دانیال دلاوری: سفر شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین به عربستان سعودی در این هفته نشان داد که علی‌رغم هشدارهای کاخ سفید، چطور در این دوره‌ی تغییر جبهه‌های جهانی، کشور‌ها به سرعت با هم نزدیک می‌شوند.

دستور کار این سفر شامل گفتگو با خاندان سلطنتی عربستان و اجلاس با شش عضو شورای همکاری خلیج فارس و همچنین اتحادیه عرب بود، با هدف دستیابی به توافقاتی در همه زمینه‌ها، از زیرساخت تا صنایع هوا و فضا.

با این حال دو طرف پیشرفت زیادی را در زمینه‌های حساس مانند صنایع دفاعی و مخابرات، حداقل به طور عمومی اعلام نکرده‌اند. این موضوع می‌تواند ادامه حفظ توازن رابطه با چین و آمریکا به طور موازی را برای عربستان آسان‌تر کند، حداقل فعلا.

چند هفته پیش از سفر شی به عربستان، برت مک گورک، رئیس بخش خاورمیانه شورای امنیت ملی آمریکا، در یک کنفرانس امنیتی در بحرین درباره‌ی نزدیکی بیش از حد کشورهای عرب با چین هشدار داد گفت: «همکاری‌های به خصوصی با چین وجود دارد که می‌تواند برای کارهایی که ما می‌توانیم با هم انجام دهیم محدودیت ایجاد کند». کاخ سفید روز چهارشنبه بار دیگر این هشدار را تکرار کرد و گفت تلاش چین برای افزایش نفوذ در خاورمیانه و فراتر از آن به نفع نظم بین المللی نیست.

با این حال، در همین بیانیه تاکید شده که آمریکا از کشورها نمی‌خواهد بین واشنگتن و پکن یکی را انتخاب کنند و شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان روز جمعه به صراحت اعلام کرد که سعودی‌ها هیچ برنامه‌ای برای این کار ندارند. او پس از پایان جلسات این هفته در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت: «ما به همکاری با همه شرکای خود ادامه خواهیم داد.» او گفت که این شامل حفظ روابط قوی با ایالات متحده "در همه‌ی زمینه‌ها" است.

نشانه‌های احتیاط

ناصر التمیمی، کارشناس روابط خلیج فارس و چین در مؤسسه ایتالیایی مطالعات سیاسی بین‌المللی، به المانیتور گفته همزمان با گسترش روابط با چین، ریاض در زمینه‌هایی که واشنگتن در مورد آن‌ها نگرانی بیشتری دارد ، به ویژه دفاع، مخابرات و انرژی هسته‌ای، «با احتیاط عمل می‌کند». این رویکرد در این هفته قابل مشاهده بود.

شاهزاده فیصل روز جمعه گفت که تعمیق همکاری با چین در زمینه ساخت و فروش تسلیحات موضوع اصلی گفتگو‌های دوجانبه نبوده است و تمرکز بر «اقتصاد» بوده است. شی در نشست شورای همکاری خلیج‌فارس گفت که چین قصد دارد یک پلتفرم مستقر در شانگهای برای پردازش مبادلات نفت و گاز به یوآن راه‌اندازی کند، موضوعی که یک تهدید بالقوه برای تسلط جهانی دلار آمریکا است. با این حال، شاهزاده فیصل روز جمعه در پاسخ به این سوال که آیا ریاض در چنین طرحی شرکت خواهد کرد، گفت: «من چیزی در این مورد نمی دانم».

