چگونه آمریکا در جنگ اوکراین سورپرایز شد؟

به گزارش اکوایران، در 20 مارس ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه با شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در مسکو دیدار کرد. این دیدار که در آن دو رهبر مجدداً بر «ماهیت ویژه مشارکت روسیه و چین» تاکید کردند، ممکن است لحظه‌ای حیاتی در ظهور دنیای چندقطبی جدیدی باشد که هژمونی ایالات متحده را به چالش می‌کشد.

اما در حالی که ایالات متحده و شرکای اروپایی‌اش نظاره‌گر و نگران دیدار با شی بودند، پوتین مشغول رفت و آمد بین آن نشست و کنفرانسی بود که نمایندگان بیش از چهل کشور آفریقایی در آن شرکت کردند. نام این کنفرانس روسیه-آفریقا در جهان چندقطبی بود.

به گفته نشنال اینترست، واکنش آفریقایی‌ها به جنگ اوکراین، آمریکا را شگفت زده کرد. این کنفرانس، با استقبال گسترده از آن نشان داد که کشورهای آفریقایی با وجود جنگ، روسیه را رها نکرده‌اند. هیچ کشوری در آفریقا به تحریم‌های تحت رهبری آمریکا علیه روسیه نپیوسته و موضع غالب این قاره بی‌طرفی بوده است. ایالات متحده انتظار حمایت قاطع آفریقا و محکومیت شدید حمله روسیه را داشت. درعوض، پاسخ آفریقا بی طرفی اکثریت، عدم محکومیت روسیه از سوی بسیاری، و مقصر دانستن ایالات متحده و ناتو توسط چندین کشور بود.

در کنفرانس مسکو، پوتین مورد استقبال گرم نمایندگان قرار گرفت. پوتین این کنفرانس را «در زمینه ادامه توسعه همکاری‌های چندجانبه روسیه با کشورهای قاره آفریقا» مهم خواند و گفت: «مشارکت روسیه و کشورهای آفریقایی شتاب بیشتری یافته و در حال رسیدن به سطح کاملا جدیدی است.» او قول داد که روسیه «همیشه همکاری با کشورهای آفریقایی را یک اولویت در نظر گرفته است و خواهد گرفت.» لحن این صحبت‌ها بسیار متفاوت از آنچه بود که آفریقا از ایالات متحده و اروپا می‌شنود. تأثیر آن نیز بسیار متفاوت بوده است.

قطب آفریقایی جهان چندقطبی

نمایندگان بسیاری از کشورهای آفریقایی که در کنفرانس روسیه و آفریقا در جهان چندقطبی شرکت داشتند، در فراخوان برای دنیایی جدید به پوتین پیوستند. نمایندگان آفریقای جنوبی و کنگو گفتند که کشورهایشان از جهانی چندقطبی حمایت می‌کنند. بنین، بورکینافاسو، گینه، گینه بیسائو، زیمبابوه، مالی و ... هم موضع مشابهی گرفتند.

آلدن یانگ، استاد مطالعات آفریقایی-آمریکایی در دانشگاه کالیفورنیا، به من گفت: «در کمال تعجب برای آمریکا، وقتی پوتین از چندقطبی بودن در آفریقا صحبت می‌کند، با مخاطبانی پذیرا روبرو می‌شود.»

نارضایتی عمیقی از تک قطبی بودن در آفریقا وجود دارد. یانگ می‌گوید که دولت‌های آفریقایی احساس «حاشیه‌گرفتگی» می‌کنند و از ناتوانی خود در داشتن صدای بلندتری در سازمان‌های بین‌المللی ناامید هستند. تجربه آفریقای جنوبی در گروه بریکس به رهبری روسیه و چین، که شاید تنها سازمان بین المللی مهمی است که در آن یک کشور آفریقایی صدایی برابر دارد، به کشورهای آفریقایی نشان داد که چندقطبی بودن می‌تواند یک جایگزین مناسب ارائه دهد.

کنفرانس روسیه-آفریقا در جهان چندقطبی مقدمه‌ای برای دومین اجلاس سران روسیه-آفریقا بود که در ماه جولای در روسیه برگزار می‌شود. اولایینکا آجالا، مدرس ارشد سیاست و روابط بین‌الملل در دانشگاه لیدز بکت، گفت که تمرکز اصلی روسیه و چین در حال حاضر این است که کشورهای آفریقایی را راضی کنند که از ارز پیشنهادی بریکس حمایت کنند و این موضوع اصلی در کنفرانس پیش رو خواهد بود.»

