اختلاف درآمدی فقیر و غنی در یک دهه گذشته

به گزارش اکوایران، بنا به آخرین داده های رسمی منتشر شده، سهم دهک دهم که ثروتمندترین دهک جامعه محسوب می شود از هزینه کل حدود 30.5 درصد برآورد شده ، این در حالیست که سهم دهک اول به عنوان فقیر ترین دهک جامعه از هزینه کل تنها کمی بیشتر از 2 درصد است. همچنین دهک نهم و دهم روی یکدیگر حدود 47 درصد هزینه کل کشور را انجام داده اند، به بیان ساده تر بیست درصد ثروتمند ایران نزدیک به نیمی ار مخارج کل را در اختیار دارند.

 آمارها نشان می‌دهد از نظر درآمد و هزینه، دهک دهم با سایر دهک ها فاصله قابل توجهی دارد، به عنوان مثال دهک پنج که به عنوان یک دهک میانی از نظر درآمدی به حساب می آید، سهمی معادل 6.8 درصد از هزینه کل کشور در سال گذشته داشته است. می توان گفت که سهم دهک های یک تا نهم از هزینه کل به نسبت مشخص و منطقی نسبت به دهک قبلی بیشتر شده، اما به یکباره سهم دهک دهم نسبت به دهک نهم جهش بژقابل توجهی داشته است. این امر نشان دهده شکاف درآمدی در ایران بین یک اقلیت جمعیتی و اکثریت است.

البته بررسی روند ها نشان می دهد طی سال گذشته کمی این شکاف بهبود یافته و سهم دهک دهم کمتر شده است، در این گزارش به بررسی روند سهم دهک دهم (به عنوان دهک ثروتمند)، دهک نخست (دهک فقیر) و دهک پنجم (دهک میانی) از هزینه کل و همچنین بیست درصد فقیر و غنی از این شاخص در دهه گذشته پرداخته شده است.

کاهش ضریب جینی و نابرابری درآمدی

ضریب جینی شاخصی است که از آن به عنوان سنجشی برای وضعیت توزیع درآمد در جامعه استفاده می شود، این ضریب عددی بین صفر و یک است. به بیان ساده تر هرچه ضریب جینی به صفر نزدیک تر باشد به معنی مطلوب بودن وضعیت توزیع درآمد در جامعه و هرچه به یک نزدیک تر باشد به معنای نابرابری بیشتر درآمدی است. ضریب جینی در سال گذشته 0.3938 برآورد شده که نسبت به سال 99 کاهش جزئی داشته است. البته با توجه به این کاهش جزئی نمی توان بیان کرد که در سال 1400 نابرابری درآمدی نسبت به سال 99 بهتر شده، بلکه می توان اظهار داشت کرد حداقل وضعیت توزیع درآمد بدتر نشده است. توجه به این نکته ضروری است که تغییرات ضریب جینی لزوما به معنی کاهش یا افزایش فقر در جامعه نیست، بلکه این ضریب در وهله نخست شکاف درآمدی و هزینه ای موجود بین جامعه را نشان می دهد.

در این گزارش از شاخص سهم دهک ها از هزینه کل برای نشان دادن شکاف درآمدی جامعه استفاده شده است. در اقتصاد هزینه تابع هزینه بوده و ارتبط این دو متغیر با یکدیگر مستقیم است، به بیان ساده تر با بالا رفتن درآمد هزینه نیز بالاتر می رود، بر این اساس از طریق شکاف هزینه ای موجود می توان به شکاف درآمدی دهک ها پی برد.

هرچه به سمت دهک های ثروتمندتر می رویم نسبت پس انداز از درآمد نیز افزایش میابد، همچنین نظریات مصرف در اقتصاد کلان عنوان می کند که دهک های بالاتر متوسط مصرف پایین تری را دارند، به عبارت دیگر دهک های پردرآمد از نظر عدد مطلق نسبت به دهک های فقیر بیشتر هزینه می کنند، اما از این نظر که چه نسبتی از درآمد مصرف و هزینه می شود، دهک های فقیر جلوتر هستند. بر این اساس می توان بیان کرد که شکاف درآمدی که بین دهک های ثروتمند وجود دارد یقینا از شکاف هزینه ای بین آن ها بیشتر است. به عنوان مثال در سال گذشته دهک دهم به عنوان ثروتمند ترین دهک حدود 11 برابر بیش از دهک اول هزینه کرده، بر اساس توضیحات فوق به احتمال زیاد درآمد دهک دهم بیش از 11 برابر درآمد دهک اول بوده است.

