پیشنهاد آخر به ایران؛ خلف وعده غرب کار را به وین کشاند؟

به گزارش اکوایران به نقل از اقتصادنیوز،مذاکرات برای احیای برجام در وین در شرایطی از سر گرفته شده که به نظر می رسد نقطه محل اختلاف تغییر کرده است.

آخرین پیشنهاد

بنا بر گزارش المانیتور، طرف‌های حاضر در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) برای اولین بار در نزدیک به شش ماه گذشته در وین با یکدیگر ملاقات کرده اند تا به این توافق جان تازه‌ای ‌دهند. این نشست به دنبال آخرین پیشنهاد جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا برگزار می شود که پیش از نشست وین در واشنگتن و تهران مورد مطالعه قرار گرفته است.

آمریکا ادعا می کند برای امضای توافق روی میز آماده است و ایران به دلیل مسائلی که ربطی به خود توافقنامه 2015 ندارند - مانند حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سیاه تروریسم وزارت خارجه آمریکا، تضمین عدم خروج مجدد دولت آمریکا از توافق در آینده و اختلاف با آژانس بین المللی انرژی اتمی بر سر پرونده های هسته ای گذشته این کشور- به تاخیر انداخته است.

دو مورد اول بیشتر به سیاست داخلی ایران مربوط و قابل حل است. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یک نیروی قدرتمند در ایران است که شرکت ها وموسسات اقتصادی مختلفی دارد که اگر توافقی حاصل شود و تحریم‌ها لغئ شوند، نهایتا از آن منتفع می شوند. و ایران البته می‌داند که تا زمانی که جو بایدن، بر سر کار است، هیچ «ضمانتی» فراتر از تعهد دولت آمریکا مبنی بر «پایبندی در برابر پایبندی» وجود ندارد. ایالات متحده هم ادعا می کند نگرانی مشابهی در مورد پایبندی ایران نسبت به توافق دارد. جمهوری اسلامی از سال 2018 پیشرفت‌های بزرگی در برنامه هسته‌ای خود داشته و همچنین می‌تواند هر زمان که بخواهد با توافق بازی کند.

مهمترین محل اختلاف

به عقیده علی هاشم، تحلیلگر المانیتور: «مهم ترین موضوع انتقاد آژانس بین المللی انرژی اتمی نسبت به ایران به دلیل عدم همکاری با آژانس در تحقیقات درباره مواد هسته ای اعلام نشده و تحقیقات هسته ای گذشته است. رافائل گروسی، مدیر آژانس بین المللی انرژی اتمی، این مناقشه را "ضربه مهلک" احتمالی به مذاکرات توصیف کرده بود».

 ایران موضوع فعالیت‌های گذشته را جدا از تعهدات برجامی خود نمی‌داند و ترجیح می‌دهد اینگونه رفتار شود. چنین سابقه ای هم وجود دارد. در سال 2015، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارزیابی نهایی از فعالیت‌های هسته‌ای گذشته و کنونی ایران و قطعنامه‌ای همزمان در مورد اجرای برجام صادر کرد تا به توافق هسته‌ای مشروعیت دهد.

در حالی که بسیاری تقریباً برجام را تمام شده می دانند، ایالات متحده برای توافق فعلی آماده است و ایران هم گفته که خواهان توافق خوب است. علیرغم اعلامیه های منظم به ویژه از سوی واشنگتن، اتحادیه اروپا و آژانس بین المللی انرژی اتمی، هیچ یک از طرفین تا به امروز ضرب الاجلی تعیین نکرده اند که این زمان ممکن است رو به اتمام باشد.

در حالی که ممکن است صبر ایالات متحده و اتحادیه اروپا برای ادامه چانه زنی ایران رو به پایان باشد، اتحادیه اروپا ممکن است همچنان نقش خود را به عنوان میانجی از سر بگیرد اگر طرفین معتقد باشند که موضوع آژانس بین المللی انرژی اتمی قابل حل است.

وین ممکن است لزوما آخرین ایستگاه برای مذاکرات نباشد. ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران قصد دارد ماه آینده در نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک شرکت کند و نشست های حاشیه ای این سفر می تواند توافق را به پیش برد.

موج دیپلماتیک منطقه ای

ایران هسته‌ای تجارت و امنیت منطقه را تحت الشعاع قرار می دهد. به نظر می رسد درجه ای از مصالحه بین ایران و غرب بر سر توافق هسته ای، اگر اتفاق بیفتد، تقویت کننده امنیت و یکپارچگی منطقه باشد. برعکس، شکست مذاکرات هسته‌ای، یا بازگشت ایران به موضع قاطع‌تر در منطقه، تنش ها را بالاتر و شاید حتی یک مسابقه هسته‌ای را به راه بیاندازد.

