سه رسانه اروپایی تحقیقات گسترده‌ای را بر روی دیجی‌کالا و سرمایه‌گذاران خارجی آن انجام داده‌اند. نتایج این گزارش نشان می‌دهد سرمایه‌گذاران خارجی از طریق سرآوا بیش از ۲۷۰ میلیون یورو در ایران در شرکت‌های دیجی‌کالا و کافه‌بازار و … سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

 آنها اعلام کردند تحقیقات آنها نشان می‌دهد هیچ مدرکی دال بر اثبات نظر مخالفان حکومت ایران که دیجی‌کالا را به همکاری با سپاه در سرکوب و بازداشت معترضان با افشای داده‌های خصوصی آنها متهم می‌کنند؛ وجود ندارد. این رسانه‌های اروپایی از فشارها برای عدم ورود دیجی‌کالا برای ورود به بورس خبر می‌دهد.
فایننشال دیلی (Financieele Dagblad) معتبرترین روزنامه اقتصادی هلند است که همراه با پلتفرم روزنامه‌نگاری تحقیقی Investico و روزنامه مطرح اقتصادی بلژیکی De Tijd این تحقیقات را انجام داده‌اند. این گزارش توسط فایننشال دیلی منتشر شده که متن آن را در ادامه می‌خوانید.

این گزارش که برای تهیه آن با ده ها سرمایه‌گذار گفت‌وگو شده از برخی سهامداران IIIC نام می‌برد که نام آنها پیش‌تر دیده نشده بود از جمله صندوق سرمایه‌گذاری متعلق به یکی از خانواده‌های ثروتمند بلژیک. برخی از سرمایه‌گذارانی که این روزنامه با آنها گفت‌وگو کرده معتقدند که به دلیل چالش‌های پیش آمده سرمایه‌گذاری‌شان عملا بی‌ارزش شده و از ۲۰۱۸ به بعد عملا دیگر سرمایه‌گذاری در ایران انجام نداده‌اند.

این گزارش نشان می‌دهد که بزرگترین شرکت تجارت الکترونیکی ایران – دیجی‌کالا – چگونه بین تنگنای تحریم‌ها و روابط تیره غرب و ایران از داخل و خارج تحت فشار قرار گرفته است.

متن این گزارش را که در فایننشال دیلی منتشر شده (با برگردان هلندی به انگلیسی و سپس ترجمه به فارسی) را در ادامه می‌خوانید:

موقعیت طلایی که به بن بست رسید

به گزارش روزنامه FD (فایننشال دیلی هلند)، یک گروه سرمایه‌گذار اروپایی متشکل از خانواده میلیاردر بلژیکی اسپولبرگ (De Spoelberch)، چند صد میلیون یورو در رقیب منطقه‌ای آمازون در ایران – دیجی‌کالا – سرمایه‌گذاری کرده است. به گزارش این روزنامه سرمایه‌گذاری‌ که یک موقعیت طلایی محسوب می‌شد، اکنون در یک بن بست سیاسی گرفتار شده است.

در حالی که سرمایه‌گذاران غربی از ریسک سرمایه‌گذاری در کشوری همچون ایران پرهیز می‌کنند، گروهی از سرمایه‌گذاران اروپایی که یکی از آنها صندوق سرمایه‌گذاری ثروتمندترین خانواده بلژیکی است، که در کشور هلند شرکتی به ثبت رساندند که از فرصت طلایی سرمایه‌گذاری در ایران بهره‌مند شوند. آنها رقمی در حدود ۲۷۰ میلیون یورو را در صنعت نوپای تکنولوژی ایران در سال ۲۰۱۶ سرمایه‌گذاری کردند. برخی از این سرمایه‌گذاران اکنون بر این باورند که سرمایه‌گذاری‌شان عملا بی‌ارزش شده است.

این روزنامه مدعی است عملکرد حکومت ایران باعث رانده شدن سرمایه‌گذاران خارجی و به خطر افتادن این سرمایه‌گذاری شده است. تحقیقات این گزارش توسط روزنامه فایننشنال دیلی هلند (Financieele Dagblad) و پلتفرم Investico با همکاری روزنامه بلژیکی De Tijd انجام شده است.

