به گزارش اکوایران، در شرایطی که مذاکرات احیای برجام در آستانه نهایی شدن قرار داشت، تنش‌ روسیه با غرب بر سر پیامدهای جنگ اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه روی توافق هسته‌ای، مذاکرات وین را با بن بست مواجه کرد. با این حال، علی‌رغم این که تصور می‌شد با حل ظاهری این مسئله توافق در حال قطعی شدن است، اختلاف ایران و آمریکا بر سر حضور سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست تروریسم وزارت خارجه ایالات متحده (FTO) مذاکرات را وارد چالش جدی دیگری کرده است.

دان دی‌لوس، تحلیل‌گر شبکه ان‌بی‌سی نیوز با انتشار یادداشتی با عنوان «قرص سمی ترامپ احیای توافق هسته ای ایران را تهدید می‌کند» آخرین شرایط حاکم بر مذاکرات هسته‌ای را بررسی کرده است.

قرصی واقعا سمی

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده بیش از 1000 تحریم علیه ایران اعمال کرد، اما یکی از آن‌ها می‌تواند ثابت کند که حقیقتا یک «قرص سمی» است که تلاش‌های جانشین‌ش برای احیای توافق برجام را از مسیر خارج می‌کند.

ترامپ که در سال 2018 آمریکا را از برجام خارج کرد، در سال 2019 سپاه پاسداران را در لیست سیاه سازمان‌های تروریستی وزارت خارجه قرار داد. اکنون مذاکرات با درخواست ایران برای خروج سپاه از لیست مذکور به بن‌بست رسیده است.

توپ در زمین بایدن

منابع ان‌بی‌سی نیوز گفته‌اند دولت بایدن در ازای تضمین‌هایی از سوی ایران مبنی بر عدم انتقام از مقامات آمریکایی دخیل در ترو سردار قاسم سلیمانی، پیشنهاد خروج سپاه از لیست مذکور را داده‌اند. اما ایران این پیشنهاد را رد و حدود دو هفته پیش با یک پیشنهاد متقابل پاسخ داد که جزئیات آن هنوز مشخص نیست. این منابع گفتند که دولت بایدن هنوز به طور رسمی به پیشنهاد متقابل ایران پاسخ نداده است و «توپ در زمین بایدن است». 

اکنون مقامات دولت در حال بحث در مورد چگونگی ادامه کار هستند، زیرا می‌دانند که برداشتن برچسب تروریسم باعث واکنش شدید کنگره و متحدان خاورمیانه خواهد شد.

به گفته علی واعظ، از اندیشکده گروه بین المللی بحران: «شکی نیست که این تله ترامپ برای بایدن است. بن‌بست کنونی عمداً توسط دولت ترامپ از قبل ساخته شده بود تا جانشین خود را دقیقاً در جایی که الان هست قرار دهد».

یکی از مقامات ارشد دولت بایدن ادعا کرده وظیفه حل این بن‌بست به عهده ایران است.

تاوان تصمیم اوباما

منتقدان، دولت ترامپ را به ایجاد قرص سمی از طریق اعمال تحریم‌هایی حساب شده متهم می‌کنند که احیای توافق را برای رئیس‌جمهور بعدی دشوار می‌کند. اما مقامات دولتی در آن زمان ادعا کردند که این تحریم‌ها به‌عنوان بخشی از یک کمپین «فشار حداکثری» برای دریافت امتیازات بیشتر از تهران و تضعیف حکومت طراحی شده‌اند.

ریچارد گلدبرگ، که در شورای امنیت ملی کاخ سفید ترامپ خدمت می کرد و به شدت مخالف احیای برجام است، گفت ایده اعمال تحریم‌های اضافی علیه سپاه پاسداران و سایر نهادها در ابتدا در کنگره، و پیش از خروج از توافق، مطرح بود.

در سال 2015، زمانی که دولت باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا این توافق را مطرح کرد، مقامات گفتند که ایالات متحده اختیار اعمال تحریم‌های غیرمرتبط با برنامه هسته‌ای ایران، از جمله هدف قرار دادن سازمان‌هایی را که ادعا می‌کردند از تروریسم حمایت می‌کنند، حفظ خواهد کرد. در سال 2017، قانونگذاران هر دو حزب از قانونی حمایت کردند که تحریم‌های جدیدی را علیه ایران وضع کرد و پایه و اساسی را برای رئیس‌جمهور ایالات متحده را برای تحریم سپاه پاسداران فراهم کرد. مقامات سابق دولت اوباما در آن زمان با این قانون مخالفت کردند و هشدار دادند که این قانون می تواند فرمول زیربنای توافق هسته ای 2015 را تضعیف کند.

