سفر به خاورمیانه در برهه‌‌ای حساس؛ فرصت طلایی مصالحه ایرانی-عربی

به گزارش اکوایران، ناکامی تلاش‌های اتحادیه اروپا در دوحه برای شکستن بن‌بست سه‌ماهه و کاهش اختلاف ایران و آمریکا درباره موانع باقیمانده در مسیر توافق، منجر به افزایش گمانه‌زنی‌های بدبینانه نسبت به موفقیت روند دیپلماتیک شده است، وسفر قریب‌الوقوع جو بایدن به خاورمیانه تحت‌الشعاع دستورکار احتمالی وی برای هماهنگی با متحدان منطقه‌ای خود -اسرائیل و عربستان‌سعودی- در قبال مناقشه هسته‌ای ایران قرار دارد.

همچنین بلومبرگ  گزارش داده‌ است تلاش‌های اروپا برای احیای توافق هسته‌ای ایران پس از شکست دور فشرده مذاکرات در دوحه برای غلبه بر اختلافات، احتمالاً پس از سفر جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه در ماه جاری،  از سر گرفته می‌شود. به گفته دیپلمات های اروپایی، با رسیدن نقش میانجی اتحادیه اروپا به مرزهای خود، کشورهای حاشیه خلیج فارس تشویق می شوند تا نقش فعال‌تری ایفا کنند.

ماریا فانتاپیه مشاور ویژه خاورمیانه و شمال آفریقا در مرکز گفتگوهای بشردوستانه و ولی نصر استاد روابط بین‌الملل و مطالعات خاورمیانه در دانشکده مطالعات بین المللی پیشرفته دانشگاه جان هاپکینز در مطلبی برای فارن افرز با عنوان «در صورت شکست مذاکرات هسته ای ایران، آمریکا چه باید بکند؟»، استدلال می‌کنند که «برون سپاری امنیت خاورمیانه به اسرائیل یک پلنB بد است».

آن‌ها استدلال می‌کنند که «آمریکا باید یک استراتژی برای ثبات خاورمیانه ترسیم کند که صرفاً مبتنی بر مهار و رویارویی با ایران یا تضمین کاهش کوتاه‌مدت قیمت نفت نباشد». آن‌ها معتقدند: «این باید یک چارچوب پایدار برای جلوگیری از درگیری ایجاد کند. مؤثرترین راه برای انجام این کار، انعقاد یک توافق هسته‌ای جدید با ایران است».

اکوایران ترجمه این مقاله را در دو بخش جداگانه منتشر می‌کند که در ادامه بخش نخست آن آمده است.

سفر بایدن به خاورمیانه در برهه حساس

سفر جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا به خاورمیانه در یک لحظه حساس انجام می شود. آخرین تلاش برای احیای مذاکرات متوقف شده بین ایالات متحده و ایران در مورد بازگرداندن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در حال انجام است، توافقی که هدف آن مهار توانایی هسته‌ای جمهوری اسلامی است. از زمان آخرین دور مذاکرات در وین، تهران به برنامه خود سرعت بخشیده است و به زودی به یک کشور هسته‌ای آستانه تبدیل خواهد شد. زمانی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) - ناظر هسته‌ای سازمان ملل - این کشور را به دلیل عدم همکاری با بازرسان محکوم کرد، دولت ایران نظارت آژانس بر برنامه هسته‌ای خود را بیشتر محدود کرد و تأسیسات جدید غنی‌سازی پیشرفته زیرزمینی را اعلام کرد.

با این حال، اسرائیل مدت‌هاست که وعده داده است که ایران هسته‌ای را تحمل نخواهد کرد و خارج از نهادهای قانونی و چندجانبه برای تحقق این هدف تلاش می‌کند. اسرائیل دانشمندان و مقامات نظامی ایرانی را ترور کرده است. این کشور حملات هوایی به اهداف متحدین ایران در سوریه انجام داده و قابلیت‌های حمله خود را افزایش داده است، احتمالاً برای آماده‌سازی حملات جدید به سایت‌های هسته‌ای و تأسیسات نظامی ایران.

