انقلابی که انقلاب نبود؛ جنبش صدر نظم سیاسی شیعی عراق را ساقط می‌کند؟

به گزارش اکوایران، در هفته‌های گذشته عراق روزهای بسیار پرالتهابی را از سر گذراند. پس از نزدیک به هفت ماه از برگزاری انتخابات در این کشور، تلاش‌ها برای تعیین دولت و کابینه جدید هم‌چنان معلق مانده و با کناره‌گیری نمایندگان وابسته به جنبش صدر و اشغال ساختمان پارلمان این کشور توسط هوادارن این روحانی پرنفوذ، بن بست سیاسی در این کشور به بحرانی تمام عیار مبدل شد. 

سیمونا فولتین، تحلیل‌گر مسائل منطقه‌ای با انتشار گزارشی در فارن پالیسی با عنوان «آیا مقتدی صدر در تلاش برایتکرار قیام 6 ژانویه در عراق است؟» ضمن بررسی رویدادهای اخیر در عراق استدلال کرده «انقلاب مسالمت‌آمیز خودجوش » هوادارن صدر بیش‌تر از آن‌که انقلابی به معنای واقعی باشد، تلاشی برای حفظ نفوذ او و وضعیت سیاسی موجود است. اکوایران این مقاله را در دو بخش آماده کرده که در ادامه بخش اول آن منتشر می‌شود:

منطقه سبز در تسخیر طاغیان

۳۰ جولای جمعیتی پرشور بلوک‌های بتنی که منطقه سبز بغداد را در حصار خود دارند، فرو افکندند و برای دومین بار طی یک هفته، هزاران نفر طاغی در خیابان‌های بغداد روانه شده و با عبور از بنا‌های تاریخی، سفارتخانه‌ها و ادارات دولتی، با سربازانی که به آنان گفته شده بود تنها تماشاگر اوضاع باشند سلفی می‌گرفتند - منطقه سبز بغداد منطقه‌ایحافظت شده است که ساختمان‌های دولتی و سفارت‌خانه‌ها در آن واقع و تنها قدرتمندترین افراد کشور به آن دسترسی دارند.

شورشی‌ها بدون اندک مقاومتی از سوی نیرو‌های امنیتی وارد پارلمان عراق شده و در حالی که شعار‌هایی در حمایت از مقتدی صدر روحانی قدرتمند سر می‌دادند بر صندلی‌های پارلمان تکیه زده و میز رئیس پارلمان را تسخیر کردند. آنان هم‌زمان وهم‌صدا فریاد می‌زدند لبیک به رهبرمان و مشت‌های خود را در هوای گرم و خفه‌کننده سالن‌های شلوغ به سمت بالا پرتاب می‌کردند. در خارج از ساختمان پارلمان هم تعدادی خودرو‌ و کامیون‌ تدارکات محاصره چند روزه را حمل می‌کردند.

یکی از صدریست‌ها که مانند بسیاری دیگر از محله فقیرنشین شهرک صدر -واقع در بغداد و پایگاه طرفداران مقتدی صدر- آمده بود می‌گفت:«مقتدی صدر این پارلمان را قبول ندارد. احزاب فاسدند و به دلیل وابستگی به گروه‌های مسلح قانون را زیر پا گذاشته‌اند».

یادآور ششم ژانویه

هر چند هر کشور ساختار و بافتار منحصربفرد خود را دارد، اما اقدامات صدریست‌ها به طور ناخودآگاه یادآور شورش‌های ۶ ژانویه ۲۰۲۱ میلادی در ساختمان کنگره ایالات متحده است.

آشوب‌گران عراقی در ۲۷ جولای، به دستور رهبری پوپولیست که نتوانسته بود قدرت را از طریق قانون اساسی به دست بگیرد، برای اولین بار وارد  منطقه سبز شده و پارلمان را اشعال کردند. آن‌ها در حالی پارلمان را اشغال کردند که در ماه اکتبر پیروز انتخابات شده و اکنون به دنبال براندازی روند سیاسی‌ای بودند که ادعا می‌کردند علیه آنان برنامه‌ریزی شده است.

بحرانی بی‌سابقه

روند تشکیل دولت عراق که همراه با چانه‌زنی شدید میان احزاب شیعه، سنی و کرد است، ماه‌ها به طول می‌انجامد. با این وجود، بحران کنونی پس از انتخابات به دلیل شکاف غیرمتداول میان گروه‌های سیاسی شیعی -که تاکنون از طریق اجماع بر عراق حکومت کرده‌اند- هم از نظر زمان و هم از نظر ابعاد و بزرگی بی‌سابقه بوده است.

صدر در ماه ژوئن پس از عدم توفیق در تشکیل "دولت اکثریت" (به جای دولت اجماعی متداول) به نمایندگان مورد حمایت خود در پارلمان دستور داد تا به شکل دسته‌جمعی استعفا دهد. پس از آن ماجرا، ایجاد یک بن‌بست اجتنابناپذیر به نظر می‌رسید. از آنجایی که ترس از تشدید تنش‌ها پایتخت را فرا گرفته بود صدر از فرستادن پیروان خود به خانه خودداری کرد و در عوض از طریق توئیت‌های آتشین به تنش دامن زد.

