چرخش به سمت مسکو: احیای برجام پیچیده‌تر شد؟

به گزارش اکوایران، ماه‌هاست که مقامات آمریکایی گفته‌اند که احیای توافق هسته‌ای ایران در اولویت‌شان نیست. در عوض، آن‌ها تمرکز خود را بر اعتراضات داخلی، ارسال [ادعایی] پهپادهای ایرانی به روسیه و آزادی سه ایرانی-آمریکایی زندانی قرار داده‌اند.

برجام نمرده؛ دیپلماسی بهترین راه

اما به نوشته لارا روزن در حساب کاربری خود در دیپلماتیک، اظهارات مقامات آمریکایی تا حدودی احتمال از سرگیری مذاکرات را رد نکردند؛ خصوصاً زمانی که آن‌ها از پاسخ‌دادن در مورد مرگ برجام طفره رفتند. مقامات ایالات متحده گفته‌اند که دولت بایدن مصمم است از دستیابی [ادعایی] ایران به سلاح هسته‌ای جلوگیری کند. به باور آن‌ها دیپلماسی راه بهتری برای دستیابی به آن است.

رابرت مالی، نماینده آمریکا در امور ایران در گفتگو با بی‌بی‌سی که در ۳۰ ژانویه پخش شد، گفت: بایدن هرگز نگفت دیپلماسی مرده است. او هرگز نگفت که امکان تفاهم با ایران منتفی است. در واقع، ما بارها و بارها دقیقاً خلاف این را گفته‌ایم.

مالی ادامه داد: ما می‌توانیم با کلمات بازی کنیم که دقیقاً چه چیزی مرده است. رئیس‌جمهور من را مسئول به نتیجه رساندن یک ماموریت دیپلماتیک کرده است. این همان چیزی است که من هنوز مشغول آن هستم، حتی در حالی که گام‌های دیگری نیز برمی‌داریم... فکر نمی‌کنم کسی بتواند به ظرفیت نظامی ایالات متحده شک کند. این اولین گزینه ما نبوده و بسیار خطرناک است. رئیس‌جمهور به سادگی به این مسئله نگاه نمی‌کند. او آنچه که لازم باشد را انجام می‌دهد.

راهی ورای برجام یا نسخه دوم فشار حداکثری؟

بنابراین، آیا این بدان معناست که دولت ایالات متحده در حال بررسی راهی دیپلماتیک به غیر از برجام برای کنترل برنامه هسته‌ای ایران است؟ و آیا در این حین، نسخه فشار حداکثری ورژن ۲٫۰ را دنبال خواهد کرد؟

یک مقام ارشد دولت آمریکا گفت که آ‌ن‌ها همچنان به دنبال راه حلی دیپلماتیک برای رفع نگرانی‌ها درباره برنامه هسته‌ای ایران بوده؛ اما تهران تا به امروز گفتگوهای مستقیم را رد کرده است. این مقام آمریکایی گفت: ما همیشه گفته‌ایم که برای راه حل دیپلماتیک آماده‌ایم تا ببینیم آیا می‌توان به برنامه هسته‌ای که همچنان یک موضوع نگران‌کننده است، بپردازیم یا خیر. البته همان‌طور که بارها گفته‌ایم، فکر می‌کنیم بهترین راه برای انجام این کار، گفتگوهای مستقیم است که ایران همچنان از آن امتناع می‌کند.

این مقام ارشد گفت که در حالی که ایران تا به امروز مذاکرات مستقیم را رد کرده است، ما همیشه راه‌هایی برای انتقال پیام به ایران داشته‌ایم تا منظور و نیت‌مان را به روشن‌ترین وجه ممکن منتقل کنیم. به ویژه در مورد شهروندان بازداشت‌شده و حمایت نظامی [ادعایی] ایران از روسیه.

دیدار در واشنگتن؟

مقامات آمریکایی درباره دیدارهای ادعایی رابرت مالی و سعید ایروانی، سفیر ایران در سازمان ملل متحد نیز انجام چنین دیدارهایی را رد یا تأیید نکردند؛ اما گفتند که آمریکا برای ارسال پیام‌های محکم به ایران، راه‌های خود را دارد. سخنگوی وزارت امور خارجه در ۱۸ ژانویه گفت: حتی با وجود اینکه برجام در دستور کار قرار ندارد، تأیید کرده‌ایم برای ارائه پیام‌های محکم به ایران در صورتی که به نفع آمریکا باشد، راه‌های خود را داریم.

