به گزارش اکوایران، نگرانی‌ها و حواشی اخیر ساخت سد چم‌شیر بر روی رودخانه زهره در استان کهگیلویه و بویراحمد، ناشی از تکرار احتمالی فاجعه زیست‌محیطی سد «گتوند» است. فعالان محیط زیست در چند وقت گذشته هشدار دادند که مخزن سد با سازند گچساران پس از آبگیری تداخل پیدا می‌کند و باعث تغییر در وضعیت کیفی رودخانه زهره می‌شود و ممکن است بار دیگر شاهد اشتباه سد «گتوند» استان خوزستان باشیم.

زیر آب رفتن ده‌ها سایت تاریخی با آبگیری سد چم‌شیر؟

دو ماه پیش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث ‌فرهنگی و گردشگری گزارش داده بود که در نتیجه کاوش‌ها در حوضه آبگیر سد چم‌شیر تا کنون 140 اثر تاریخی در ۱۶۰ محوطه باستانی کاوش شده در این حوضه به دست آمده است.

همچنین محمد درویش - فعال محیط زیست - در گفت‌وگویی درباره سدچم‌شیر عنوان کرده بود: «گزارش ارزیابی این سد در سال ۱۳۸۸ آورده شده است که این سد ۹۰ میلیون متر مکعب آب شرب باید برای مردم استان‌های خوزستان و کهگیلویه و بویر احمد تامین کند. در صورتی که مجریان این سد اعلام کرده‌اند به دلیل اینکه آب شور است و حداقل میزان EC شوری آن بالای ۲۰۰۰ است و عملا این آب نمی‌تواند برای آب شرب مردم مناسب باشد، همچنین در این گزارش آورده شده است که هیچگونه مکان تاریخی در محل احداث این سد وجود ندارد، در حالی که گزارش شده است در صورت آبگیری این سد ده‌ها سایت تاریخی به زیر آب خواهد رفت یا اینکه چندین گونه جانوری مهم در مخزن سد وجود دارد.»

آنطور که کارشناسان مخالف آبگیری این سد عنوان می‌کنند، شواهدی انکارناپذیر وجود دارد که نشان می‌دهد رودخانه زهره به دلیل عبور از سازند تبخیری گچی-نمکی گچساران و سازند مارنی میشان شور شده و در محدوه مخزن سد چم‌شیر با ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ میکروزیمنس بر سانتیمتر هدایت الکتریکی با آبگیری، تجمع نمک آن افزایش یافته و شوری رود تا چندین برابر وضعیت فعلی خواهد رسید. در مطالعات جدید زمین‌شناسی ۶۰ درصد بستر دریاچه سد چم‌شیر از بخش آسیب‌پذیر نمکی سازند تبخیری گچساران تشکیل شده و برون‌زدگی نمکی در نزدیکی رودخانه زهره واقع در بابا منیر در منطقه چم شیر کشف شده است.

همچنین، در بستر دریاچه سد گسل‌های فراوان نیز وجود دارد که با افزایش سطح تماس ۴ کیلومتری مربعی فعلی مسیر رودخانه، به ۳۱ کیلومتر مربع، با انحلال لایه‌های نمک و گچ، شوری آب مخزن چندین برابر افزایش یافته و تبخیر طبیعی در منطقه نیز باعث افت شدیدتر کیفیت آن می‌شود. بر این اساس، بعد از آبگیری سد، قطع جریان سیلابی رخ خواهد داد و قطع جریان سیلاب‌های زهره که هر سال نقش مهمی در نمک‌زدایی و ارتقای حاصلخیزی خاک با انتقال تدریجی دو و نیم میلیون تن نمک به خلیج فارس دارد، می‌تواند خطر افزایش نمک و شور شدن زمین‌های کشاورزی در پایاب حوضه - مناطق زیدون تا هندیجان - را افزایش دهد و با کاهش رطوبت خطرات جدی در تشکیل کانون‌های ریزگرد در بخش جنوب شرقی خوزستان پدید آورد.