خواست تغییر بنیادی نظام سیاسی

صدر در تاریخ ۳۱ ژوئیه در توئیتی نوشت: «انقلاب خودجوش صلح آمیز که منطقه سبز را آزاد کرد اولین مرحله از یک فرصت طلایی برای تمام کسانی است که از آتش بی‌عدالتی، تروریسم و فساد دچار آسیب شده‌اند». او خواهان "تغییر بنیادین نظام سیاسی" شد که به ادعای او توسط "دولت موازی" و "در سایه" مورد "جعل" قرار گرفته است. او در سخنرانی‌ای تلویزیونی در تاریخ سوم آگوست خواستار انحلال پارلمان و برگزاری انتخابات زودهنگام شد.

انقلابی که انقلاب نبود

با این وجود، این انقلاب خودخوانده یک انقلاب واقعی نبود. این خیزشی خودجوش و مردمی نبود که توسط رانده‌شدگان از روند سیاسی به راه افتاده و یا تلاشی برای محدود کردن نفوذ کشور‌های خارجی در کشوری با اکثریت شیعه باشد. این در شرایطی است که صدریست‌ها سعی می‌کنند آن را چنین جلوه دهند تا به ادعاها و شعارهای ناسیونالیستی خود اعتبار دهند.

به طور عکس، این شورش حرکتی حساب‌شده تحت هدایت رهبری قدرتمند و پوپولیست بود که پس از ناکامی در کسب حمایت کافی در پارلمان برای تعیین نخست‌وزیر بعدی تصمیم گرفت با تحریک به شورش، هوادارانش را به خیابان بکشاند.

جهان چندقطبی شیعیان عراق

مارسین الشمری پژوهشگر مسائل خاورمیانه در مدرسه کندی دانشگاه هاروارد به فارن‌پالسی گفته مقتدی صدر می‌خواهد قدرت‌مندترین رهبر شیعه در عراق باشد و برای انجام این کار باید سایر رهبران سیاسی شیعه را کنار بزند. با این وجود، مسئله رهبری سیاسی شیعیان در عراق این است که تشیع عراق جهانی چند قطبی است که در آن یک رهبر مشخص وجود ندارد.

برای چندین روز به نظر می‌رسید که عراق در لبه پرتگاه قرار گرفته و شهروندان نگران بودند که ناآرامی‌ها ممکن است به درگیری مسلحانه میان صدریست‌ها و هواداران چارچوب هماهنگی شیعه (ائتلاف احزاب شیعه رقیب صدر) تبدیل شود. چارچوب هماهنگی پس از انتخابات گذشته برای خنثی کردن تلاش صدر به منظور تشکیل دولت اکثریتی ایجاد شد.

خطر سقوط نظم سیاسی شیعی؛ پیام قیام صدر

در این شرایط، پل‌ها بسته، جاده‌ها مسدود و مغازه‌ها زودتر بسته شدند، زیرا پایتخت خود را برای احتمال درگیری خشونت‌آمیز بین طرفین رقیب آماده می‌کرد طرفینی که هر دو گروه‌های مسلح قدرتمند را سازماندهی می‌کردند. با این وجود، واقعیت آن است که بروز یک درگیری شدید بین گروه‌های شیعه منجر به سقوط نظم سیاسی مبتنی بر اجماع و تحت تسلط شیعیان خواهد شد که از زمان تهاجم تحت رهبری امریکا در سال ۲۰۰۳ میلادی در آن کشور برقرار بوده است.

قیام صدر پیامی به رقبای او بود مبنی بر این‌که او هم‌چنان یک چهره قدرت‌مند و محبوب است که علی‌رغم آن‌که  به طور رسمی از روند سیاسی کناره گیری کرده، اما  نمی‌توان از مذاکرات برای تشکیل دولت کنارش گذاشت

عدم عبور از خط قرمز: اولویت «حفظ وضع موجود»

چارچوب هماهنگی اعتراض متقابل کوتاهی ترتیب داد. با این وجود، تاکنون هیچ یک از طرفین منازعه از خط قرمز عبور نکرده‌اند –انگار  همه طرفین تصمیمات‌شان بر اساس یک درک مشترک شکل می‌گیرد: اولویت «حفظ وضع موجود» است. در این شرایط، مصطفی کاظمی، نخست‌وزیر فعلی عراق، که با حمایت صدر به قدرت رسیده و امیدوار است در سمت خود باقی بماند، تلاشی برای پایان دادن به محاصره پارلمان انجام نداد.

یکی از مقامات چارچوب هماهنگی که به دلیل فضای ملتهب سیاسی فعلی عراق تمایلی به فاش شدن نامش ندارد به فارن پالسی گفت: «هیچ کس نگران بروز خشونت نبود. همه می‌دانند که مسئله در نهایت از طریقی غیر از قدرت سخت حل خواهد شد».