به گفته گلدبرگ، مشاور ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها: «مشکل گسترده‌تر اینجا این است که دولت اوباما مصمم بود که هیچ چیز نمی‌تواند مانع از اعمال تحریم‌های تروریسم، موشکی و حقوق بشر توسط ایالات متحده شود. بدین ترتیب کنگره تصمیم گرفت این پیشنهاد را امتحان کند و اکنون دولت بایدن با عواقب بعدی دست و پنجه نرم می‌کند».

سیگنال اشتباه در لحظه‌ای حساس؟

پس از نزدیک به یک سال مذاکره، ایران و گروه 5+1 عمدتاً توانستند این مسئله را حل کنند که کدام تحریم‌ها -به جز قرار گرفتن سپاه در لیست سیاه-  طبق توافق اولیه لغو می‌شوند.

در طول دو دهه گذشته، ایالات متحده مجموعه‌ای از تحریم‌ها را علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و افراد حاضر در این نیرو به دلیل برنامه موشکی بالستیک و موارد ادعایی تروریسم و ​​نقض حقوق بشر اعمال کرده است.  اکثر مقامات سابق و تحلیل‌گران منطقه‌ای می‌گویند که خروج سپاه از لیست سیاه اثر عملی کمی خواهد داشت زیرا این سازمان تحت تحریم‌های بی‌شمار دیگر ایالات متحده باقی می‌ماند.

اما این اقدام دارای ارزش نمادین سیاسی بالایی هم برای ایران، و هم برای ایالات متحده و رقبای ایران در خاورمیانه است.

یک مقام سابق آمریکایی گفت، در مورد واکنش احتمالی سیاسی داخلی در ایالات متحده، دولت بایدن اذعان دارد که اگر برچسب تروریسم بدون قید و شرط برداشته شود، «دخل‌شان آورده می‌شود». به گفته متیو لیویت از موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، کنار گذاشتن این نام یک سیگنال خطا را در یک لحظه دشوار ایجاد می‌فرستد.

لیویت اخیراً نوشت: «شرکا و متحدان آمریکا در منطقه به شدت نگرانند که توافق با ایران، در زمانی که تصور می‌شود ایالات متحده از منطقه عقب‌نشینی می‌کند، باعث قدرت گرفتن این کشور شود».

به باور اریک بروئر، از مقامات ارشد سابق ایالات متحده، لغو این برچسب‌گذاری به منزله تلاش ایران برای نجات مذاکرات هسته‌ای است، زیرا وضعیت سپاه پاسداران با این توافق ارتباطی ندارد.  به عقیده بروئر: «مسئله واقعی ارزش عملی نام تروریسم نیست، بلکه پیامدهای سیاسی داخلی این موضوع و سیگنال‌های منفی که در زمان تیره شدن روابط به شرکای خلیج فارس می‌فرستد مسئله ساز است و مهم‌تر از این‌ها، انجام این کار شاید ما را کاملاً به قلمرویی بکشاند که خارج از محدوده توافق اصلی است».

خروج از لیست به شرط مذاکره فرابرجامی

یک مقام فعلی ایالات متحده و دو منبع آگاه با این موضوع می‌گویند که دولت آماده نیست خروج سپاه از لیست مذکور را را بدون دریافت چیزی با ارزش مشابه از سوی آن بپذیرد. پیش از این، ایران پیشنهادهای آمریکا برای مذاکره درباره برنامه موشکی ایران یا فعالیت‌هایش در خاورمیانه را رد کرده بود.

سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفته «اگر ایران خواهان لغو تحریم‌هایی است که فراتر از برجام هستند، باید به نگرانی‌های ما فراتر از برجام رسیدگی کنند».

دل‌نگران عملیات انتقام‌جویانه

بحث بر سر حضور سپاه در لیست سیاه وزارت خارجه آمریکا با نگرانی‌های فزاینده در این کشور در مورد تهدیدهای انتقام‌جویانه ایران در مورد ترور سردار سلیمانی همزمان شده است. در دومین سالگرد عملیات ترور، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران و سردار اسماعیل قاآنی، فرمانده سپاه قدس، قول انتقام از ترامپ و دیگر مقامات سابق به دلیل هدف قرار دادن ژنرال ایرانی را دادند.

