شوک چینی به تهران؛ پایان بی‌طرفی دردسرساز

به گزارش اکوایران، تنگ در آغوش گرفتن عربستان سعودی از سوی چین، ایران را در سرمای بی‌اعتنایی کنار می‌گذارد؟

پایان سیاست بی‌طرفی

نگرانی‌ها در ایران در حال افزایش است، چراکه روابط چین با عربستان سعودی به سرعت در حال گرم شدن است و این در تضاد با تعهد طولانی‌مدت پکن برای رعایت بی‌طرفی در منطقه قرار دارد. به نوشته نیکی آسیا، تاکنون چین به بهانه عدم مداخله و حفظ بی‌طرفی هرگز تلاشی برای ایفای نقش میانجی بین ایران و رقبای خود در خاورمیانه بر عهده نداشته است.

اما بیانیه‌های مشترک منتشر شده در سفر اخیر «شی جین پینگ» رئیس‌جمهور چین به عربستان سعودی، سیاست‌گذاران در تهران را متعجب کرده که آیا تغییر جهتی در سیاست‌های چین در قبال منطقه ایجاد شده، آن هم در شرایطی که ایالات متحده به دنبال کاهش حضور در منطقه است؟

شوک در تهران

در بیانیه مشترکی که در پایان نشست چین و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس منتشر شد، از حامیان گروه‌های تروریستی منطقه‌ای و تکثیرکننده موشک‌های بالستیک و پهپادها انتقاد شده که به نظر می‌رسد کنایه به تهران دارد. همچنین این بیانیه بر اهمیت رسیدگی به پرونده هسته‌ای ایران تاکید داشته و مدعی شده فعالیت‌های منطقه‌ای تهران باعث بی‌ثباتی می‌شود.

اشاره به فعالیت‌های منطقه‌ای، مقامات ایرانی را - که مدت‌هاست بر این باورند که مذاکرات باید صرفاً در مورد برنامه هسته‌ای باشد - شوکه کرده است. علاوه بر این، بیانیه مشترک موضوع سه جزیره ایرانی مشرف بر تنگه هرمز - تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی - را هم مطرح می‌کند. در این بیانیه آمده است: «رهبران بر حمایت خود از همه تلاش‌های صلح‌آمیز، از جمله ابتکار و تلاش امارات متحده عربی برای دستیابی به یک راه‌حل مسالمت‌آمیز تاکید کردند».

واکنش محتاطانه

این بیانیه تعجب مقامات ایرانی را برانگیخت. پیش از این، زمانی که ایران از چین درخواست کرد تا در مذاکرات هسته‌ای طرف این کشور را بگیرد و با تروئیکای اروپایی - انگلیس، آلمان و فرانسه - برای حفظ توافق همکاری کند، پاسخ پکن این بود که دخالت نخواهد کرد و دیدگاه‌هایش در مورد این منطقه در درجه اول اقتصادی است.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در واکنش به این مسأله در توئیتر نوشت: «جزایر سه‌گانه ابوموسی، تنب کوچک و تنب بزرگ در خلیج فارس، اجزای جدایی‌ناپذیر خاک پاک ایران است و به این مام میهن تعلق ابدی دارد. در ضرورت احترام به تمامیت ارضی ایران با هیچ طرفی تعارف نداریم».

محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر ابراهیم رئیسی هم در واکنش به دسته‌بندی ضمنی تهران به عنوان حامی گروه‌های تروریستی، در توئیتی نوشت: «همکاران چینی به یاد داشته باشند که وقتی سعودی و آمریکا از گروه‌های تروریستی داعش و القاعده در سوریه حمایت کردند و با تجاوز نظامی وحشیانه یمن را ویران کردند، این ایران بود که با تروریست‌ها جنگید تا ثبات و امنیت در منطقه مستقر شود و تروریسم به شرق و غرب تسری نیابد».

چین، آلمان نیست!

با این حال، به همان اندازه که ایران از سفر شی جین پینگ ناامید شده، نمی‌تواند خطر اتخاذ موضع سخت‌تر و آسیب رساندن به روابط با پکن را در نظر نگیرد.

یک مقام ایرانی که نخواست نامش فاش شود، گفت: «چین برای ما با کشوری مانند آلمان یکی نیست. ما می‌توانیم سفیر آلمان را احضار کنیم، اما چین را نه. ما هنوز آنها را دوست می‌دانیم و نیاز داریم که به خرید نفت از ما ادامه دهند و در زیرساخت‌های نفتی ما سرمایه‌گذاری کنند».

با این حال، تهران آنقدر ناراحت بود که روز شنبه دیداری با سفیر چین ترتیب دهد تا در مورد بیانیه مشترک بحث برانگیز گفت‌وگو کند. این مبادله از سوی وزارت امور خارجه ایران به عنوان «جلسه» و نه احضار توصیف شد.

فرصت طلایی پکن

سفر شی جین پینگ به عربستان سعودی در روزهای 7 تا 10 دسامبر، اندکی پس از آن انجام شد که وی برای سومین دوره به عنوان رهبر ارشد چین در کنگره ملی حزب کمونیست چین در اواخر اکتبر انتخاب شد و یکی از اولین سفرهای خارجی او پس از وقفه‌ای نزدیک به سه سال به دلیل همه‌گیری کرونا است.