سد چم‌شیر؛ از چاله به چاه افتادن؟

بعد از اوج گرفتن فشارها و انتقادها، موضع سازمان محیط زیست این بود که باید نتایج ارزیابی مطالعات در دریاچه سد چمشیر حتما به تایید مراجع ذیصلاح برسد و به غیر از این، سازمان هیچ مجوزی برای آبگیری نخواهد داد. رئیس سازمان محیط زیست هم به صراحت گفته بود: «اجازه گتوند دوم را نمی‌دهیم.»

سلاجقه - رئیس سازمان حفاظت محیط زیست - در این‌باره در پاسخ به خبرنگاران گفته بود: «هیچگاه دنبال تکرار گتوند دیگری در کشور نیستم و اجازه نخواهم داد.»

وی همچنین گفته بود که با همکاری وزارت نیرو و پس از گمانه‌زنی و نمونه‌برداری، نتایج اعلام می‌شود و در صورتی که مشکل نداشته باشد، مجوز آبگیری سد چم‌شیر گچساران داده می‌شود.

سرانجام، چم‌شیر آبگیری شد

بالاخره پس از حرف‌وحدیث‌های فراوان، چند روز قبل مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد در گفت‌وگو با تسنیم از آبگیری آزمایشی سد چم‌شیر و افتتاح رسمی آن با حضور رئیس‌جمهور در آینده نزدیک خبر داد و گفت سد چمشیر با هدف «تست دریچه‌ها» به صورت آزمایشی آبگیری شده است.

آرش مصلح در پاسخ به این پرسش که «آیا امکان انحلال نمک از مخزن سد وجود دارد؟» گفته بود: «در گمانه‌های اکتشافی حفاری شده در محدوده زون شور مخزن هیچگونه آثاری از وجود لایه‌های نمک گزارش نشده و لاگ حفاری چاه‌های نفت میدان نفتی گچساران تا اعماق حداقل حدود 400 متری لایه‌های ضخیم نمک را نشان نمی‌دهد.»

با این حال، همین مسئول در گفت‌وگوی دیگری با ایسنا، مصاحبه قبلی خود را تکذیب کرد و گفت سد چم‌شیر آبگیری نشده است!

او گفت: «آبگیری سد چم‌شیر گچساران منوط به تایید کمیته آبگیری است و این کمیته متشکل از اساتید دانشگاه‌های برتر کشور و تیمی از محیط زیست است.»

به گفته وی، کیفیت آب رودخانه زهره تا بالادست محدوده چشمه‌های شور کف بستر رودخانه زهره در پایین دست، تقریباً خوب است و تیپ آب به هیچ وجه کلروره نیست و این امر مهر تاییدی بر «عدم وجود نمک» در بالادست ساختگاه سد چم‌شیر است.

این ادعاها و تکذیب‌ها در حالی مطرح شده که امروز (3 اسفند) خبرگزاری ایسنا ویدئویی از وضعیت سد چم‌شیر منتشر کرده که نشان می‌دهد آبگیری در این سد انجام شده است.

پیش‌تر نیز محمد درویش در یک رشته‌توییت به انتقاد از عملکرد سازمان حفاظت محیط‌زیست و بی‌اعتنایی دولت پرداخته و نوشته بود: ‌«سرانجام به رغم مخالفت صریح علی سلاجقه رئیس سازمان محیط‌زیست با آبگیری سد چم‌شیر و همراهی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس و دستور معاون اول رئیس‌جمهور به شماره ۵۴۰۴۴/م مورخ ۱۷ دی ۱۴۰۱، مبنی بر به تعویق انداختن آبگیری، باز هم وزارت نیرو دیروز آبگیری را شروع کرد تا همه دریابیم که کی به کیه!»