ایران همچنین «تحریم‌هایی» علیه بیش از 50 آمریکایی اعمال کرد که به گفته آن‌ها با ترور سردار سلیمانی مرتبط بودند. این فهرست شامل مقامات ارشد سابق دولت ترامپ و افسران ارشد نظامی، از جمله رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا، ژنرال مارک میلی، و رئیس سابق فرماندهی مرکزی ایالات متحده، ژنرال فرانک مک کنزی بود.

جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن، با انتشار بیانیه‌ای غیرعادی به این مسئله پاسخ داد و گفت که ایالات متحده از همه آمریکایی‌هایی که با تهدیدات ایران مواجه هستند محافظت می‌کند و به تهران هشدار داد که در صورت حمله به آمریکایی‌ها با «عواقب شدید» مواجه خواهد شد.

دولت بایدن برای مایک پمپئو، وزیر امور خارجه سابق ترامپ و برایان هوک، نماینده سابق آمریکا در امور ایران، به دلیل تهدیدات موثق علیه این دو مقام سابق که به شکل‌گیری سیاست ترامپ در قبال ایران کمک کرده‌اند، محافظت امنیتی ۲۴ ساعته ترتیب داده است. به گفته وزارت امور خارجه، این ترتیبات امنیتی حدود 2 میلیون دلار در ماه هزینه دارد.

آژانس‌های اطلاعاتی ایالات متحده در ارزیابی سالانه تهدیدات خود که ماه گذشته منتشر شد، اعلام کردند که ایران هم‌چنان تهدیدی برای آمریکایی‌ها محسوب می‌شود و تهران هم‌چنان مصمم به ایجاد شبکه‌هایی در داخل ایالات متحده است.

پیامد فاجعه‌بار فروپاشی توافق

حامیان احیای توافق هسته‌ای 2015 می گویند اشتباه بزرگی است که به واسطه حضور سپاه در لیست مذکور، توافقی با اهداف منع اشاعه را ملغی کنیم.

به عقیده سناتور کریس مورفی، عواقب فروپاشی توافق هسته‌ای «فاجعه‌بار» خواهد بود. او با اشاره به بچسب‌گذاری سپاه در لیست FTO گفت: «این یک اشتباه سیاسی است که این موضوع مسئله ساز شود. من درک می‌کنم چرا جمهوری‌خواهان قرار است اهمیت آن را بیش از حد تبلیغ کنند. ما باید آماده باشیم تا به مردم آمریکا توضیح دهیم که خطرات ناشی از عدم دستیابی به یک توافق چیست و ارزش عملی آن برچسب‌گذاری تا چه حد ناچیز است».

آماده برای هر سناریویی؟

در ماه‌های گذشته دولت بایدن هشدار داده که زمان برای به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای رو به اتمام است و ایالات متحده آمادگی شرکت در مذاکرات را به طور نامحدود ندارد.

به گفته هانری روم، معاون گروه اوراسیا و تحلیل‌گر مسائل ایران: «به نظر می‌رسد ایران مطمئن است که در مذاکرات دست بالا را دارد و می‌تواند امتیازات بیش‌تری از غرب بگیرد». به عقیده او: «اقتصاد کشور تا حدی تثبیت شده است. یک رئیس‌جمهور جدید دارند که بسیاری از آرزوهای تندرو را دنبال می‌کند. برنامه هسته‌ای بی‌وقفه به پیشروی خود ادامه می دهد.بنابراین من فکر می‌کنم کاملاً واضح هستند که در این مرحله آن‌ها ناامید نیستند. تصور من این است که این احتمال وجود دارد که آن‌ها سعی می‌کنند از این مسئله به نفع خود استفاده کنند تا ببینند چه چیزی می‌توانند به دست آورند، به ویژه با توجه به جنگ در اروپا و قیمت‌های بالای انرژی».

علیرغم هشدارهای ایالات متحده مبنی بر اینکه مذاکرات در نقطه پایانی قرار دارد، دولت هیچ هشداری مبنی بر افزایش فشار اقتصادی بر ایران در صورت شکست مذاکرات و یا لزوم نیروی نظامی برای جلوگیری از توسعه هسته‌ای ایران صادر نکرده است.

کریم سجادپور، کارشناس ارشد موسسه کارنگی برای صلح بین‌المللی، می‌گوید: «به نظر نمی‌رسد ایران فشاری برای سازش‌های بیشتر احساس کند. آن‌ها دلیلی ندارند که باور کنند غرب جدی است».

با این حال سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفته: «دولت به طور مساوی برای سناریوهایی با و بدون بازگشت متقابل به اجرای کامل برجام آماده می‌شود».