چرا چین از جنگ اوکراین پا پس کشید؟

به گزارش اکوایران به نقل از اقتصادنیوز ، در طول بیش از یک‌سال گذشته آمریکا اصرار و تلاش دیپلماتیک زیادی داشت که جلوی کمک‌های نظامی چین به روسیه در جنگ اوکراین را بگیرد. ظاهراً این سیاست آمریکا به موفقیت رسیده و چین دیگر قصدی برای کمک نظامی به روسیه ندارد. نشنال‌اینترست با انتشار یادداشتی  بررسی کرده که اولاً چرا چین چنین تصمیمی گرفته و آیا بر سر آن خواهد ماند یا نه.

دیپلماسی موفق آمریکا

 این مورد را باید یکی از مصادیق موفقیت آمریکا در دیپلماسی اجبار بدانیم؛ جایی که شما بدون استفاده از زور سخت و فقط با ابزار دیپلماسی، کشور دیگری را وادار می‌کنید که سیاست‌های مطلوب شما را پی بگیرد و دست از سیاست‌هایی که برای شما نامطلوب است بردارد. همین مسئله در ارتباط با کمک‌های نظامی چین به روسیه باعث شد که از وقوع یک تنش میان چین و آمریکا جلوگیری شود.

وزیر امور خارجه چین در 14 آوریل در یک کنفرانس خبری با آنالنا بائربوک، وزیر امور خارجه آلمان، تضمین داد که این کشور در مورد صادرات اقلام نظامی، نگرش محتاطانه و مسئولانه‌ای اتخاذ می‌کند و گفت: «چین به طرفین درگیر در مناقشۀ اوکراین سلاح ارائه نخواهد کرد و صادرات اقلام دومنظوره را نیز مطابق با قوانین و مقررات مدیریت و کنترل خواهد کرد».

این یک نمونۀ موفق از تئوری بازدارندگی در عمل و دیپلماسی اجبار آمریکاست. دولت بایدن در چندین نوبت مستقیماً به چین هشدار داده بود که به روسیه کمک نظامی نکند. چین نیز پس از سنجیدن و سبک‌سنگین‌کردن منافع و تهدیدها در طول کمی بیش از یک‌سال، تصمیم به تبعیت از خواستۀ آمریکا گرفته است.

مأموریتی در شرف شکست

البته این موفقیت یک‌شبه به دست نیامده و نزدیک بود که شکست بخورد. زیرا طبق برخی گزارش‌ها، چین در طول یک‌سال گذشته کمک‌های نظامی مهمی را به روسیه ارائه کرده بود و نهایتاً در اثر هشدارهای مداوم آمریکا تصمیم گرفت که از این سیاست خود عقب بنشیند.

برای مثال، جک تکسیرا، یکی از اعضای گارد ملی هوایی ماساچوست، به‌تازگی اطلاعاتی را افشا کرده که بر اساس آن، کمیسیون نظامی مرکزی چین در 23 فوریۀ امسال، تأمین افزایشی ارائۀ تسلیحات به روسیه را تأیید کرده بود و خواستار مخفی‌ماندن آن شده بود. با این حال در مقطعی بین آن تاریخ و 14 آوریل، پکن نظر خود را تغییر داد.

برای این‌که بفهمیم چرا چین دیگر به روسیه تسلیحات نمی‌دهد، لازم است نقش حیاتی مجموعه‌ای از هشدارهای مستقیم آمریکا به چین را که در بیش از یکسال گذشته صورت گرفت، بررسی کنیم.

هشدارهای آمریکا به چین

اولین هشدار در جلسه مارس 2022 جک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، با یانگ جیچی، مدیر وقت کمیسیون مرکزی روابط خارجی حزب کمونیست چین، داده شد. به گفته سالیوان، «ما مستقیماً با پکن در میان گذاشتیم که برای تلاش‌های گسترده برای زیرپاگذاشتن تحریم‌های روسیه یا کمک به این کشور برای فرار از تحریم‌ها قطعاً عواقبی خواهد داشت».