ناتوی عبری-عربی

با حمایت آمریکا، اسرائیلی ها همچنین به دنبال سازماندهی تعدادی از کشورهای عربی در یک اتحاد نظامی علیه ایران هستند. بر اساس گزارش وال استریت ژورنال، ایالات متحده در ماه مارس گذشته با مقامات امنیتی مصر، اسرائیل، اردن، قطر، بحرین، عربستان سعودی و امارات متحده عربی (امارات متحده عربی) جلسه ای را برای ادغام سیستم های اشتراک اطلاعات و دفاع هوایی برای مقابله با ایران تشکیل داد. این تحولات برنامه های واشنگتن را برای خاورمیانه به هم می‌زند.

دولت بایدن استدلال کرده است که احیای برجام بهترین راه برای کنترل برنامه هسته‌ای ایران است. اما در صورت عدم موفقیت، به نظر می رسد آماده اتخاذ رویکرد فعلی اسرائیل برای مهار ایران است. این امر مستلزم سفت شدن بیشتر حلقه اقتصادی دور گردن ایران از طریق خروج این کشور از بازار نفت است. و این بدان معناست که ایالات متحده از اسرائیل در انجام حملات در داخل ایران و در تلاش برای ایجاد ائتلافی از کشورهای عربی برای مهار این کشور حمایت خواهد کرد.

دومی، در اصل، کارکرد جدیدی برای توافق‌نامه آبراهام است -دستاورد سیاست خارجی دولت ترامپ که به‌عنوان یک بلوک ضدایرانی اسرائیل را به بحرین، مراکش، سودان و امارات متحده عربی گره زد. ناگفته نمانده که این توافق ممکن است به یک پیمان دفاعی نظامی کارآمد تبدیل شود که توسط ایالات متحده حمایت می‌شود.

بازنشانی مخاطره‌آمیز سیاست نیکسون

این وضعیت دهه 1970 را به یاد می آورد، زمانی که ریچارد نیکسون، رئیس جمهور ایالات متحده، امنیت خاورمیانه را به شاه ایران واگذار کرد. به همین ترتیب، دولت بایدن در واقع وظیفه مهار ایران را به اسرائیل واگذار می کند.

این یک رویکرد مخاطره آمیز است: برخلاف حدود 50 سال پیش، این بار پلیس تعیین شده توسط ایالات متحده برای منطقه تلاش نمی کند از درگیری اجتناب کند، بلکه بازیگر منطقه‌ای است که به وضوح برای تشدید تنش فشار می آورد.

واشنگتن باید راهبرد متفاوتی اتخاذ کند، راهبردی با هدف جلوگیری از درگیری با ترکیب امنیت منطقه‌ای تقویت‌شده با تشویق روابط دیپلماتیک قوی‌تر بین ایران و کشورهای عربی - یکی از معدود مواردی که می‌تواند به کاهش تنش‌های فزاینده در خاورمیانه کمک کند.

نزدیک شدن اختاپوس اسرائیلی به مرزهای ایران

اسرائیل مدتهاست ادعا می‌کند که متعهد به این است که ایران به یک قدرت هسته ای تبدیل نشود. نفتالی بنت، نخست وزیر مستعفی اسرائیل معتقد بود که بازگشت به توافق هسته ای به ایران منابع بیشتری برای پیگیری بلندپروازی‌های هسته‌ای و منطقه ای خود می دهد. اما بر خلاف سلف خود، بنیامین نتانیاهو، بنت زمان کمی را صرف هیاهو علیه توافق کرد و در عوض عملیات‌ها را شدت بخشید.

بنت به ادعای خود استراتژی به اصطلاح اختاپوسی را به اجرا گذاشت. این شامل خرابکاری، ترور، جنگ سایبری، و حملات به پرسنل و زیرساخت های نظامی ایران و همچنین متحدانش در عراق، لبنان و سوریه بود. رویکرد جدید، که فراتر از هدف قرار دادن تأسیسات هسته‌ای است، نسبت به کمپین‌های قبلی اسرائیل کمتر قابل پیش‌بینی، تهاجمی‌تر و پیچیده‌تر بوده است. به عنوان مثال، در هفته های اخیر، اسرائیل اهداف ترور خود را فراتر از اهداف مرتبط با برنامه هسته‌ای گسترش داده است، به ویژه زمانی که عوامل موساد یک سرهنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در تهران را ترور کردند. این یک حادثه یکتا نبود: اخیراً گزارش‌های زیادی از مرگ‌های مرموز و انفجارهای مشکوک و حوادث صنعتی گزارش شده است.

