سفر رئیسی به پکن چیزی را تغییر می‌دهد؟

به گزارش اکوایران، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران طی سفری سه‌روزه به پکن با مقامات جمهوری خلق چین دیدار کرد. در شرایطی که در بحبوحه تنش‌های تهران با غرب و بن‌بست در مذاکرات هسته‌ای، مقامات جمهوری‌اسلامی سعی داشتند از این سفر به عنوان جهت‌گیری دولت در گردش به شرق و ارائه جایگزینی برای روابط با غرب در تلاش‌های دیپلماتیک دولت رونمایی کنند، با این حال به نظر می‌رسد پیامدهای این سیاست‌ با آن‌چه دولت انتظار دارد متفاوت باشد و با چالش‌های قابل توجهی مواجه باشد. خبرگزاری الجزیره با انتشار یادداشتی نگاهی داشته به چالش‌های این مسئله علی‌رغم سفر رئیسی به پکن.

اولین سفر پس از دو دهه؛ ارسال پیام پیش از سفر

ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران در پکن مورد استقبال گرم هم‌تای چینی خود شی جین‌پینگ قرار گرفت، اما همان مسائلی که سال‌ها روابط -عمدتاً روابط اقتصادی‌- آن‌ها را با مشکل مواجه کرده، چالش‌هایی را برای قراردادهای امضا شده بین این دو کشور ایجاد می‌کند.

رئیسی روز چهارشنبه سفر سه روزه خود به چین را به پایان رساند. این اولین سفر رسمی یک رئیس‌جمهور ایران به این غول اقتصادی آسیا در دو دهه اخیر بود. نمادسازی از این دیدار حتی قبل از خروج رئیسی از تهران آغاز شد. در یک سخنرانی قبل از عزیمت به پکن، او در مقابل نقشه بزرگ ایران ایستاد، با تاکید ویژه بر «خلیج فارس» -پیامی روشن به شی جین‌پینگ که در ماه دسامبر بیانیه‌ای مشترک با رهبران شش کشور شورای همکاری خلیج فارس امضا کرده و موجب خشم تهران شده بود. این بیانیه مالکیت ایران بر سه جزیره در تنگه هرمز را مورد تردید قرار داده و با واکنش تند رسانه‌های ایران مواجه و باعث شد وزارت خارجه ایران «نارضایتی شدید» خود را به سفیر پکن اعلام کرد.

سخنرانی رئیسی سویه‌های این سفر را روشن کرد، زیرا او به وضوح نارضایتی خود را از «قطع جدی روابط پکن-تهران» به ویژه در زمینه همکاری های اقتصادی اعلام کرد. او متعهد شد که توجه ناکافی به توسعه روابط با شریک کلیدی در شرق را «جبران» کند. در واقع، او با چنین اظهاراتی، به سلف خود، حسن روحانی طعنه زد و در عین حال از چین به دلیل عدم پیگیری جدی‌تر روابط با ایران انتقاد کرد.

رئیسی سعی کرد با همراهی ده‌ها تن از مقامات به پکن -از جمله شش وزیر، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای و رئیس بانک مرکزی- جدیت خود را در پیشبرد روابط نشان دهد.

چه قراردادهایی امضا شد؟

گفته شده که در این سفر 20 توافقنامه اساسی بر اساس سند همکاری جامع 25 ساله ایران و چین که در سال 2021 رسمی شد، امضا شده است.  در حالی که تعدادی از مقامات ایرانی و رسانه‌های مرتبط با دولت از زمان پایان این سفر به اظهار نظر درباره این باره پرداخته‌اند، اما جزئیات زیادی را فاش نکرده‌اند.

علیرضا پیمان پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران که در تلاش‌های ایران برای تقویت روابط اقتصادی با روسیه نیز فعال بوده است، گفت که ارزش این قراردادها حداقل 3.5 میلیارد دلار است. او گفت که این معاملات شامل معاملات بازرگانی، معدن، صنعت خودرو، کشاورزی، گردشگری و انتقال فن‌آوری است.

رئیسی در چین با نمایندگان چند شرکت بزرگ چینی که رسانه‌های ایرانی نامی از آنها نبرده‌اند، دیدار کرده است. وزارت نفت ایران گفت: مذاکرات با چین در مورد تجارت نفت خام برای کالا، توسعه پروژه گاز طبیعی در جنوب ایران و پیشبرد پروژه‌های میدان نفتی ادامه دارد.