وی افزود: «اگر روسیه و چین بتوانند کشورهای آفریقایی را -با جمعیتی بالغ بر 1.2 میلیارد نفر- در مورد لزوم کنار گذاشتن دلار متقاعد کنند، ضربه بزرگی برای ایالات متحده خواهد بود.»

یانگ می گوید: «روسیه دست روی نقطه درستی گذاشته است و به خواسته‌هایی پاسخ می‌دهد که در اکثریت قریب به اتفاق جهان وجود دارد.»

پاسخ بی‌طرفانه آفریقا این گونه نیست که این قاره از موضع گیری خودداری کند. در عوض، این موضع قدرتمند جدیدی است که می‌گوید شما مجبور نیستید طرفی از جهان را انتخاب کنید، که می‌توانید با چندین قطب شریک شوید، جهانی که مجبور نیستید پشت ایالات متحده قرار بگیرید یا در یک فضای جنگ سردی، یک بلوک را انتخاب کنید.

فشار از سوی غرب

ایالات متحده فشار شدیدی بر آفریقا برای حمایت از تحریم‌های تحت رهبری خود اعمال کرد. لیندا توماس گرینفیلد، سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد، به کشورهای آفریقایی گفت: «اگر کشوری تصمیم به تعامل با روسیه، که مورد تحریم است، داشته باشد، آن تحریم‌ها را می‌شکند». او به آنها هشدار داد که اگر این تحریم‌ها را بشکنند، «احتمال انجام اقداماتی علیه آنها وجود دارد.» با این حال، هیچ کشور آفریقایی روسیه را تحریم نکرده است. آجالا گفت تهدید او نتیجه معکوس داشت: «این اقدام جز تقویت عزم کشورهای آفریقایی برای حفظ موضع سرپیچی خود، کاری انجام نداده است.»

سیریل رامافوزا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی گفته است که کشورش تحت فشار قرار گرفته است تا «موضع بسیار خصمانه‌ای در برابر روسیه» اتخاذ کند. رامافوزا نه تنها به این فشارها تن نداده است بلکه با محکوم کردن سیاست ناتو، بر مذاکره تاکید کرده است. او به پارلمان آفریقای جنوبی گفت: «اگر ناتو به هشدارهای رهبران و مقامات خودش در طول سال‌ها توجه می‌کرد، که گسترش آن به شرق منجر به بی‌ثباتی بیشتر و نه کمتر در منطقه می‌شود، می‌شد از جنگ جلوگیری کرد.»

دلایل زیادی برای موضع عمدتا بی طرف آفریقا و دفاع آن از جهان چند قطبی وجود دارد. یکی از عوامل مهم این است که آفریقا نمی‌تواند پیام آمریکا را بپذیرد که روسیه یک شرور تاریخی است که قوانین بین‌المللی را نادیده می‌گیرد و به حاکمیت کشورهای دیگر احترام نمی‌گذارد، در حالی که آمریکا قهرمانی است که از آنها محافظت می‌کند.

آجالا خاطر نشان کرد: «آفریقا استعمار و نواستعمار را به یاد می‌آورد. آفریقا کودتاهای ایالات متحده را به یاد می‌آورد.»

پوتین به مخاطبان خود در این کنفرانس گفت: «از زمان مبارزات قهرمانانه مردم آفریقا برای استقلال، همه می‌دانستند که اتحاد جماهیر شوروی حمایت قابل توجهی از مردم آفریقا در مبارزه با استعمار، نژادپرستی و آپارتاید کرده است. امروز، فدراسیون روسیه به سیاست خود در ارائه حمایت و کمک به قاره ادامه می‌دهد.»

مخاطبان او موافق بودند. نماینده‌ای از آفریقای جنوبی گفت که «روسیه هیچ میراث استعماری در آفریقا ندارد و هیچ کشور آفریقایی روسیه را به عنوان دشمن نمی‌بیند. برعکس، شما در رهایی ما به ما کمک کردید و شریک قابل اعتمادی هستید.»