این هشدار توسط آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، خطاب به وانگ یی، وزیر امور خارجه وقت چین در سازمان ملل متحد، در سپتامبر 2022 نیز تکرار شد. در گزارش وزارت امور خارجه آمریکا از آن جلسه آمده است که بلینکن به چین گفته است که اگر چین از تهاجم به یک کشور مستقل حمایت کند، پیامدهای منفی‌ای برای این کشور خواهد داشت.

چند ماه بعد، در کنفرانس امنیتی مونیخ 2023 (که بین 17 و 19 فوریه برگزار شد)، بلینکن این پیام را تکرار کرد. یکی از مقامات ارشد وزارت امور خارجه آمریکا که از محتوای گفتگو میان وزرای امور خارجه آمریکا و چین مطلع بود، به خبرنگاران گفت که بلینکن «در هشداردادن دربارۀ پیامدها و عواقب حمایت مادی چین از روسیه یا کمک به روسیه در دورزدن سیستماتیک تحریم‌ها، کاملاً صریح بود». و البته در تمام این هشدارها، بر این نکته نیز تأکید می‌شد که ما از ارزش‌های خود دفاع می‌کنیم ولی خواهان جنگ سرد با چین نیستیم و همیشه خطوط ارتباطی و راه‌های دیپلماتیک را باز نگه می‌داریم.

تغییر رفتار چین پس از هشدارها

به نظر می‌رسد هشدارهای مداوم واشنگتن به پکن مؤثر بوده و این کشور تصمیم گرفته است که از ارائۀ کمک‌های نظامی مستقیم به روسیه خودداری کند. اما در این زمینه دو نکتۀ حائز توجه وجود دارد.

اولاً هیچ تحریمی ضدنفوذ و صددرصدی نیست و به‌هرحال خلل‌هایی دارد. عوامل مختلفی -از سودجویی افراد شاغل در دولت چین گرفته تا نقش اشخاص ثالث- باعث می‌شوند که نتوان تحریم‌ها را به صورت کامل و صددرصدی رعایت کرد و ممکن است فناوری‌های با کاربرد دوگانه که چین به روسیه صادر می‌کند، توسط روسیه در میدان جنگ استفاده شود.

اطلاعات محرمانه‌ای که توسط دولت بایدن در اواخر فوریۀ 2023 منتشر شد نیز مؤید همین امر است و نشان می‌دهد تجهیزاتی مثل رادار و پهپاد و تجهیزات پارازیت الکترونیکی چینی که کاربردی دوگانه دارند به روسیه رسیده و روسیه نیز از آنها در میدان نبرد بهره برده است. حتی ممکن است تجهیزات انتقال‌یافتۀ دیگری مانند نیمه‌هادی‌های سطح بالا وجود داشته باشد که به‌سادگی شناسایی نشده‌اند.

ثانیاً چین دلایل خاص خود را برای کمک به روسیه داشته است. از نظر چین، خود آمریکا که بیش از 35 میلیارد دلار به اوکراین کمک کرده نیز در حال عمل علیه متحد چین، یعنی روسیه، است و این که اصرار دارد چین به متحدش روسیه کمک نکند، نوعی دورویی است. اما به‌هرحال پکن دلایل قانع‌کننده‌ای برای خویشتن‌داری داشته است و تا زمانی که بقای رژیم پوتین در خطر نباشد، کمک نظامی لازم برای تغییر مسیر جنگ را به مسکو ارائه نخواهد کرد.

آیا این سیاست چین پابرجا خواهد ماند؟

این سیاست چین احتمالاً ادامه خواهد داشت. سه دلیل سیاسی خاص برای این موضوع وجود دارد.

یک) سیاست‌گذاران چینی واقع‌گرایان سرسختی هستند که خطرات تشدید جنگ در اوکراین و اهمیت ایجاد توازن بین کمک به روسیه و اجتناب از درگیرشدن با غرب و برانگیختن خشم آن را درک می‌کنند. چین به‌خوبی می‌داند که کمک به روسیه نباید منافع ملی چین را مورد تهدید قرار دهد.

