی پس از حمله روسیه به اوکراین در روز پنجشنبه، کیف از ترکیه خواست که تنگه ها را به روی کشتی های روسی ببندد. تاکنون، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه گفته است که در صورت حمله روسیه، ترکیه به عنوان متحد ناتو هر کاری که لازم باشد انجام خواهد داد، اما توضیحی در مورد اینکه آیا این شامل ممانعت از عبور کشتی‌های جنگی این کشور نیز می‌شود، نیست. [با این حال اکنون ترکیه اعلام کرده که مانع از عبور کشتی های جنگی روسی خواهد شد].

5- گردشگری

بالا گرفتن آتش جنگ ممکن است منجر به کاهش درآمد گردشگری و لغو پروازهای مستقیم برای برخی از محبوب ترین نقاط توریستهای روسی در خاورمیانه شود.

استراحتگاه‌های ساحلی ترکیه و مصر تازه شروع به جذب آفتاب‌گیران روسی کرده بودند. ژوئن گذشته، یک روز پس از آنکه مسکو محدودیت های پروازی کووید-19 را لغو کرد، 44 هواپیما از گردشگران روسی وارد شهر ساحلی آنتالیا شدند.

استراحتگاه های دریای سرخ مصر نیز سال گذشته با از سرگیری پروازها به شرم الشیخ و غرقاده، دوباره میزبان گردشگران روسی شدند. سفر به مقاصد محبوب پس از سقوط یک هواپیمای مسافربری روسی در سینا در اکتبر 2015 و کشته شدن 224 نفر در حمله‌ای که گروه داعش مسئولیت آن را بر عهده گرفت، به حالت تعلیق درآمده بود.

قبل از این حمله، روسیه بیش از هر کشور دیگری در مصر گردشگر داشت. بیش از سه میلیون گردشگر در سال 2014 از این کشور بازدید کردند و 2.5 میلیارد دلار برای مصر درآمد ایجاد کرد که بیش از یک سوم درآمد سالانه گردشگری مصر است.

6- دانشجویان

اوکراین میزبان هزاران دانشجو از سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا است که بسیاری از آنها در هنگام تهاجم روسیه در روز پنجشنبه منتظر خروج بودند. به گفته وزارت آموزش اوکراین، مراکش با 8000  دانشجو، دومین گروه بزرگ دانشجویان خارجی در اوکراین را دارد. مصر 3500 دانشجو در آنجا دارد، در حالی که تعداد قابل توجهی از دانشجویان لبنان، عراق و فلسطین نیز در دانشگاه های اوکراین تحصیل می کنند.

قبل از تشدید درگیری‌ها، خانواده‌های دانشجویان مصری، مراکشی و لبنانی در حال تحصیل در اوکراین با برپایی تظاهرات از دولت‌های خود خواستند تا بستگان خود را به کشورشان بازگردانند.

7- لیبی

کشور دیگری که احتمالاً بسامدهای جنگ در شرق را احساس می کند، لیبی است. عموم غربیها از دولت وفاق ملی به رسمیت شناخته شده توسط سازمان ملل حمایت می کنند، در حالی که روسیه از ارتش ملی لیبی در شرق، به فرماندهی خلیفه حفتر حمایت می کند. مزدوران روسی تحت قالب گروه واگنر در سال های اخیر نقش رهبری را در نبرد در این کشور بر عهده گرفته اند.

انتخابات در لیبی در ماه دسامبر به دلیل اختلافات متعدد لغو شد و روند صلح مورد حمایت بین المللی را دچار هرج و مرج کرد و سرنوشت دولت موقت این کشور را در هاله ای از ابهام قرار داد. با توجه به اینکه روسیه و غرب اکنون بر سر اوکراین با هم اختلاف دارند، همکاری برای کمک به ایجاد ثبات در لیبی احتمالاً از اولویت کمتری برخوردار خواهد بود.