به گزارش اکوایران، علی‌رغم آن‌که گفته می‌شود بیش از هر زمان دیگری به احیای برجام نزدیک‌تر شده‌ایم، به نظر می‌رسد اختلاف بر سر پرونده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به بزرگ‌ترین مانع در راه رسیدن به توافقی در این زمینه مبدل شده است. ابراهیم رئیسی در کنفرانس مطبوعاتی امروز خود با اشاره به این مسئله متذکر شده: «تاکید داریم که مسایل پادمانی حتما حل و فصل شود و این یک رکن در مذاکرات است و بدون آن سخن از توافق معنا ندارد. توافق باید همراه باشد با حل و فصل مسایل پادمانی و نکاتی که ایران به عنوان راهبرد دنبال می‌کند». نورنیوز، رسانه نزدیک به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی هم در حساب کاربری خود در توئیتر با اشاره به این مسئله به انتقاد از بیر کل آژانس پرداخت و نوشت: «رفتارهای کاملا سیاسی و غیر حقوقی گروسی در قبال ایران که مسبوق به سابقه نیز هست نه تنها هم اکنون مانعی جدی بر سر توافق است، بلکه چشم‌انداز فراهم شدن زمینه اجرای تعهدات اولیه طرفین برای ورود به اجرای توافق احتمالی را نیز تیره کرده است».

در این شرایط، ارشد محمد، تحلیل‌گر خبرگزاری رویترز با انتشار گزارشی با عنوان «در حال حاضر ایالات متحده و ایران در موضوع تحقیقات آژانس بین المللی انرژی اتمی رندی به خرج می‌دهند» به بررسی چهار سناریو در مورد سرنوشت این اختلاف پرداخته است.

اعلام پیروزی و تعویق در حل‌وفصل نهایی توافق

بنا بر گزارش خبرگزاری رویترز، به گفته سه منبع آگاه، ایالات متحده و ایران راهی برای رسیدگی به تحقیقات ناظر هسته‌ای سازمان ملل در مورد برنامه اتمی تهران یافته‌اند که به هر دوی آن‌ها اجازه می‌دهد که در حال حاضر ادعای پیروزی کنند، اما حل‌وفصل نهایی را به تعویق می‌اندازد.

تهران واشنگتن را تحت فشار قرار داده تا قبل از اجرای کامل توافق پیشنهادی برای احیای توافق هسته‌ای 2015 (موسوم به برجام)، پرونده تحقیقات [ادعایی] آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد منشا اورانیوم یافت شده در سه سایت اعلام نشده را ببندد. با این حال، ایالات متحده و متحدان‌شان با رد این خواسته ادعا کرده‌اند که این پرونده تنها زمانی می‌تواند به مختومه شود که ایران پاسخ‌های رضایت‌بخشی به آژانسِ مستقر در وین داده باشد.

این منابع گفتند ایران هم در پاسخ اعلام کرده تا زمانی که این پرونده بسته نشده باشد، توافق را اجرا نخواهد کرد و این مسئله اساسی را به تعویق انداخته که آیا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آن‌ها را خواهد بست و آیا ایران ممکن است برای توافق گسترده‌تر جلو بیاید یا خیر.

کشاکش تا روز اجرای توافق

حل‌و‌فصل تحقیقات موسوم به «پادمان» از نظر آژانس مسئله کلیدی است، زیرا ادعا می‌کند از این طریق به دنبال تضمین این است که طرف‌های معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای به طور مخفیانه برنامه تسلیحاتی را در پیش نمی‌گیرند.

در حالی که یک مقام ارشد آمریکایی هفته گذشته گفت که ایران برخی از موانع اصلی احیای توافق سال 2015، از جمله اختلاف در مورد پرونده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را «عموماً کنار گذاشته است»، اما به نظر می‌رسد این موضوع به تعویق افتاده است.

یک مقام آمریکایی که خواست نامش فاش نشود، به رویترز گفته: «ایران در ابتدا خواهان تضمینی بر این اساس بود که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تحقیقات پادمانی را تا تاریخ معینی به پایان می‌رساند». به گفته او: «ایران بازگشت و اعلام کرد که اگر مسائل پادمان تا روز اجرای مجدد حل نشود، این حق را برای خود محفوظ می‌دارد که اقداماتی را برای محدود کردن برنامه هسته‌ای خود که قرار است در آن تاریخ انجام شود، انجام ندهند».