عملکرد ضعیف نظامی روسیه در اوکراین انتقادات جدی کارشناسان چینی را در پی داشته است. برای مثال، نشریۀ رسمی وابسته به ارتش چین در شمارۀ 12 خود منتشرشده در ژانویۀ 2023 انتقادات مستقیمی را به عملکرد روسیه در اوکراین وارد کرده است. استراتژیست‌های چینی می‌دانند که برای تغییر نتیجۀ نظامی در اوکراین به نفع مسکو باید سطحی از کمک‌های نظامی را به روسیه ارائه دهند که قابل پنهان‌کاری نیست و از لحاظ سیاسی نیز نمی‌توان توجیهش کرد. آنها همچنین به­خوبی آگاه هستند که حمایت نظامی چین از روسیه، پکن را به طور جدی به باتلاقی که توسط ائتلاف ناتو به رهبری آمریکا ایجاد شده است می‌کشاند. بر این اساس، پکن تمایز آشکاری بین حمایت دیپلماتیک و اقتصادی از مسکو از یک سو و حمایت نظامی از سوی دیگر قائل است.

دو) ارائۀ کمک‌های نظامی تعیین‌کننده به روسیه لاجرم تحریم‌های آمریکا و اروپا را علیه چین در پی خواهد داشت و چشم‌انداز رشد اقتصادی چین را به خطر می‌اندازد. مشروعیت سیاسی داخلی حزب کمونیست چین، به‌ویژه پس از دوران همه‌گیری کرونا، بر توانایی آن برای بازگشت پایدار به رشد اقتصادی بالا استوار است، که خود بر ادامۀ تجارت با اتحادیۀ اروپا و آمریکا متکی است. اتحادیۀ اروپا و آمریکا دو شریک تجاری اصلی چین در سال 2021 بودند که به ترتیب 13.7 درصد و 12.5 درصد از تجارت چین را به خود اختصاص دادند.

اما ضرر تحریم‌ها برای چین فقط در حوزۀ تجارت نیست. فناوری اروپا نیز به طور فزاینده‌ای برای کیفیت توسعۀ اقتصادی چین حیاتی است. پس از این که در سال 2017 سیاست آمریکا در قبال چین از تعامل به رقابت استراتژیک تغییر یافت، انتقال فناوری نیز از آمریکا به چین شدیداً کاهش پیدا کرد و بنابراین چین از این لحاظ بیشتر از قبل به اروپا وابسته شد. حمایت نظامی از مسکو دسترسی چین به فناوری اروپایی را به خطر می‌اندازد.

سه) چین قصد دارد تصویر مثبت‌تری از خود در سیاست جهانی، به‌ویژه پس از همه‌گیری کرونا، به نمایش بگذارد. در فوریۀ امسال، وزارت امور خارجه چین دو سند مهم را منتشر کرد. اولین مورد، نقد سیستماتیک هژمونی آمریکا بود که نشان می‌داد آمریکا از قدرت خود برای به‌حداکثررساندن منافع سیاسی، نظامی، اقتصادی، فناوری و فرهنگی‌اش سوءاستفاده می‌کند. بنابراین چین نمی‌خواهد سیاست‌هایی را پی بگیرد که این نقد به خودش نیز وارد باشد. دومین سند طرح امنیت جهانی پکن (GSI) را ترسیم می‌کرد و تصویر جایگزین چین در سیاست جهانی را ارائه می‌داد. حمایت نظامی از روسیه در جنگ اوکراین این تصویر را تخریب می‌کند.

موفقیتی برای واشنگتن

در مورد کمک‌های نظامی چین به روسیه، سیاست بازدارندگی آمریکا موفقیت‌آمیز بوده است: پکن به حمایت دیپلماتیک و اقتصادی خود از روسیه ادامه خواهد داد، اما از حمایت نظامی خودداری خواهد کرد. چرایی اتخاذ این سیاست و ادامۀ آن توسط چین وابسته به علل مختلف و ترکیبی از عوامل است: وضع تحریم‌ها علیه چین، بحران در روابط چین با اروپا و آمریکا، و ضرورت بهبود و ارتقای تصویر بین‌المللی چین. شاید تنها سناریویی که باعث تغییر در این سیاست چین شود سقوط پوتین باشد که البته امری بعید به نظر می‌رسد.