یک موج دیپلماتیک منطقه ای در رابطه با ایران در خلیج فارس در حال وقوع است. قطر و عمان از تسهیلگران اصلی در تعامل با ایران بوده اند. دوحه میزبان آخرین دور مذاکرات با میانجیگری اتحادیه اروپا بین دیپلمات های ایرانی و آمریکایی بود. میانجیگری عمان نیز به تبادل زندانیان آمریکایی و ایرانی کمک کرده است.

امارات در حال برنامه ریزی برای تبادل سفیران با ایران است. علی شهابی، تحلیلگر عربستانی به المانیتور می گوید: «ممکن است به زودی شاهد نشست وزرای خارجه ایران و عربستان باشیم، شاید حتی قبل یا در خلال نشست ماه آینده مجمع عمومی سازمان ملل متحد». یکی دیگر از نشانه های امیدوارکننده، تجدید آتش بس یمن در این هفته است که ایران از آن حمایت می کند.

ضرب الاجلی در کار نیست

بنا بر این گزارش، از سرگیری مذاکرات برای احیای توافق هسته ای ایران موفقیت این هفته بود. امضاکنندگان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نزدیک به شش ماه بود که در وین ملاقات نکرده بودند. چندین منبع دیپلماتیک در وین امروز به المانیتور گفتند که ضرب الاجلی برای دستیابی به توافق وجود ندارد. یکی از دیپلمات‌ها گفت: «مذاکرات تا جایی که پیشرفت وجود داشته باشد، ادامه خواهد یافت».

در وین، جلسات غیرمستقیم به صورت شبانه روزی در کاخ معروف کوبورگ برگزار می شود. انریکه مورا، هماهنگ‌کننده ویژه اتحادیه اروپا پیام‌هایی را بین هیئت‌های ایرانی و آمریکایی ارسال می‌کند.

در حالت علنی، خواسته ها کلی است. ایران خواهان لغو تحریم‌ها است و ضمانت‌هایی را می‌خواهد که از نظر اقتصادی انتفاع برد. با این حال، موضوع اصلی روی میز، پادمان های آژانس بین المللی انرژی اتمی است و تهران از آژانس می خواهد که تحقیقات خود را درباره فعالیت های هسته ای در سه سایت ایران پایان دهد.

خلف وعده

در 15 دسامبر 2021، ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی به توافقی دست یافتند تا روی موضوعات باقیمانده پادمان در سه نقطه ای که آژانس بین المللی انرژی اتمی به فعالیت های آن مشکوک است، کار کنند. بر اساس این توافق، سازمان انرژی اتمی ایران متعهد شد که توضیحات کتبی و اسناد پشتیبان در مورد این سه سایت ارائه کند.

یک منبع ایرانی به المانیتور گفت: «در آخرین بار در وین توافق شد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سؤالاتی را برای ایران بفرستد، پاسخ‌ها ارسال شود، گزارشی تهیه شود و سپس تروئیکای اروپایی و ایالات متحده خطاب به آژانس بین المللی انرژی اتمی بیانیه ای خواهند داد و سپس موضوع حل خواهد شد.»

این منبع، ایالات متحده و تروئیکار را به انجام عملی برعکس متهم کرد: «آنها در مورد ایران بیانیه انتقادی دادند و این موضوع باید در مذاکرات جاری حل شود».

افسانه سازی غرب

یک منبع اتحادیه اروپا در گفتگو با المانیتور تایید کرد که در حال حاضر تمرکز بر حل این مشکل است. ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران روز جمعه با روسای جمهور روسیه، چین و فرانسه چندین تماس تلفنی داشت. محمد جمشیدی، از اعضای دفتر رئیسی در توییتی نوشت: «موضع قاطع او این بود که تنها زمانی که به اصطلاح مسائل پادمان حل و فصل شود، می‌توان به توافق نهایی دست یافت».

خبرگزاری رسمی ایران، ایرنا، روز پنجشنبه، همزمان با آغاز دیدار هیات‌ها، به نقل از یک منبع آگاه گزارش‌های رسانه‌ها مبنی بر اینکه موضوع سپاه دیگر روی میز نیست را تکذیب کرده است. اختلاف نظر بر سر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در چند ماه گذشته مانعی بر سر تئافق بوده است، اما از ماه می، ایران آن را کم اهمیت جلوه داده است. محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده ایران، به المانیتور توضیح داد که اگرچه حذف سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا «پیش‌نیاز توافق نبوده، اما به این معنا نیست که از روی میز کنار گذاشته شده است». مرندی افزود: «این ادعا که ایران خواستار امتیازات غیر مرتبط با برجام است، افسانه سازی غرب است».