برنده بزرگ جنگ اوکراین؛ پول و اعتباری که به حساب سلطان واریز شد

به گزارش اکوایران، حمله یک سال پیش روسیه به اوکراین، اقتصادی جهانی را آشفته کرده است. اما در ترکیه، این اتفاق یک فرصت غیرمنتظره برای رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور بوده است.

رهبر ترکیه توانسته خود را برای همه طرف‌های درگیری ضروری جلوه دهد و در چنین موقعیتی در حال درو کردن منافع اقتصادی است که به کاهش مشکلات مالی آنکارا کمک کرده است. بنا بر گزارش وال‌استریت‌ژورنال، این مانورها، موقعیت او را در آستانه انتخابات تقویت کرده است که می‌تواند موقعیت اردوغان را به عنوان قدرتمندترین حاکم ترکیه در حدود یک قرن اخیر تثبیت کند.

تحت نظارت او، ترکیه از فروش پهپادهای مرگباری به اوکراین سود برد که در روزهای اولیه تهاجم، نیروهای روسی را زمین‌گیر کردند. اردوغان همچنین یکی از معدود رهبران جهان است که به طور منظم با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه صحبت می‌کند، و همین امر او را در میانه تلاش‌های دیپلماتیک برای تبادل زندانیان و صادرات مواد غذایی قرار داده است. همزمان با هدف دور زدن تحریم‌های غرب، الیگارش‌های روسی پول‌های هنگفتی را به بازار ترکیه می‌ریزند.

این جنگ به ترکیه اهرم جدیدی در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) داده است. اردوغان ماه‌ها تهدید کرده بود که از پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو ممانعت خواهد کرد. اکنون آمریکا امیدوار است از قرارداد فروش ناوگان جنگنده‌های جدید F-16 استفاده کند تا او را به موافقت با گسترش ائتلاف تشویق کند.

ترکیه مدرن مدت هاست که با جایگاه خارج از دسته‌بندی خود در تقاطع اروپا، آسیا و خاورمیانه دست و پنجه نرم می‌کند. برای آقای اردوغان، روابط منحصر به فرد او با اروپا و روسیه نقطه اوج دو دهه تلاش برای تبدیل کردن ترکیه به قدرتی با گستره نظامی و دیپلماتیک جهانی است.

تهاجم روسیه زمانی رخ داد که اردوغان در یکی از ضعیف ترین موقعیت‌ها در دوره 20 ساله حکومت خود قرار داشت. او در خارج از کشور منزوی شده بود و در داخل نیز به دلیل بحران اقتصادی که ارزش پول ترکیه را نصف کرده بود، با نارضایتی فزاینده مواجه بود.

اولین نشانه چرخش در این روند در هفته‌های آغازین جنگ بود، زمانی که پهپادهای Bayraktar TB-2 ساخت ترکیه کاروان‌های نظامی روسیه را منفجر کردند و به اوکراین کمک کردند تا حمله اولیه نیروهای روسیه به کیف را دفع کنند. فیلم حملات هواپیماهای بدون سرنشین به نماد مقاومت اوکراین تبدیل شد.

پهپادها فوراً جایگاه بین‌المللی ترکیه را تقویت کردند؛ جایگاهی که در سال‌های اخیر تضعیف شده بود. اعضای کنگره آمریکا که همواره از سوابق حقوق بشر ترکیه انتقاد داشتند، از آنکارا خواستند هواپیماهای بدون سرنشین بیشتری به اوکراین بفرستد. اگرچه سود مالی این پهپادها که توسط یک شرکت خصوصی ساخته شده اند و هر کدام تنها حدود 5 میلیون دلار قیمت دارند برای ترکیه بسیار ناچیز است، TB-2 به طور کلی صنعت تسلیحات ترکیه را پررونق‌تر کرده است.

