نزدیکی ایران به روسیه و چین یک شراکت واقعی است؟

به گزارش اکوایران، با خروج ایالات متحده از برجام در سال 2018 و برآمدن دولت جدید در ایران در سال گذشته، سیاست «گردش به شرق» در تهران با جدیت بیشتری دنبال می شود. از سوی دیگر، با آغاز جنگ اوکراین و تغییر چشم گیر در روابط بین المللی، به نظر می رسد ایران، روسیه و چین در حال شکل دادن به اتحادی ضدغربی برای تسریع در تحول در نظام جهانی هستند. به همین بهانه، هال برنز، تحلیلگر بلومبرگ، با انتشار یادداشتی با عنوان «اتحاد آرام چین روسیه و ایران در مقابل آمریکا» این موضوع را مورد بررسی خود قرار داده است.

شکل گیری اتحاد رقبای استراتژیک

ایالات متحده به هر سو می ­نگرد، رقیبان ژئوپولتیکی خود را درحال اتحاد می ­یابد.  روسیه درست پیش از شروع تهاجم به اوکراین همکاری استراتژیک «نامحدود»ی را با چین برقرار کرد. ایران نیز با چین و روسیه روابط استراتژیک خود را دارد -روابطی که دهه­ هاست درحال شکل­ گرفتن است.

درحالی که واشنگتن هنوز با اتحاد تمام عیار این قدرت­های متخاصم مواجه نشده، اما این طرز فکر اشتباهی درباره ­ی همگرایی روزافزون این سه کشور است.

الگوی همکاری بین المللی

الگوی مطلوب همکاری بین­ المللی­ برای آمریکایی ­ها برقراری معاهده­ های نظامی رسمی ا­ست، که البته با توجه به تعداد زیاد متحدان آن­ها در سراسر جهان تعجب­آور نیست.

معاهد­ه های آمریکا عموماً شامل تعهد متقابل دفاعی است که ریشه در منافع متقابل و ارزش­های دموکراتیک دارد و در عین حال همکاری دربرابر طیفی از چالش­های امنیتی نظیر مبارزه با تروریسم و عقب نگه داشتن قدرت­های چین و روسیه را نیز شامل می­شوند.

اتحاد­های ایالات متحده همچنین عموماً طولانی­ مدت هستند تا موقّتی. سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و پیمان­ های امنیتی کلیدی آمریکا در غرب اقیانوس آرام دهه ­هاست که برقرار بوده­ اند.

اتحادی نه چندان مستحکم

در مقایسه اما، پیوند بین ایران، روسیه و چین به مراتب ضعیف­تر است. این کشور­ها هیچ قرارداد رسمی برای دفاع از یکدیگر امضأ نکرده ­اند و روابطشان همواره با بی ­اعتمادی همراه بوده­ است.

بی _­شک ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، از شی جین­ پینگ، رئیس جمهور چین،  ناخشنود است، چرا که او را در جنگ با اوکراین تنها گذاشته ­است. از سوی دیگر ایران و روسیه نیز بر سر نفوذ در خاورمیانه با یکدیگر در حال رقابت هستند.

در حالتی که احتمال دشمنی آمریکا و مثلاً انگلستان در آینده  نزدیک به صفر است، احتمال این که این حکومت ها در آینده در برابر هم قرار بگیرند دور از ذهن نیست. 

اتحادهای نامتداول تاریخی

اتحاد ایران، چین و روسیه شبیه تصور آمریکایی­ها از اتحاد نیست؛ اما شاید لازم نیست که چنین باشد.

اتحادهای آمریکا از نظر تاریخی غیرمتداول هستند. تا پیش از اواسط قرن بیستم، دیپلماسی اروپایی اغلب بر اساس شراکت های محدود و مبادلاتی استوار بود. اتحادهای کلیدی، مانند ائتلاف سه گانه انگلیسی، فرانسه و روسیه، قبل از جنگ جهانی اول، فاقد تعهدات دفاعی صریح و بر اساس مجموعه ای از تفاهمات ضعیف تر بودند. حتی بدنام ترین و مخرب ترین اتحاد در تاریخ مدرن - پیمان سه جانبه بین قدرت های محور آلمان، ایتالیا و ژاپن در جنگ جهانی دوم - به واسطه بدبینی و ضدیت متقابل شکست خورد.

سرشت اتحاد رقبا: تغییر چشم انداز استراتژیک

در بررسی روابط بین رقبای ایالات متحده مسئله این نیست که آیا مطابق با تعریف واشنگتن آنها متحد محسوب می­شوند، یا حتی اینکه طرفین یکدیگر را متحد محسوب می­کنند؛  بلکه سئوال اصلی این است که آیا رابطه آنها باعث حدی از همکاری می­شود که بتواند دورنمای استراتژیک را تغییر بدهد.

پاسخ به این سوال بله است. مشارکت چین-روسیه شامل تجارت عمده سلاح و همکاری نظامی و تکنولوژیکی است. پکن و مسکو از طریق همکاری با هم، از حکومت­های استبدادی آسیای مرکزی حمایت کرده، استاندارد­های جهانی حقوق بشر را تضعیف و روش­های مستبدانه­ای را برای کنترل اینترنت ایجاد کرده ­اند. همچنین شاید مهم­تر از همه، دو کشور بسیاری از اختلافاتشان را با هدف تمرکز بر دشمن مشترک حل و فصل کرده ­اند.

این دو کشور همچنین پیوندهایشان با ایران را نیز تقویت کرده­اند. ایران و روسیه در سال 2015 در سوریه برای حفظ بشار اسد متحد شدند -اتحادی که منجر به شکست اراده ­ی آمریکا برای برکناری او شد. هر دو، با فروش تسلیحات توان نظامی ایران را تقویت کردند و همچنین با حمایت اقتصادی و دیپلماتیک خود به کاهش فشار تحریم ­های بین ­المللی علیه تهران کمک کردند.

ایران و چین رابطه دیرپای خود را طی قرارداد 25 ساله در سال 2021 رسمی کردند. روسها نیز در کنار کمک به برنامه ­ی ماهواره ­ای تهران، به تامین نیاز گندم ایران نیزکمک می­ کنند. همکاری روز افزون ایران و روسیه به گونه ای شده که جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، ادعا کرده این مسئله تهدیدی ا­ست که باید همه ­ی دنیا را نگران کند.

ریشه های شکل گیری اتحاد نوظهور

درک دلیل این همکاری­ها نیز آسان است. هر سه این حکومت­ها به دنبال حفظ حاکمیت سیاسی غیرلیبرال خود هستند و تمایل دارند ایالات متحده را از همسایگی خود دور کنند و روند تسلط آمریکا پس از جنگ سرد را معکوس کنند.

پکن، مسکو و تهران درحالی که مایل نیستند در جنگ­ های یکدیگر بجنگند، متوجه ­شده ­اند که وقتی پای به چالش کشیدن یک ابرقدرت درمیان باشد، قطعاً قدرت در تعداد نیروها و متحدان ست.  همان­طورکه این سه می­ توانند از چند جبهه به قدرت آمریکایی فشار وارد کنند، در عین حال می ­دانند که اگر یکی از آنها از آمریکا یا شریکانش شکست بخورد، دو عضو باقی­مانده، تنها­تر و آسیب­پذیر­تر از پیش می ­شوند. این دلیل کافیست برای اینکه سه کشور به هر قیمتی با هم همراه شوند؛ چه بتوانیم آن­ها را متحد بخوانیم چه نه.