در همین حال، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر این‌که سینوپک، غول انرژی دولتی چین، از پروژه مهم میدان نفتی یادآوران -در نزدیکی مرز ایران و عراق- خارج شده و تهران توسعه آن را به تنهایی ادامه ‌می‌دهد. یک مقام وزارت نفت این گزارش ها را تکذیب کرد و به رسانه‌ها گفت که مذاکرات با هم‌تایان چینی ادامه داشته و هیچ اعلامیه رسمی از سوی سینوپک مبنی بر خروج این شرکت وجود ندارد. میدان یادآوران دارای حدود سه میلیارد بشکه نفت قابل استحصال است و در بحبوحه تحریم‌های اعمال شده علیه ایران، توسعه آن با یک وقفه شش ساله مواجه شده است. چین در سال 2019 هم پس از اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام، از پروژه توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی ایران خارج شد.

در انتظار تغییرات اندک

به گفته بیل فیگوروآ، محقق مرکز ژئوپلیتیک در دانشگاه کمبریج، دیدار رئیسی هیچ یک از «عوامل اساسی» را که همکاری معنادار دوجانبه را محدود می کند، تغییر نمی‌دهد. او گفت که مهم‌ترین آن‌ها تحریم‌ها و همچنین ناآرامی‌ها و اعتراضات در ایران و مشکلاتی است که سرمایه‌گذاران چینی در گذشته در برخورد با سیستم حقوقی این کشور با آن روبرو بوده اند.

فیگوئروآ به الجزیره گفت: «پروژه‌های چینی در ایران به‌طور سنتی خیلی خوب کار نمی‌کردند و یا به واسطه تحریم‌ها خنثی شده‌اند و سرمایه‌گذاران نیز از دستگیری منگ وانژو، مدیر شرکت هوآوی، به اتهام نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران بسیار نگران شدند».

علاوه بر این، سرمایه‌گذاری چینی‌ها با کشورهای همسایه مانند عربستان سعودی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز رقابت می کند که محیط باثبات و سودآورتری را برای سرمایه‌گذاری در مراکز مالی و اقتصادی مانند دبی و دوحه ارائه می دهند. فیگوئروآ گفت که تنها زمانی مایل به گسترش روابط با تهران خواهد بود که این امر به بهای روابطش با سایر کشورهای خاورمیانه یا ایالات متحده تمام نشود. وی گفت: «تنها سناریویی که در آن شاهد گسترش چشمگیر روابط اقتصادی ایران و چین در آینده هستم، این است که تحریم‌ها برداشته شود و وضعیت سیاسی ایران با ثبات‌تر شود».

حمایت در حد حرف

در حالی که مذاکرات برای احیای برجام به بن‌بست خورده، باید دید روابط ایران و چین در شرایط تحریم‌ها چقدر توسعه می‌یابد. با این حال طی دیدار رئیسی شاهد آن بودیم که چین لفاظی‌هایی در حمایت از آن ارائه کرد.

شی، که برای رئیسی فرش قرمز پهن کرده بود، خواستار برداشته شدن تحریم‌های آمریکا به عنوان بخش مهمی از بازگرداندن توافق هسته‌ای شد و با «مداخله نیروهای خارجی در امور داخلی ایران و تضعیف امنیت و ثبات ایران» مخالفت کرد.

شی «با کمال میل» دعوت رئیسی را برای بازدید از ایران در تاریخ بعدی -که اولین سفر وی از سال 2016 به عنوان بخشی از تور خاورمیانه او خواهد بود- پذیرفت. رئیس‌جمهور چین قبلاً از تلاش ایران برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای (SCO) و بریکس - که برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی آن را تشکیل می‌دهد - که هنوز درخواست تهران را بررسی می‌کند، حمایت کرده بود.

چین و ایران هم‌چنین بیانیه مشترکی را امضا کردند که در آن به «تلاش‌های برخی دولت‌ها برای سیاسی‌‌کاری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)» در ایران انتقاد کرد و قول همکاری برای تضمین امنیت منطقه و همکاری در مبارزه با «تروریسم» را دادند.

این در تضاد کامل با بیانیه چین و شورای همکاری خلیج فارس در ماه دسامبر بود که از تهران خواسته بود تا با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کامل داشته باشد و بر گفتگو در مورد «فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده منطقه‌ای» و «حمایت از گروه‌های تروریستی و فرقه‌ای و سازمان‌های مسلح غیرقانونی» به علاوه تکثیر موشک‌های بالستیک و پهپادها تاکید کرده بود. .