سهم فقیر و غنی از هزینه و درآمد کل

سهم دهک دهم از هزینه کل کشور در سال گذشته 30.41 درصد برآورد شده، به بیان ساده تر یک دهم جمعیت کشور در سال 1400 نزدیک به یک سوم کل مخارج صورت گرفته را انجام داده اند. بررسی ها نشان می دهد بالاترین سهم دهک دهم از هزینه کل در چند سال گذشته مربوط به سال 97 می شود، در این سال این شاخص 32.5 درصد به ثبت رسیده است. همچنین می توان گفت که این شاخص در ابتدای دهه 90 زیر 30 درصد بوده، در حالی که در سال دهه 80 نزدیک به 34 درصد بوده است.

عمده ترین علت این رخداد سیاست هدفمندی یارانه هاست که در اواخر دهه 80 و ابتدای دهه 90 اجرا شد. این سیاست موجب شد تا تنفسی مصنوعی به اقشار کم درآمد جامعه از نظر درآمدی داده شود، مبلغ یارانه از نظر نسبی تأثیر بسزایی در رشد درآمد خانوار فقیر دارد، به عنوان مثال چنانچه این یارانه نقدی درآمد دهک های پایین را 20 درصد افزایش داده باشد، اثرش بر رشد درآمد دهک های بالایی ناچیز است. با توجه به همین تنفس یارانه ای توزیع درآمد در جامعه تغییر کرد که به دنبال آن ضریب جینی نیز در ابتدای دهه 90 کاهش یافت. البته به مرور زمان با توجه به تورم، اثر یارانه نقدی در درآمد خانوار کم شد و به مرور شاخص های نابرابری به حالت های گذشته خود نزدیک شدند.

سهم فقیر ترین دهک؛ تنها 2 درصد

سهم دهک اول که فقیر ترین گروه جامعه محسوب می شوند نیز در سال گذشته تنها 2.26 درصد بوده است. به طور کلی می توان گفت که سهم دهک فقیر از هزینه کل در طول یک دهه گذشته تغییر محسوسی نکرده، به گونه ای که در سال 90 این شاخص 2.6 درصد به ثبت رسیده است. اما روند ها نشان می دهد سیاست یارانه نقدی بر این سهم در ابتدای دهه اثر گذار بوده و این شاخص را از 1.9 در سال 85 به 2.6 در سال 90 رسانده است.

بر این اساس می توان عنوان کرد در سال 1400، یک دهم فقیر جمعیت ایران تنها کمی بیشتر از یک پنجاهم مصرف کشور را کرده و یک دهم ثروتمند چامعه نزدیک به یک سوم مخارج کل کشور را انجام داده اند. همچنین هزینه دهک دهم حدود 11 برابر هزینه دهک نخست در سال گذشته بوده است.

سهم 20 درصد فقیر و 20 درصد ثروتمند

آمار ها نشان می دهد سهم دهک های اول و دوم روی هم از هزینه کل در سال گذشته 5.88 درصد بوده، به بیان دیگر سهم بیست درصد فقیر جامعه از درآمد و هزینه کل به 6 درصد نیز نمی رسد. این در حالیست که سهم دهک نهم و دهم به عنوان پر درآمدترین اقشار جامعه از هزینه کل در سال گذشته 46.7 درصد بوده است.

 بررسی ها گویای این است که سهم دو دهک فقیردر چند سال اخیر تغییر چندانی نکرده و بیشترین تغییر آن در 6 سال اخیر 0.2 درصد هم نمی شود، اما این سهم نسبت به سال 90 تغییر تقربا محسوسی را تجربه کرده است. همچنین سهم دو دهک ثروتمند در چند سال اخیر کاهشی بوده و این کاهش بیشتر به علت کاهش سهم دهک دهم ار مخارج کل رخ داده چرا که سهم دهک نهم تقریبا در این چند سال صعودی بوده است.