سخنگوی نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک نیز گفت که هیئت ایرانی هیچ مذاکره‌ای با مقامات آمریکایی نداشته است. اما بیانیه ایران، تماس‌ها یا ملاقات‌هایی که ممکن است از آن‌ها تعبیر مذاکره نشود را رد نمی‌کند.

همان همیشگی

حتی قبل از شروع اعتراضات در اواخر ماه سپتامبر در ایران، مقامات غربی به طور فزاینده‌ای ادعا داشتند که ایران نمی‌خواهد یا نمی‌تواند پس از رد پیشنهاد اتحادیه اروپا در مورد احیای برجام، توافقی را بپذیرد.

یک مذاکره‌کننده اروپایی در ماه ژانویه درباره چشم‌انداز احیای دیپلماسی هسته‌ای درباره ایران گفت: به طور کلی هیچ‌چیز مثبتی وجود نداشته و هیچ برنامه یا چشم‌اندازی در مورد برجام وجود ندارد.

اما با وجود اینکه مقامات آمریکایی و اروپایی گفته‌اند که احیای برجام دور از دسترس است، مقامات ایرانی در ماه‌های اخیر اغلب سعی داشته‌اند این تصور را به مخاطبان داخلی القا کنند که مذاکرات هسته‌ای ایران ممکن است به زودی از سر گرفته شود.

سفر وزیر خارجه قطر به تهران در آخر هفته در چنین فضایی اتفاق افتاد. رسانه‌های ایران و سایر رسانه‌ها گزارش‌هایی مبنی بر انتقال پیام‌های آمریکا در ارتباط با مذاکرات هسته‌ای توسط نماینده قطر منتشر کردند. به گفته خبرگزاری ایرنا در مورد سفر سفیر قطر به ایران در تاریخ ۲۹ ژانویه، حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه ایران روز یکشنبه گفت که محمد بن عبدالرحمن آل ثانی همتای قطری وی حامل پیام طرف‌های غربی در مورد برجام است.

وزیر امور خارجه ایران گفت: تهران از هرگونه ابتکار دوحه برای کمک به مذاکرات برای پایان‌دادن به تحریم‌ها علیه ایران استقبال می‌کند. وزیر امور خارجه قطر هم گفت: آمریکا پیامی را به قطر تحویل داده تا به ایران منتقل شود. این پیام مربوط به توافق هسته‌ای است.

روز چهارشنبه، یک مقام ارشد دولت آمریکا گفت: برخی از اظهارات رسمی اخیر ایران مبنی بر تمایل آن‌ها به بازگشت به میز مذاکرات، به دور از شفافیت بوده و گیج‌کننده است. او ادعا کرده: نهایتاً موارد بسیار زیادی بود که به توافق نزدیک بودیم؛ اما ایران آنها را رد کرد.

از سال ۲۰۲۱، حداقل سه دور مذاکره وجود داشت و مذاکره‌کنندگان غربی فکر می‌کردند که در آستانه توافق هستند، سپس به ادعای آن‌ها ایران آن را رد می‌کرد. این مقام آمریکایی گفت: ما قبلاً همین کلمات را شنیده‌ایم. این بار چه فرقی دارد؟ تنها تفاوتی که می‌بینیم این است که وضعیت بدتر شده است. اقدامات تهران تمرکز ما را از مذاکرات هسته‌ای به بحث اعتراضات و ارسال [ادعایی] پهپاد به روسیه کشانده است.