 

انگیزه‌ی واقعی

طبیعی است که به سفر شی به عربستان سعودی به عنوان نقطه مقابل سفر بایدن نگاه کنیم، اما توجه صرف به این موضوع باعث می‌شود تصویر بزرگتر و جالب‌تر را نادیده بگیریم. این پنجمین بار است که یک رئیس جمهور چین به عربستان می‌رود. با هر دیدار- که با سفر جیانگ زمین در سال 1999 شروع شد - روابط دوجانبه دو کشور عمیق‌تر و گسترده‌تر شده است. این دو کشور در تعامل با یکدیگر طیف وسیعی از منافع را دارند و این موضوع برای واشنگتن بسیار مهم‌تر است. اگر هدف از این استقبال گرم از شی جین‌پینگ صرفاً نشان دادن نارضایتی سعودی‌ها از ایالات متحده بود، در آن صورت واشنگتن می توانست به نحوی دلخوری رهبران سعودی را  برطرف و روابط را به مسیر خود بازگرداند و ریاض هم پکن را کنار بگذارد. این اتفاق هرگز نخواهد افتاد.

چین حدود 18 درصد نفت خود را از عربستان تامین می کند. همچنین تجارت بین دو کشور در سال 2021 بالغ بر 80 میلیارد دلار بود و شرکت های چینی از سال 2005 تاکنون از طریق قراردادهای خود در عربستان بیش از 36 میلیارد دلار سود کسب کرده‌اند. همچنین نقش عمده عربستان در جهان اسلام آن را به شریک مهمی برای پکن تبدیل می‌کند که چالش‌های متعددی با گروه‌های اقلیت مسلمان در چین دارد. برای طرف سعودی نیز، چین شریک تجاری شماره یک پادشاهی، تامین کننده بزرگ فناوری ، مشتری بلندمدت انرژی و یک شریک استراتژیک جامع با کرسی دائمی در شورای امنیت سازمان ملل است. دو کشور در طول قرن گذشته همواره روابط خود را تقویت کرده اند و این دیدار در ادامه‌ی همین روند است. این نزدیکی چیزی بیشتر از واکنش به اشتباهات ایالات متحده در قبال عربستان است.

خواسته‌ی دیگر چین

چین به طور وسواسی نگران ثبات و امنیت ژئواستراتژیک خودش است، زیرا این‌ها ارکان اصلی منافع اقتصادی پکن هستند. این موضوع خاورمیانه را به یکی از معدود مناطق در جهان تبدیل می کند که منافع و ترجیحات چین و ایالات متحده در آن با هم همگرایی دارند. تا آنجا که به منافع چین مربوط می شود، تنها یک بیمه نامه برای امنیت در خلیج فارس و خاورمیانه وجود دارد و آن هم سیستم امنیتی کنونی منطقه تحت رهبری آمریکا است. به نوشته یادداشتی در شورای آتلانتیک چین علاقه‌ای به به چالش کشیدن وضعیت موجود ندارد، چه بسا بخواهد در آن سرمایه گذاری نیز بکند. با این حال پکن می‌خواهد تا زمانی که ممکن است به طور رایگان به استفاده از این سیستم ادامه دهد. اما این استفاده‌ی رایگان از امنیت می‌تواند منبع بزرگی از آسیب پذیری برای چین نیز باشد. به عنوان مثال، شی می‌تواند تضمین کند که بتواند از خلیج فارس نفت بخرد، اما هیج تضمینی وجود ندارد که در صورت هر نوع درگیری در منطقه، این محموله‌ها سالم به بنادر چین برسند، زیرا پکن کنترلی بر خطوط کشتیرانی در خلیج فارس و اقیانوس هند -که تحت تسلط ارتش ایالات متحده است- ندارد.

به هر صورت این جور که به نظر می‌رسد مشارکت و حضور چین در خاورمیانه با گذر زمان تنها می‌تواند بیشتر شود. به گفته‌ی تمیمی عربستان سعودی "همکاری با چین را متوقف نخواهد کرد" زیرا معتقد است موفقیت چشم انداز 2030 -برنامه اصلاحات و تنوع اقتصادی مورد نظر محمد بن سلمان- به همراهی چین بستگی دارد. تنها کاری که در این مرحله از آمریکا بر‌می‌آید این است که حضور چین در منطقه را به طوری تعدیل کند که کمترین آسیب را برای منافعش داشته باشد.