این کنشگر محیط زیست بارها درمورد اثرات مخرب آبگیری این سد هشدار داده بود و به‌تازگی نیز با انتشار عکسی تازه از این سد که مقادیر زیادی آب را در مخزن سد نشان می‌دهد، نوشت: ‌اینجا مخزن سد چم‌شیر است در دوم اسفند. همانطور که می‌بینید تقریباً ارتفاع آب به بیشینه خود نزدیک می‌شود و آنگاه دیروز مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد هر نوع آبگیری سد چه رسمی و چه آزمایشی را رد کرد! به نظر می‌رسد دروغ‌های پیش از این سوء‌تفاهم بوده!»

سد چم‌شیر عمودی

پیشنهاد استعفا و تهدید به برخورد قانونی

بیشتر مخالفت‌ها با آبگیری سد چم‌شیر به موضوعات محیطی زیستی و سپس آسیب‌های میراثی برمی‌گردد، اما مجتبی یوسفی - عضو کمیسیون عمران و نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی - از ابعاد دیگر این فاجعه پرده‌برداری کرده و به ایلنا گفته است: «در حال حاضر نه تنها سازمان حفاظت محیط زیست با احداث سد چمشیر مخالفت کرده است، بلکه شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب نیز اعلام کرده که در لایه‌های پایین مخزن این سد منابع نفت و گاز وجود دارد که هنوز استخراج نشده است و ما می‌توانیم این منابع را برای آیندگان نگه داریم و از آن به عنوان ذخایر بین نسلی نفت و گاز کشور استفاده کنیم.»

آغاز آبگیری سد چم‌شیر؟ / درویش: سلاجقه استعفا دهد

پیش‌تر، محمد درویش گفته بود وقتی به مخالفت رئیس سازمان محیط زیست اعتنا نمی‌شود، او باید استعفا بدهد. حالا هم یوسفی، نماینده مجلس، پای برخوردهای قانونی و قضایی را به میان کشیده است.

این نماینده مجلس گفته: «با وجود مخالفت‌ها، مشخص نیست که چرا وزارت نیرو این همه برای آبگیری سد چمشیر اصرار دارد. اگر لازم باشد، حتما مجلس از ابزارهای نظارتی خود در این زمینه استفاده خواهد کرد و همین طور که در حال حاضر کمیسیون اصل 90 به این مساله ورود پیدا کرده و صریحا با آبگیری چمشیر مخالفت کرده است، اگر آبگیری سد اتفاق بیفتد، نمایندگان مخالف آبگیری این سد در استان خوزستان و سایر استان‌ها از ماده 234 آیین‌نامه داخلی مجلس برای معرفی متخلفان به دستگاه قضایی استفاده خواهند کرد تا این نکته در تاریخ ثبت شود که مجلس انقلابی حاضر نشد زیر بار یک تصمیم ضدمحیط‌زیستی برود.»

کارزار درخواست توقف آبگیری سد چم‌شیر

همچنین، در راستای مخالفت‌ها با آبگیری سد چم‌شیر، از مدتی قبل کارزاری با عنوان «درخواست توقف آبگیری سد چم‌شیر گچساران» به راه افتاده که تا لحظه انتشار این گزارش، 31 هزار و 243 نفر آن را امضا کرده‌اند.

در بخشی از متن این کارزار که از 30 آذر امسال آغاز شده و تا یکم اردیبهشت سال آینده ادامه دارد، آمده است: «ما امضاکنندگان این نامه در راستای عمل به رسالت حرفه‌ای و اخلاقی وظیفه خود دانسته که خطر آبگیری سد چم‌شیر (بر روی رودخانه زهره، در استان کهگیلویه و بویراحمد) را اعلام کرده و درخواست کنیم تا رفع کامل ابهامات زمین‌شناسی و محیط‌زیستی آبگیری سد مزبور به تعویق افتد.»

این کارزار خطاب به رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، رئیس کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی مجلس شورای اسلامی، رئیس کمیسیون کشاورزی و محیط زیست مجلس شورای اسلامی و رئیس سازمان بازرسی کل کشور آماده شده و همچنان در حال جمع‌آوری امضا است.