به گفته دیپلمات‌ها، پیش‌نویس احیای توافقنامه 2015 مراحلی را بیان می‌کند که در نهایت به روز اجرای مجدد ختم می‌شود -اشاره  به روز اجرای توافق اولیه، زمانی که آخرین اقدامات هسته‌ای و رفع تحریم‌ها به اجرا درآمد.

طی یک هفته اخیر ایران بار دیگر بر این خواسته تاکید کرد. محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران روز چهارشنبه گفت: «در صورت احیای توافق 2015، تحقیقات آژانس باید قبل از روز اجرای مجدد بسته شود». مقام آمریکایی مذکور به رویترز گفته که اگر تهران تا آن زمان با آژانس همکاری نکند، مقامات ایران با یک انتخاب روبرو می‌شوند: «یا تأخیر یا حتی لغو مورد انتظار تحریم‌ها را کنار بگذارند، یا حتی با وجود ادامه تحقیقات در مورد پرونده‌های باز، به اجرای توافق ادامه دهند».

همه سناریوهای پیش رو

اختلاف بر سر پرونده پادمان آژانس این خطر را در بطن خود دارد که توافق کنار گذاشته شود. ایران در ضمن  مذاکرات بر سر احیای برجام مصر بوده تا آژانس بین المللی انرژی اتمی را وادار به بستن تحقیقات کند. این تحقیقات [ادعایی] مربوط به سایت‌های ظاهرا قدیمی است که مربوط به قبل یا حدود سال 2003 است. ایران فعالیت‌های هسته‌ای در این سایت‌ها را انکار کرده  و آن را با انگیزه‌های سیاسی می‌داند.

با توجه به امتناع غرب از تعهد به بستن تحقیقات در یک تاریخ مشخص، و اصرار ایران که در صورت باز ماندن آن توافق را به طور کامل اجرا نخواهد کرد، به نظر می رسد حداقل چهار سناریو ممکن وجود داشته باشد.

بر اساس سناریوی اولی، ایران نگرانی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به موقع برآورده می‌کند و توافق 2015 دوباره احیا می شود.

بر اساس سناریوی دوم، تهران در برآوردن رضایت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از برداشتن گام‌های هسته‌ای برای به سرانجام رساندن توافق خودداری می‌کند و واشنگتن از کاهش تحریم‌های پیش‌بینی‌شده در مرحله نهایی توافق خودداری می‌کند. با این حال، محدودیت‌های هسته‌ای و کاهش تحریم‌ها که در مراحل اولیه توافق پیشنهادی ارائه می‌شود، اتفاق می‌افتد. یک منبع آگاه گفت: «من تصور می‌کنم، [بر اساس این سناریو] ایرانی‌ها غنی‌سازی با درجه بالا -20 درصد و 60 درصد- را متوقف و ایالات متحده برخی تحریم‌ها را کاهش می‌دهد، البته این تحریم‌ها بسیار اندک و نه چندان مهم است».

با این حال، یک مقام آمریکایی و ایرانی تائید کردند در این شرایط، این احتمال وجود دارد که زمان‌بندی توافق هسته‌ای تمدید شود و زمان بیش‌تری به ایران داده شود تا آژانس راضی کند و تکمیل توافق را به تعویق بیندازد.  مقام آمریکایی مذکور گفت در متن پیش‌نویس ماده‌ای وجود دارد که به موضوع آژانس اتمی مربوط نمی‌شود و به ایران یا ایالات متحده اجازه می‌دهد تا درخواست تاخیر در روز اجرای مجدد را داشته باشند.

بر اساس سناریوی سوم، تهران ممکن است توافق را اجرا کند، حتی اگر تحقیقات آژانس خاتمه نیابد -سیاستی که ممکن است برای مقامات ایران سخت باشد و در داخل با مشکل مواجه شوند.

سناریوی چهارم، ممکن است این باشد که فشار سیاسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را وادار کند که تحقیقات را ببندد، حتی اگر از پاسخ‌های ایران راضی نباشد -هرچند مقامات آمریکایی گفته‌اند در این زمینه آژانس را تحت فشار قرار نخواهد داد.

هنری روم، تحلیلگر گروه اوراسیا، گفت که اگر توافقی حاصل شود، احتمال اجرای آن بیش‌تر از عدم اجرای آن است و متذکر شد: «اما اکنون نسبت به سال 2015 عدم اطمینان بسیار بیش‌تر خواهد بود».