برای استراتژی بنت، ایجاد توانایی‌های اسرائیل در مرزهای ایران بسیار مهم است. به گفته منابع منطقه، عملیات خرابکاری و ترور اسرائیل در داخل ایران متکی به پایگاه‌هایی در آذربایجان است که در شمال با ایران مرز مشترک دارد و اقلیم کردستان عراق که در غرب با ایران هم مرز است.

بنت همچنین امیدوار بود که توافقنامه آبراهام وزنه تعادل منطقه‌ای در برابر جمهوری اسلامی فراهم کند. این توافقنامه از طریق ترتیبات امنیتی با بحرین و امارات متحده عربی -که رهبران آنها دیدگاه‌های نزدیکی با اسرائیل در مورد فعالیت‌های هسته‌ای و منطقه‌ای تهران دارند- دسترسی اسرائیل به خلیج فارس را افزایش داده است. این کشور اکنون در حال انعقاد قراردادهای تجارت آزاد با امارات متحده عربی و همچنین تامین سیستم های پیشرفته دفاع هوایی، رادارها و فناوری سایبری برای متحدان خود در خلیج فارس است.

واشنگتن همچنین مصر و اردن را به تعمیق روابط امنیتی با اسرائیل تشویق می کند و از تلاش ها برای وارد کردن عربستان سعودی به توافق برای تحکیم یک محور عربی برای مهار ایران حمایت می کند. زمانی که بایدن در سفر خود به خاورمیانه با همتایان سعودی خود صحبت کند، این موضوع احتمالاً در دستور کار قرار خواهد گرفت.

بازی طولانی ایران

در حالی که اسرائیل در حال حمله است، ایران به دنبال خرید زمان است. با اجتناب از رویارویی مستقیم با اسرائیل، تهران می‌تواند برنامه هسته‌ای خود را توسعه دهد، برنامه موشکی و پهپادی خود را تقویت کند و موقعیت خود را در عراق، لبنان، سوریه و یمن گسترش دهد.

مقامات ایرانی همچنین معتقدند که اگر اسرائیل موفق شود تهران را به یک درگیری بزرگتر بکشاند، دولت بایدن مجبور به مداخله نظامی خواهد شد. علاوه بر این، تشدید خصومت‌ها این احتمال را افزایش می‌دهد که کشورهای عربی بیشتری سهم خود را به اسرائیل بسپارند.

ایران عمدتاً از عملیات های حماس و حزب الله علیه اسرائیل حمایت می‌کند. طی چند ماه گذشته، حزب‌الله یک پهپاد را در داخل خاک اسرائیل به پرواز درآورد، شبه‌نظامیان عراقی همسو با ایران ظاهراً یک حمله سایبری به فرودگاه اصلی اسرائیل انجام دادند و حماس موشک‌هایی را به سمت هواپیماهای اسرائیلی پرتاب کرد.

ایران همچنین تمایل فزاینده‌ای برای هدف قرار دادن پایگاه‌های اطلاعاتی اسرائیل در نزدیکی مرزهای خود و افزایش هزینه‌ها برای کشورهایی که عملیات اسرائیل علیه ایران را تسهیل می‌کنند، نشان می‌دهد. این امر به‌ویژه زمانی صادق است که اسرائیل اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را هدف قرار می‌دهد. پس از ترور‌ دو فرمانده سپاه پاسداران در سوریه توسط حملات هوایی اسرائیل و حمله پهپادی اسرائیلی از خاک کردستان عراق به پایگاهی در غرب ایران، تهران مانورهای نظامی را در مرزهای خود با آذربایجان انجام داد و به اهدافی در کردستان عراق حمله کرد، که گفته شده پایگاه موساد بوده است.

تهران همچنین متحدان عراقی خود را برای تصویب قانونی که عادی سازی روابط با اسرائیل را جرم انگاری می کند ترغیب کرده است. این قانون که در متن خود مبهم است، قصد دارد عراق را از حوزه نفوذ در حال گسترش اسرائیل دور نگه دارد و همچنین بر دولت نیمه خودمختار اقلیم کردستان فشار آورد تا همکاری خود با اسرائیل را کاهش دهد. این اقدامات در اسرائیل بی توجه نبوده است. پس از حمله اسرائیل به فرودگاه بین‌المللی دمشق، دولت اسرائیل به شهروندان خود توصیه کرد که از ترکیه، مقصد گردشگری محبوب در میان شهروندانش دوری کنند.