ججه اودونگو، وزیر امور خارجه اوگاندا، یک ماه قبل از کنفرانس در یک سخنرانی گفت: «ما مستعمره شدیم و کسانی را که ما را مستعمره کردند، بخشیدیم. اکنون استعمارگران از ما می‌خواهند که دشمن روسیه باشیم که هرگز ما را مستعمره نکرده است. آیا این عادلانه است؟ برای ما نیست دشمنان آنها دشمن آنها هستند. دوستان ما دوستان ما هستند.»

تاریخ استعمار آمریکا و اروپا مدت‌هاست که به یادگار مانده است. در ماه مارس، طی یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک، فلیکس شیسکدی، رئیس جمهوری دموکراتیک کنگو، لازم دانست که امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه را مورد سرزنش قرار دهد و به او گفت: «این باید تغییر کند، نحوه برخورد اروپا و فرانسه با ما، شما باید به ما احترام بگذارید و آفریقا را به گونه‌ای متفاوت ببینید. شما باید دست از رفتار از بالا به پایین با ما بردارید و با لحن پدرانه با ما صحبت نکنید، انگار که شما کاملاً درست می‌گفتید و ما اشتباه می‌کردیم.»

با معکوس کردن روایت رسمی، در آفریقا، با سابقه استعمارش، سخت نیست که ایالات متحده و اروپا را شرور و روسیه را به عنوان قهرمان ببینیم.

و از آنجایی که استعمار آشکار با نو استعمار ظریف‌تر جایگزین شده است، هیچ چیز تغییر نکرده است. این نوعی از استعمار است که نه با کنترل قلمرو یک کشور، بلکه با کنترل اقتصاد آن کشور انجام می‌شود. در سال 1965، کوامه نکرومه، رئیس جمهور غنا گفت که «نو استعمار بدترین شکل امپریالیسم است». او توضیح داد که «سرمایه خارجی برای بهره‌کشی استفاده می‌شود، نه برای توسعه بخش‌های کمتر توسعه‌یافته جهان». چند ماه بعد، نکروماه در یک کودتای نظامی تحت حمایت ایالات متحده از قدرت خارج شد. کودتای نکروماه چیز جدیدی نبود. آفریقایی‌ها همچنان کودتای کنگو را به یاد دارند که در آن پاتریس لومومبا به قتل رسید.

تعدادی انگیزه معاصر دیگر برای بی طرفی آفریقایی وجود دارد. مهمترین آنها حمایت از یک جهان چند قطبی است. اما بسیاری از کشورهای آفریقایی همچنین جنگ در اوکراین را یک جنگ نیابتی جنگ سردی دیگر، بین ناتو و روسیه می‌دانند که درگیری در آن هیچ سودی به همراه ندارد. مومبا دیزوله، مدیر برنامه آفریقا در مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی، به واشنگتن پست گفت: آفریقا معتقد است که «در حالی که پیامدهای جهانی وجود دارد، اما این در درجه اول یک مشکل غربی است». او گفت: «آفریقایی‌ها عادت دارند وقتی مشکل دارند به آنها گفته شود که باید خودشان یک راه‌حل آفریقایی برای آن بیابند. این بخشی از طرز فکر است: چرا مشکل شما باید مشکل کل جهان باشد؟»

آلدن یانگ موافق است. او گفت که کشورهای آفریقایی مدت‌هاست که در روابط آمریکا و آفریقا مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌اند. او گفت که آفریقا احساس می‌کند که ایالات متحده «فقط زمانی نگران آفریقا است که این قاره برای سایر مسائل مهم باشد، نه برای خود آفریقا.»

بحث روابط نظامی هم وجود دارد. چندین کشور آفریقایی برای تسلیحات خود به روسیه متکی هستند.

اگرچه رسانه‌های جریان اصلی اغلب بر انگیزه نظامی تأکید می‌کنند، اما این تنها یکی از انگیزه‌های متعدد بی‌طرفی قاره آفریقا در برابر جنگ روسیه است. بی توجهی و تبعیض، مشارکت اقتصادی رو به رشد با مسکو عاری از دیکته‌های ایدئولوژیک، روابط نظامی، و تاریخ استعمار و کودتا، علاوه بر چشم‌انداز جهانی چند قطبی، که در آن کشورهای آفریقایی جایگاه عادلانه‌تری داشته باشند، بیشتر این قاره را تشویق کرده است که از حمایت از تحریم‌های تحت رهبری آمریکا و محکومیت روسیه خودداری کنند، چیزی که نباید زیاد غرب را غافلگیر می‌کرد.