خروج فشار حداکثری از معادله و موضع یک‌پارچه

در حالی که چشم‌انداز کوتاه‌مدتی برای توافق دیده نمی‌شود، ایالات متحده، بریتانیا و اروپا سریعاً تحریم‌های هماهنگ شده‌ای را علیه نهادهای ایرانی به دلایل مختلفی وضع کردند؛ بنابراین آیا ما شاهد نسخه دولت بایدن از کمپین فشار حداکثری دولت ترامپ خواهیم بود؟

این مقام آمریکایی با اشاره به تفاوت‌های متعددی که وجود دارد گفت: اولاً، دولت ترامپ از توافق هسته‌ای کنار رفت. ما سعی کرده‌ایم آن را احیا کنیم. وی ادامه داد: دوم، دولت ترامپ فهرستی از پیش‌شرط‌ها اعلام کرد که اساساً به معنی تسلیم‌شدن حکومت بود. در مقابل، ما مجموعه‌ای از درخواست‌های واقع‌بینانه ارائه کردیم که توسط همه اعضای 1+5 در رابطه با پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای‌اش به منظور لغو تحریم‌ها تأیید شده بود. به عبارت دیگر، ما به دیپلماسی اعتقاد داریم، اما دولت ترامپ این‌طور نبود. سوم، دولت ترامپ به تنهایی و یک‌جانبه عمل کرد. ما با متحدان و شرکایمان هماهنگ هستیم. این نتیجه ماه‌ها دیپلماسی صبورانه برای بازگرداندن روابطی است که دولت ترامپ به آنها آسیب رساند.

این وحدت به این معناست که وقتی ایران سراغ فرانسوی‌ها، آلمانی‌ها، انگلیسی‌ها یا آمریکایی‌ها می‌رود، با یک پاسخ واحد، یکپارچه و قدرتمند روبرو می‌شود.

ابراز نگرانی آژانس 

در همین حال، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز چهارشنبه نسبت به تغییرات اعلام نشده در پیکربندی سانتریفیوژهای غنی‌سازی ۶۰ درصدی ایران که در بازرسی اعلام‌نشده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سایت غنی‌سازی فردو در زیرزمینی ایران یافت شد، ابراز نگرانی کرد.

سخنگوی آژانس در بیانیه‌ای ایمیلی گفت: رافایل ماریانو گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در آخرین گزارش خود به کشورهای عضو آژانس در مورد راستی‌آزمایی و نظارت در ایران در تاریخ ۱ فوریه گفت که آژانس طی یک بازرسی سرزده به مجتمع غنی‌سازی سوخت فردو در ۲۱ ژانویه متوجه شد که دو سانتریفیوژ آرآی ۶ که از اواخر سال گذشته برای تولید یواف ۶ غنی‌شده تا یواف ۲۳۵ ۶۰درصدی مورد استفاده قرار می‌گرفت، به‌گونه‌ای به هم متصل بودند که تفاوتی اساسی با اعلام سال گذشته ایران به آژانس داشت.

در ادامه بیانیه آمده است: ایران متعاقباً به آژانس اطلاع داد که در همان روز بازرسی سرزده آژانس به این حالت سوئیچ کرده بود.

سخنگوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزود: مدیرکل نگران است که ایران بدون اطلاع قبلی آژانس، در اطلاعات طراحی، تغییری اساسی وارد کرده باشد. این با تعهدات تهران ذیل موافقت‌نامه پادمان مغایرت داشته و توانایی آژانس برای تعدیل رویکرد پادمان و اجرای اقدامات مؤثر در تأسیسات فردو را تضعیف می‌کند.

ایران پیش از این اعلام کرده بود که ممکن است سفر گروسی به ایران در ماه فوریه ترتیب داده شود. قبل از آخرین افشای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، یک مقام اروپایی نیز گفته بود که چنین دیداری ممکن است تا پایان ماه انجام پذیرد.

گرانش ایران به سمت مسکو

علی آلفونه، تحلیلگر ایرانی مؤسسه کشورهای عربی خلیج‌فارس گفت که به نظر می‌رسد دینامیک قدرت در ایران، تهران را از توافق هسته‌ای دورتر کرده و به اتحاد نظامی عمیق‌تر با روسیه می‌کشاند. آلفونه گفت: مقامات ایرانی معتقدند هرگز شانسی واقعی برای دستیابی به توافق با دولت بایدن را ندارد، مگر اینکه سپاه از لیست تروریستی حذف شود. از این منظر، گرایش سپاه و به طور کلی‌تر، ایران به سمت مسکو تعجب‌آور نبوده و احیای برجام را پیچیده‌تر می‌کند. آلفونه افزود: دیپلماسی ممکن است ادامه یابد، اما انتظار هیچ پیشرفت ندارم.