زمانی که تلاش اولیه روسیه برای تصرف کیف با شکست مواجه شد، مقامات ترکیه یک فرصت را حس کردند. مقاماتی در داخل کاخ ریاست جمهوری در آنکارا، گفتند که متوجه شده‌اند که ترکیه می‌تواند واسطه بین روسیه، اوکراین و غرب باشد.

از آن زمان، اردوغان تلاش کرده است از نقش خود به عنوان یک بازیگر دیپلماتیک استفاده کند. او که ماهانه چندین بار با پوتین گفتگو می‌کند، از روسیه خواسته است که مذاکرات صلح را بپذیرد، اما همچنین به کرملین کمک کرده است تا  ضربه تحریم‌های غرب را کاهش دهد.

او همچنین به طور مکرر با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، صحبت می‌کند و هفته‌ها قبل از تهاجم و بار دیگر در ماه اوت از اوکراین بازدید و اعتماد مقامات اوکراینی را جلب کرد. این امر رئیس‌جمهور ترکیه را در موقعیتی قرار داد که بتواند برخی از معدود پیشرفت‌های دیپلماتیک کل جنگ را میانجی‌گری کند ، از جمله توافق برای بازگشایی بنادر دریای سیاه اوکراین برای صادرات غلات و مبادله صدها اسیر روسی و اوکراینی.

رابطه اردوغان با پوتین نشان می‌دهد که هر دوی آنها درک دقیقی از «سیاست واقع‌گرایانه» دارند. اگرچه ترکیه و روسیه شرکای تجاری مهمی هستند، اما آنها همچنین دشمنانی تاریخی هستند که در سال‌های اخیر درگیر یک سری جنگ نیابتی بوده‌اند. ترکیه علاوه بر هواپیماهای بدون‌سرنشین، خودروهای زرهی را نیز به اوکراین فروخته است، ورود کشتی‌های جنگی روسیه را به دریای سیاه مسدود کرده و ارتش روسیه را از دسترسی به حریم هوایی ترکیه برای پرواز از سوریه محروم کرده است.

با این حال، کسانی که تکامل روابط را تماشا کرده‌اند، می‌گویند که آقای پوتین همتای خود را برای اهداف استراتژیک بزرگتر خود مفید می‌داند. اصطکاک مزمن بین ترکیه و سایر اعضای ناتو به خواسته روسیه برای تضعیف این بلوک کمک می‌کند.

به گفته مقامات سابق ترکیه و ناظران نزدیک روابط، پوتین که یکی از مخالفان اصلی دموکراسی به سبک غربی است، به نظر می‌رسد اردوغان را به عنوان همسفر خود در این راه می‌بیند. پوتین کنترل تقریباً کاملی بر دولت روسیه ایجاد کرده است و روند حرکت این کشور به سوی دموکراسی پس از شوروی را به طور کامل متوقف کرده است.

آیدین سزگین، سفیر سابق ترکیه در مسکو که اکنون نماینده اپوزوسیون در پارلمان است گفت: «پوتین می‌خواهد باشگاهی از رهبران اقتدارگرا ایجاد کند. او چنین چیزی را دوست دارد و همزمان با اردوغان می‌توانید در همبستگی ناتو و غرب اختلال ایجاد کنید».

مقامات ترکیه این موضوع که اردوغان یک رهبر مستبد است را رد می‌کنند و به این نکته اشاره می‌کنند که این کشور دارای یک اپوزیسیون فعال و رقابت‌های شدید انتخاباتی است. اما آنها قبول دارند که پوتین برای روابط خود با رهبر ترکیه ارزش قائل است. دیپلمات‌های ارشد سابق ترکیه می‌گویند که پوتین و اردوغان اغلب اصطکاک‌های بین دو کشور را از هم دیگر جدا می‌کنند و بر نکات مثبت تمرکز می‌کنند.