براساس تحقیقات این روزنامه روابط اقتصادی بین ایران و هلند، طی ماه‌های اخیر با دور شدن بیشتر و بیشتر ایران از غرب و به خصوص پس از حمایت ایران از حمله روسیه به اوکراین با ارسال پهپادها و دلایل متعدد دیگر کمرنگ‌تر شده است. در حالی که ایران تحت تحریم‌های آمریکا و اروپا قرار دارد، سرمایه‌گذاری اروپایی با رعایت تحریم‌ها اگرچه دشوار ولی همچنان ممکن است. فایننشال دیلی می‌نویسد به سختی توانسته به مدارکی دال بر انتقال سرمایه از هلند به ایران دست پیدا کند. شرکت IIIC یک استثنا است که در استارتاپ‌های ایران سرمایه‌گذاری کرده که منجر به ایجاد بیش از ۱۰ هزار شغل شده است.

شکوفایی اینترنت در ایران

به گزارش این روزنامه یکی از افراد موثر در سرمایه‌گذاری خارجی در ایران، کارآفرینی ایرانی با تابعیت بریتانیا به نام سعید رحمانی خضری است که سال‌ها پیش از آن به غرب مهاجرت کرده بود و موسس چندین استارتاپ است. او در سال ۲۰۱۱، درست در زمانی که مذاکرات اتمی ایران با قدرت‌های خارجی در جریان بود، به ایران سفر کرد. رحمانی در آن سال‌ها یکی از مدیران ارشد شرکت نسپرس (Naspers) بود و با ماموریت بررسی امکان سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های ایرانی از سوی این شرکت، به زادگاهش بازگشت.

نسپرس یک شرکت بزرگ رسانه‌ای متعلق به آفریقای جنوبی است که در شرکت‌های تکنولوژی سراسر دنیا [همچون تنسنت چین، مالک وی‌چت] سرمایه‌گذاری کرده است. در آن دوران به دلایل شرایط تحریم و بالا گرفتن تنش‌های سیاسی ایران و غرب، نسپرس علیرغم تحقیقاتش جرئت سرمایه‌گذاری در ایران را پیدا نمی‌کند. رحمانی شخصا شرکت سرمایه‌گذاری جسورانه «سرآوا» را به کمک سرمایه‌گذاران ایرانی تاسیس می‌کند تا در استارتاپ‌های تکنولوژی محور کشور سرمایه‌گذاری کند. با این حال او اهمیت جذب سرمایه و دانش خارجی به‌منظور سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های ایرانی را می‌دانست.

سعید رحمانی شخصا تلاش می‌کند و سرمایه‌گذاران مجرب اروپایی را به سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های ایرانی دعوت می‌کند. یکی از آن سرمایه‌گذاران، صندوق سرمایه‌گذاری ورلینوست (Verlinvest fund) متعلق به خانواده ثروتمند بلژیکی اسپولبرگ (Spoelberch) است. در همان زمان این سرمایه‌گذاران متعدد در سال ۲۰۱۶ بازار ایران را یک فرصت منحصر به فرد می‌یابند؛ یک بازار بزرگ نوظهور با حدود ۹۰ میلیون نفر جمعیت و ضریب نفوذ ۸۰ درصدی دسترسی به اینترنت که به تازگی شکوفا شده بود. سرمایه‌گذارانی از بلژیک در کنار صندوق سهامی عام سوئدی پامگرنت (Pomegranate) و کارآفرینی هلندی به نام آرین بکر (Arjan Bakker) که موسس بزرگترین پلتفرم مارکت‌پلیس لهستان است، سرمایه‌گذاری کردند. گروهی از سرمایه‌گذاران مستقر در لندن نیز در این سرمایه‌گذاری مشارکت کردند.

چارت سهامداران IIIC که در دیجی‌کالا، کافه‌بازار و دیگر شرکت‌های استارتاپی ایرانی سرمایه‌گذاری کرده است. (منبع: روزنامه FD)

گرفتار در میان دو قطب

به گزارش این روزنامه هلندی سرمایه‌گذاران IIIC برای صحبت کردن در مورد سرمایه‌گذاری‌شان در ایران بسیار محتاط‌ اند. آنها می‌گویند هیچ تمایلی ندارند تا درگیر جنگ رسانه‌ای بین ایران و غرب شوند.

مخالفان حکومت ایران دیجی‌کالا را به همکاری با سپاه در سرکوب و بازداشت معترضان با افشای داده‌های خصوصی آنها متهم می‌کنند؛ در حالی که هیچ مدرکی دال بر اثبات این موضوع وجود ندارد. از سوی دیگر تندروهای داخل ایران، دیجی‌کالا را ابزاری به‌منظور دخالت و جاسوسی غربی‌ها در کشور می‌خوانند. این گروه می‌گویند این فروشگاه اینترنتی عامدانه کالاهایی می‌فروشد که فرهنگ و ارزش‌های غربی را ترویج می‌دهد. یکی از سهامداران IIIC به این روزنامه گفته است تفاوتی ندارد چگونه به این اتهامات پاسخ دهید، شرایط به قدری دوقطبی است که از هر دو طیف مورد حمله قرار می‌گیرید!