این همچنین در بحبوحه شکاف گسترده بین ایالات متحده و عربستان سعودی بر سر مسائل حقوق بشر و امتناع ریاض از پیروی از درخواست جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده برای پایین نگه داشتن قیمت نفت رخ می‌دهد.

اکنون پکن فرصتی طلایی برای ایجاد جای پایی در خاورمیانه و مقابله با تلاش‌های واشنگتن برای انتقال دارایی‌ها به منطقه هند و اقیانوس آرام در مقابل خود می‌بیند.

«متیو برایزا» معاون سابق وزیر امور خارجه آمریکا در امور اروپا و اوراسیا، به نیکی‌آسیا گفت: «چین به همه ما سیگنال‌هایی می‌فرستد مبنی بر اینکه منافع اقتصادی و استراتژیک بسیار گسترده‌تری نسبت به آنچه ما همیشه تصور می کردیم دارد. ایرانی‌ها اکنون می‌دانند که ممکن است در این بازی ژئوپلیتیک آسیب‌های جانبی داشته باشند».

شرکای طبیعی

عربستان سعودی بزرگترین صادرکننده نفت جهان و چین بزرگترین مشتری آن است. شی در نشست چین و شورای همکاری خلیج فارس گفت که دو طرف دارای درجه بالایی از منافع مشترک هستند: «چین یک بازار مصرف گسترده و یک سیستم صنعتی کامل دارد، در حالی که شورای همکاری خلیج فارس با انرژی و منابع غنی، توسعه اقتصادی متنوعی را پذیرفته است.» رهبر چین گفت که این مسأله دو طرف را به شرکای طبیعی همکاری تبدیل می‌کند.

«وانگ یی» وزیر امور خارجه چین به خبرنگاران گفته که شی در طول اقامت خود در عربستان سعودی، دیدارهای دوجانبه‌ای با نزدیک به 20 رهبر عرب داشت و سفر شی را بزرگترین و عالی‌ترین اقدام دیپلماتیک چین با جهان عرب از زمان تأسیس جمهوری خلق چین در سال 1949 دانست.

در نشست چین و شورای همکاری خلیج فارس، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر - که برای شرکت در این اجلاس جام جهانی دوحه را ترک کرد - و حمد بن عیسی آل خلیفه، پادشاه بحرین، شی جین پینگ همراه شدند. همچنین ولیعهد کویت، معاون نخست‌وزیر عمان و حاکم فجیره امارات متحده عربی نیز شرکت داشتند.

استقبال باشکوه ریاض از شی از لحظه ورود هواپیمای رهبر چین به حریم هوایی عربستان آغاز شد و چهار جنگنده از نیروی هوایی عربستان سعودی هواپیما را اسکورت کردند. شش هواپیمای دیگر به این هواپیماها پیوستند که به نشانه احترام به پرچم چین، خطوط قرمز و زرد را تشکیل دادند. خودروی شی جین پینگ با رژه اسب‌سواری در کاخ سلطنتی الیمامه، جایی که ولیعهد محمد بن سلمان منتظر بود، مورد استقبال قرار گرفت.

ولیعهد و شی توافقنامه‌های مختلفی از جمله طرحی برای هماهنگ کردن ابتکار کمربند و جاده چین با چشم‌انداز پادشاهی 2030 امضا کردند که هدف آن کاهش وابستگی ریاض به نفت است. همچنین تفاهم نامه‌هایی در زمینه انرژی هیدروژن، انرژی خورشیدی، سرمایه‌گذاری مستقیم و مسکن امضا شد.

برایزا، مقام سابق آمریکایی، گفت اگرچه چین جایگزین ایالات متحده به عنوان تامین‌کننده کلیدی امنیت در خاورمیانه نخواهد شد، اما «از نظر ژئواستراتژیک، ایالات متحده می‌خواهد مطمئن شود که چین به بی‌ثباتی و بیرون راندن آمریکا منجر نمی‌شود. برایزا گفت که محمد بن سلمان «بازی‌های چند بعدی را انجام می‌دهد» و «به دنبال روابط اقتصادی و استراتژیک با بزرگترین کشور جهان است. این مسأله قابل درک است».

نگرانی‌ها باقیست

در حالی که ایران پس‌زمینه این دیدار را درک می‌کند، سیاست‌گذاران این کشور نگرانند که این تغییر به بهای آنها تمام شود. امضای شی پای بیانیه مشترک چین و شورای همکاری خلیج فارس به عنوان دلیلی بر این امر تلقی می‌شود و تهران را شوکه کرده است.

این در حالی است که ایران همچنان روی سرمایه‌گذاری چین و خرید نفت این کشور از بازار سیاه، البته با تخفیف قابل توجه، حساب می‌کند. مقام ایرانی مذکور گفت: «با وجود تخفیف، فروش ما خوب است. چین، درست مانند روسیه، پول زیادی در صنعت نفت و گاز ما سرمایه‌گذاری کرده است. روس‌ها متعهد شده‌اند 40 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کنند و چینی‌ها نیز ظرف دو ماه آینده سرمایه‌گذاری مشابهی را انجام خواهند داد».