احیای برجام؛ تمرین جبران خسارت

در بحبوحه این آشفتگی، اعضای دولت بایدن در دوحه با هماهنگی مقامات اتحادیه اروپا در حال مذاکره برای احیای برجام هستند. از بسیاری جهات، تمرینی برای کنترل خسارت است: تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده برای خروج از توافق هسته‌ای در سال 2018، زمان گریز هسته‌ای تهران را کوتاه کرده و موضع محافظه‌کاران در ایران را تقویت کرده است. طبق توافق اولیه، زمان گریز هسته‌ای ایران یک سال تحمین زده می‌شد. اکنون، طبق قرارداد احتمالی جدید برای احیای برجام، این بازه زمانی به شش ماه کاهش می‌یابد.

فشار و تحریم‌هایی که دولت ترامپ بر تهران اعمال کرد، بخش عمده‌ای از صادرات نفت ایران را به تجارت زیرزمینی سوق داد و باعث شد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بودجه خود را با مدیریت مستقیم بخش قابل توجهی از این تجارت، تامین کند و و شرکت‌های اقتصادی بسازد. از سال 2018 علی‌رغم تحریم‌ها، ایران به طور مخفیانه نفت فروخته است و بخش عمده‌ای از تجارت آن از طریق بازارهای سیاه و با مدیریت سپاه انجام می‌شود. بنابراین بخش عمده‌ای از درآمد سپاه در حال حاضر خارج از بودجه رسمی دولت است.

انگیزه مخالفان و موافقان توافق در ایران

افراد بانفوذ سپاه پاسداران اکنون انگیزه قدرتمندی برای استدلال علیه توافق هسته‌ای جدید دارند، زیرا درآمد نفتی ایران بار دیگر به دولت ایران می‌رسد. سپاه پاسداران باید بودجه خود را به نظارت غیرنظامی تسلیم کند و احتمالاً با فشار عمومی برای واگذاری بخشی از آن مواجه خواهد شد. این توسعه به ویژه در زمانی که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به دنبال افزایش توان نظامی خود برای حفظ برابری استراتژیک با اسرائیل است، نامطلوب خواهد بود. تشدید حملات اسرائیل، مقاومت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در برابر این توافق تقویت کرده است، زیرا آنها گمان می‌کنند که این توطئه ایالات متحده برای تضعیف توانایی ایران برای پاسخ نظامی است.

مطمئناً، در زمانی که نارضایتی مردم از وضعیت معیشتی، در حال افزایش است، یک توافق جانی به اقتصاد ایران می بخشد. و در زمانی که اسرائیل در حال گسترش روابط خود با کشورهای عربی است، فرصت‌های تجاری با همسایگان ایران ایجاد می کند. در میان رهبران ایران که طرفدار توافق هستند، اگر وعده‌های اقتصادی توافق مهم و فوری باشد، و اگر ایران مطمئن باشد که این وعده‌ها محقق می‌شوند، می‌توانند بر مقاومت سپاه و مخالفان توافق غلبه کنند. عدم دستیابی به توافق نیز خطر تشدید تنش با اسرائیل را افزایش می‌دهد. از قضا، هم اسراییل و هم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مخالف توافق هسته ای هستند و در حال آماده شدن برای یک درگیری قریب الوقوع هستند.

جلوگیری از آغاز دومینوی تخاصم

در هفته های آینده، تعامل ایالات متحده برای جلوگیری از خارج شدن از کنترل جنگ سایه بین ایران و اسرائیل بسیار مهم خواهد بود. تشدید حملات توسط اسرائیل و نیروهای نیابتی ایران می تواند به انفجار یک رویارویی بزرگتر منجر شود و دومینوی تنش‌ها از شام تا شبه جزیره عربستان را شعله‌ور کند.

این می‌تواند بحران‌های سیاسی در عراق و لبنان را طولانی کند. آتش‌بس شکننده بین حوثی‌های مورد حمایت ایران و نیروهای تحت رهبری عربستان سعودی در یمن از مسیر خارج شود. و حتی درگیری در سوریه را دوباره آغاز کند.

و این وضعیت ایالات متحده را در زمانی که می‌خواهد بر روسیه و چین تمرکز کند، به عقب می‌کشد تا با منطقه تعامل کند.

راهبردی برای ثبات خاومیانه

برای اجتناب از این نتایج، دولت بایدن باید خطوط قرمز را با اسرائیل تعیین کند و بر محدودیت حملات تحریک آمیز پافشاری کند.