جلوگیری از ورود در بورس

به گزارش این روزنامه به گفته یکی از سرمایه‌گذاران، دیجی‌کالا برای افشای اطلاعات کاربرانش از سوی برخی نهادهای امنیتی تحت فشار است، اما تاکنون چنین اقدامی انجام نداده است. سپاه هیچ‌گونه کنترل مالی یا نفوذ در دیجی‌کالا ندارد، اما با ارعاب و جدا کردن این شرکت از سرمایه‌گذاران خارجی‌اش سعی در تملک آن دارد.

تلاش‌های سرآوا به‌منظور عرضه اولیه سهام (IPO) دیجی‌کالا و سایر شرکت‌های پورتفوی خود در بازار بورس، توسط نهادها مسدود شده است. در تاریخ ۲۴ آوریل ۲۰۱۸ (۴ اردیبهشت ۱۳۹۷) آنها حتی به دفتر سرآوا حمله کردند و سرورها و مدارک شرکت را ضبط کردند که کماکان علت آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

به گزارش این روزنامه ضربه‌ای مهلک‌تر به سرمایه‌گذاران دو هفته پس از این اتفاق، از خارج کشور وارد می‌شود. دونالد ترامپ رییس جمهور تازه منتخب آمریکا اعلام می‌کند که از توافق هسته‌ای با ایران خارج می‌شود؛ همچنین تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع شد.

مجموعه این رخدادها دلیلی به‌منظور تغییر ساختار سهامداری سرمایه‌گذاران می‌شود. سهامداران ایرانی سهام خود را با سرمایه‌گذاران IIIC در سرآوا مبادله می‌کنند. با این اقدام اروپایی‌ها از طریق IIIC به‌طور مستقیم در دیجی‌کالا سهامدار می‌شوند. با تجدید ساختاری که در سال ۲۰۱۹ تکمیل می‌شود، آنها امیدوارند که سرمایه‌گذاری‌ها از تشدید احتمالی تحریم‌های اروپا در امان بماند.

FD می‌نویسد فشار نهادها روی سرآوا با دستگیری (مجدد) مدیر امور خارجی این شرکت، عماد شرقی در ژانویه ۲۰۲۱ به اتهام جاسوسی و گردآوری اطلاعات نظامی اوج می‌گیرد. این روزنامه بیان می‌کند که براساس اعلام برخی منابع، رحمانی نیز از تهران به لندن رفته است و جرات بازگشت به کشورش را ندارد. به گزارش این روزنامه سعید رحمانی در گفت‌وگوی خود با این رسانه مدعی شده است که به جاسوسی برای دولت‌های غربی متهم شده، اتهامی که وی صریحا آن را تکذیب می‌کند.

سرمایه‌گذاری خانواده ثروتمند بلژیکی

از آن جایی که سرمایه‌گذاری اروپایی‌ها در ایران حساس و زیر ذره‌بین است، یکی از سرمایه‌گذاران IIIC به نام Verlinvest (ورلینوست) بلژیکی پیشتر آن را علنی نکرده است. به گزارش این روزنامه هلندی، ورلینوست برخلاف دیگر سرمایه‌گذاری‌هایش که روی وبسایت آن اعلام شده، سرمایه‌گذاری در دیجی‌کالا را اعلام نکرده است. ضمن بررسی‌های بیشتر این روزنامه، گزارش‌های سالانه ورلینوست تنها مشارکت آن در IIIC را از طریق شرکت کوفینترا (Cofintra) در سال ۲۰۲۰ میلادی بیان می‌کند، اما توضیح بیشتری یا اشاره به ایران در گزارش نیامده است.

روزنامه هلندی می‌نویسد در بررسی‌های خود از تراکنش‌های مالی داخلی شرکت و پرداخت‌های IIIC دست یافته است. شرکت کوفینترا از طرف صندوق سرمایه‌گذاری ورلینوست متعلق به ثروتمندترین خانواده بلژیک یعنی اسپولبرگ که یکی از سهامداران عمده ای بی اینبو (AB InBev) بزرگترین شرکت آبجوی دنیاست در IIIC سرمایه‌گذاری کرده است.