ایلنور چویک، مشاور ارشد رئیس‌جمهور ترکیه در سیاست خارجی می‌گوید: «این نوعی رابطه بر مبنای اعتماد است که آنها در طول سال‌ها ساخته‌اند.  بنابراین، پوتین، تا آنجا که من می‌بینم، آقای اردوغان را به عنوان یک دارایی ارزشمند در ترکیه می‌بیند.»

اهرم ناتو

دولت ترکیه برای پذیرفتن عضویت سوئد و فنلاند همچنان منتظر گرفتن امتیازات بیشتر است. دولت بایدن که امیدوار است در ماه‌های آینده ترکیه را تشویق کند تا با گسترش ناتو موافقت کند، پیشنهاد 20 میلیارد دلاری فروش هواپیماهای جنگی F-16 را در ژانویه به کنگره ارسال کرد.

تحلیلگران می‌گویند که آقای اردوغان ممکن است همین حالا هم به آنچه می‌خواست رسیده باشد: فشار بر رهبران غربی و به دست‌آوردن فرصتی برای بازی با احساسات ملی‌گرایانه در داخل ترکیه برای انتخابات پیش رو. موضع تند رئیس جمهور علیه سوئد به ویژه از حمایت گسترده‌ای در میان مردم ترکیه، از جمله در میان حامیان اپوزیسیون برخوردار است.

یاشار یاکیس، وزیر خارجه سابق ترکیه و عضو سابق حزب آقای اردوغان گفت: «همه چیز بر انتخابات متمرکز است. هر قدمی که او برمی‌دارد با هدف استفاده از هر فرصتی است که در دسترس باشد.».

رشد روابط اقتصادی با روسیه نقطه روشنی برای آقای اردوغان است. صادرات ترکیه به روسیه در سال گذشته 45 درصد افزایش یافت و ترک‌ها برای فروش کالاهایی که روس‌ها دیگر نمی‌توانستند از غرب وارد کنند وارد عمل شدند، از جمله آهن، پوشاک، لوازم خانگی و قطعات الکترونیکی مورد نیاز ارتش. این امر زنگ خطر دور زدن تحریم‌ها توسط ترکیه را در واشنگتن و سایر پایتخت‌های غربی به صدا درآورده است.

مقامات ترکیه می‌گویند که این کشور تنها تحریم‌های اعمال شده توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد را اجرا می‌کند، نه تحریم‌های اعمال شده توسط کشورهایی مانند آمریکا. در عین حال وزارت خارجه ترکیه نیز می‌گوید که از تلاش‌ها برای دور زدن تحریم‌ها علیه روسیه چشم پوشی نمی‌کند.

سولی اوزل، تحلیلگر سیاسی و مدرس ارشد دانشگاه کادیر هاس در استانبول گفت: «پوتین آشکارا برای انتخاب مجدد از اردوغان حمایت می‌کند. برای پوتین، داشتن اردوغان به عنوان ستون پنجم ناتو مهم است.»

انتخابات را که کنار بگذاریم، اردوغان در حال جلب حمایت خارجی برای تلاش‌های دیپلماتیک خود است. توافق پوتین با اوکراین و سازمان ملل متحد، انسداد بنادر اوکراین را برای صادرات غلات برطرف کرد، قیمت‌های جهانی غذا را پایین آورد و به کاهش گرسنگی در جهان که بخشی از آن ناشی از جنگ بود، کمک کرد. این توافق همچنین تلاش‌های سازمان ملل را برای صادرات محصولات غذایی و کودهای روسیه را تسهیل کرد.

مراسم امضای این توافق در ماه ژوئن، در یک کاخ تغییر کاربری داده شده دوران عثمانی در ساحل بسفر استانبول برگزار شد و نقطه رسیدن اردوغان به رویایش برای تبدیل شدن به یک دلال قدرت بود. در آنجا رهبر ترکیه در یک اتاق سنگی وسیع، پشت میز بزرگی با یک رومیزی سفید نشسته بود و وزیر دفاع روسیه و اوکراین و آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، افراد دیگر دور میز بودند. دنیا برای کمک به سراغش آمده بود.