ایالات متحده همچنین باید یک استراتژی برای ثبات خاورمیانه ترسیم کند که صرفاً مبتنی بر مهار و رویارویی با ایران یا تضمین کاهش کوتاه مدت قیمت نفت نباشد. بلکه باید چارچوبی پایدار برای جلوگیری از درگیری ایجاد کند. موثرترین راه برای انجام این کار، انعقاد یک توافق هسته ای جدید با ایران است.

مطمئناً، چنین معامله‌ای نه آنقدر پیش خواهد رفت که اسرائیل را راضی کند، نه فعالیت‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای متحدش در منطقه را تعطیل خواهد کرد. با این حال، برنامه هسته‌ای ایران را به گونه‌ای حفظ خواهد کرد که اقدام فوری اسرائیل را غیرضروری کند. و این احتمال اقدامات تلافی جویانه در منطقه - از جمله علیه نفتکش‌ها و تاسیسات نفتی - را که می‌تواند بازارهای انرژی جهان را متلاطم کند، کاهش می‌دهد.

یک پیشرفت می‌تواند روابط ایران با همسایگان خلیج فارس را نیز متحول کند. تهران تلاش کرده است روابط خود را با کویت، عمان و قطر تقویت کند. ایران همچنین مشتاق بهبود روابط با ریاض و ابوظبی بوده است. پس از پنج دور مذاکرات ایران و عربستان سعودی، آتش بس در یمن اکنون وارد سومین ماه خود شده است.

توافق هسته‌ای به این ابتکار انگیزه می‌بخشد. در مقابل، تحریم‌های بیشتر و اقدامات اسرائیل علیه برنامه هسته‌ای ایران، احتمالاً ایران را در مسیر خود [برای بهبود روابط با منطقه] متوقف می‌کند و خاورمیانه را در مسیری خطرناک قرار می‌دهد.

فرصت طلایی مصالحه ایران و اعراب

حتی بدون توافق هسته‌ای، تعامل بیشتر اعراب و ایران می‌تواند به عنوان ترمزی بر فعالیت‌های منطقه‌ای تهاجمی‌تر باشد. اما این تنها در صورتی است که یک مسیر واقعی برای بهبود روابط اعراب و ایران وجود داشته باشد.

اگرچه پادشاهی‌های خلیج فارس از ایران می ترسند و روابط امنیتی خود را با اسرائیل عمیق تر کرده اند، اما خواهان جنگ بین ایران و اسرائیل نیستند. کشورهای عربی خواهان حفاظت امنیتی از سوی اسرائیل هستند اما بیم آن دارند که در یک رویارویی نظامی به آسیب‌های جانبی تبدیل شوند.

کشورهای خلیج فارس همچنین خواهان پایان دادن به درگیری‌های منطقه‌ای، به ویژه در یمن هستند. مصالحه بر اساس آتش‌بس کنونی در این کشور مستلزم ادامه گفت وگوی عربستان و ایران فارغ از سرنوشت توافق هسته‌ای است.

فشار فزاینده برای روابط دیپلماتیک قوی‌تر بین ایران و همسایگان عربش، فرصتی را برای واشنگتن در راستای تغییر جهت‌دهی امنیت منطقه‌ای فراهم می‌کند. واشنگتن با همکاری نزدیک با کشورهای عربی - نه فقط امضاکنندگان توافقنامه ابراهیم، ​​بلکه با کشورهایی که منافع خاصی در امنیت خلیج فارس و دریای سرخ دارند می‌تواند حمایت گسترده‌تری برای کنترل تشدید تنش بین اسرائیل و ایران ایجاد کند. این امر باید ضرورت مهار نظامی ایران را با تشویق دیپلماسی منطقه‌ای جهت تأثیرگذاری بر رفتار آن همراه کند.

اسرائیل، اعراب را برای پیوستن به یک چتر امنیتی ضد ایران تشویق می کند. ایران دلایل زیادی برای منصرف کردن اعراب از این اقدام دارد. کشورهای عربی می توانند از این اهرم برای تشویق ایران و اسرائیل برای دست کشیدن از تحریکات مخاطره آمیز و کنترل جنگ در سایه خود استفاده کنند. و بایدن باید از سفر خود به منطقه برای تشویق آنها به انجام این کار استفاده کند.