به نوشته این روزنامه دو کارشناس مسائل تحریم که ساختار مالی IIIC را برای کمک به نگارش این گزارش موشکافی کرده‌اند، معتقدند که ساختار مورد استفاده در تریپل آی‌سی منطبق با قوانین تحریمی اروپایی و مجاز است. یکی از این کارشناسان به روزنامه FD گفته است که در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاران غربی به دلیل ترس از تحریم‌های آمریکا از سرمایه‌گذاری در ایران اجتناب کرده‌اند. علاوه بر این، به گفته این کارشناس، بانک‌ها ممکن است احتیاط کنند و خدمات خود را به مشتریانی که «با ایران مراوده‌ای دارند» متوقف کنند. منابعی به این روزنامه گفته‌اند که تراست‌های بزرگ نیز دیگر با مشتریان یا ساختارهای ایرانی کار نمی‌کنند. IIIC از سال ۲۰۱۶ توسط یک دفتر تراست به نام PraxisIFM از آمستردام اداره می‌شود. این تراست به سوالات FD پاسخی نداده است.

خریداری وجود ندارد

اینکه چگونه سرمایه‌گذاری‌های اروپایی‌ها در دیجی‌کالا در آینده محفوظ بماند، نامشخص است. منابع متعددی می‌گویند که در سال ۲۰۲۳ به دلیل شرایط سیاسی ایران برای این سهام خریداری وجود ندارد. احتمال گشایش روابط سیاسی ایران و غرب پس از تشدید تنش‌های ماه‌های اخیر و با توجه به احتمال اقدام اروپا علیه سپاه پاسداران، فعلا بعید به نظر می رسد. یکی از دست‌اندرکاران ابتدایی این سرمایه‌گذاری می‌گوید: «با این حال شما همچنان امیدوار هستید که روزی برسد که درهای ایران دوباره باز شود.» به اعتقاد او دیجی‌کالا فانوسی در دنیای فناوری ایران بود؛ فانوسی که می‌تواند دوباره نورانی شود.

سرمایه‌گذاری منحصر به فرد

بر اساس تحقیقی که توسط FD در همکاری با پلتفرم Company.info انجام شده است، به طور خاص فقط شرکت IIIC است که از هلند در ایران سرمایه‌گذاری کرده است. تا جایی که مشخص است، به جز IIIC هیچ شرکت هلندی دیگری پیدا نکردیم که منافعی در ایران داشته باشد. تحقیقات روزنامه کسب‌و‌کاری De Tijd نشان می‌دهد که به جز شرکت سرمایه‌گذاری ورلینوست که متعلق به خانواده اسپولبرگ است و در IIIC سرمایه‌گذاری کرده، هیچ شرکت بلژیکی دیگری وجود ندارد که در ایران مشارکتی داشته باشد.

اما چند شرکت آلمانی وجود دارند که از طریق زیرمجموعه‌های هلندی در شرکت‌های ایرانی منافعی دارند. این شرکت‌ها عبارتند از گروه شیمیایی BASF، شرکت غذایی Dohler، و شرکت فناوری Robert Bosch. تا چند سال پیش گروه غذایی Unilever که بخشی از آن هلندی بود نیز زیرمجموعه بزرگی در ایران داشت.
تا چندین سال قبل، هلدینگ‌های بیشتری از شرکت‌های چندملیتی خارجی در هلند وجود داشت که دارای منافع ایرانی بودند. آنها از سال ۲۰۱۶ به بعد برای بهره‌مندی از “برجام” که در سال ۲۰۱۵ منعقد شد تاسیس شدند.

در معاهده برجام، ایران متعهد شد که سطح برنامه اتمی خود را به حداقل برساند و در قبال آن تحریم‌های غرب برداشته شود. پس از خروج آمریکا از معاهده برجام در ۲۰۱۸ و بازگشت تحریم‌های آمریکا، فعالیت بیشتر این تشکل‌ها متوقف شده است. طبق قوانین تحریمی اروپا و ایالات متحده، سرمایه‌گذاری در برخی بخش‌های ایران ممکن است، اما تا حدودی معلق مانده است. برای مثال، صنایع غذایی و دارویی مشمول قوانین تحریم نیستند. اما بزرگترین مساله تامین مالی سرمایه‌گذاری است. بانک‌های جهان محض احتیاط از تسهیل انتقالات پول به ایران اجتناب می‌کنند.

این مقاله بر اساس گفتگو با چند ده سهامدار گردآوری شده است.