معمای روسی شی؛ ادامه سرمایه‌گذاری روی پوتین به صرفه است؟

به گزارش اکوایران، یوگنی پریگوژین، رهبر گروه واگنر، با دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در کرملین، شاید نقشی که به او سپرده شده بود را ایفا کرده باشد. اما با وجود این نمایش اتحاد، شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، فراموش نکرده است که شورش علنی پریگوژین در ماه گذشته، رهبری روسیه را عمیقاً تضعیف کرده است. در شرایطی که اوکراین در حال حمله متقابل است و تلفات روسیه در میدان جنگ رو به افزایش است، شراکت «بدون محدودیت» شی با پوتین به سرعت در حال تبدیل شدن به یک بار روی دوش برای چین است.

البته، چین اصرار دارد که کودتای نافرجام گروه واگنر، همکاری پکن با کرملین را تهدید نکرده است. به نوشته پراجکت سیندیکیت، تنها چند ساعت پس از اینکه پریگوژین لشکرکشی خود به مسکو را متوقف کرد، حزب کمونیست چین بیانیه‌ای صادر کرد و این شورش را یک موضوع داخلی کم اهمیت خواند. در داخل چین، اخبار قیام پریگوژین بسیار پراکنده بوده است، چرا که سانسورها رسانه‌های اجتماعی چین را از هرگونه اشاره‌ای مبنی بر اینکه پوتین ممکن است تحقیر شده باشد، پاکسازی کرده ‌بودند. رسانه‌های دولتی حمایت پکن از روسیه را تکرار کرده‌اند، واکنش غرب را بیش از حد خوانده و گفته‌ اند که جایگاه پوتین محکم است.

با توجه به اینکه شی جین ‌پینگ تا این حد در مورد روابط چین با روسیه و روابط شخصی خود با پوتین صحبت کرده است، قابل درک است که او این ظاهر را حفظ خواهد کرد. این دو مرد در طول دهه گذشته حدود 40 بار ملاقات کرده‌اند و بارها و بارها از یک جهان بینی مشترک گفته‌اند. پوتین مدت کوتاهی پس از اعلام شراکت «بدون محدودیت» با شی جین‌پینگ، تهاجم خود به اوکراین را آغاز کرد و سه روز پس از آن که دادگاه بین‌المللی کیفری پوتین را متهم به جنایات جنگی کرد - و حکم بازداشت او را صادر کرد - عکس‌های دست دادن دو رهبر در جریان سفر شی به مسکو در ماه مارس منتشر شد، تا نشان دهد پیوند بین آنها قوی باقی مانده است.

در دنیای چند قطبی که چین مدعی آن است، روسیه همچنان کلیدی برای محدود کردن ایالات متحده و متحدانش است. «مشارکت راهبردی جامع» که شی و پوتین در ماه مارس آن را اعلام کردند شامل همه چیز است، از همکاری در زمینه «دلارزدایی» گرفته تا دنبال کردن سیاست‌های موازی در ایران، سوریه و آفریقا – که در آن‌ها سرمایه‌گذاری‌ها و نقش برجسته‌تر چین مکمل رشد حضور نظامی و سیاسی روسیه است. علیرغم پیامدهای تجاوز روسیه به اوکراین، شی تاکید کرده است که استراتژی چین در برابر روسیه «با هیچ اتفاقی تغییر نخواهد کرد... بی‌توجه به این که چشم انداز بین المللی چگونه ممکن است تغییر کند.»

شی همچنین همیشه مراقب حفظ ثبات در خانه است. آخرین چیزی که اقتصاد چین به آن نیاز دارد - که در حال حاضر با بادهای مخالف شدید مواجه است – دشوار شدن روابط با روسیه است. کاهش تولید صنعتی، تقاضای ضعیف مصرف‌کنندگان و کاهش صادرات همگی مانع بهبود اقتصاد چین پس از کووید می‌شوند. اگرچه روسیه تنها 3 درصد از کل حجم تجارت چین را به خود اختصاص داده است، در سال 2022 تجارت دوجانبه دو کشور 30 درصد رشد داشته است و امسال نیز تا ماه می 41 درصد دیگر رشد کرده است. چین نفت و گاز روسیه را با تخفیف زیاد خریداری می‌کند و صادرات این کشور به روسیه کمک می‌کند تا جنگ را ادامه دهد و اقتصاد خود را سرپا نگه دارد.

همکاری نظامی

علاوه بر این، شی به شدت روی همکاری نظامی چین و روسیه سرمایه گذاری کرده است. تحت نظارت او، روابط دفاعی دو کشور پس از الحاق کریمه به روسیه در سال 2014 و تهاجم به شرق اوکراین، علیرغم تحریم‌های پس از آن، شتاب گرفت. در حالی که همکاری دفاعی دوجانبه ممکن است از سال 2020 کاهش یافته باشد، چین همچنان از دسترسی به تسلیحات پیشرفته روسیه، مبادلات نظامی، رزمایش‌های مشترک و سیستم‌های هوایی، دریایی و هشدار اولیه با فناوری پیشرفته بهره می‌برد.

اما هر چقدر هم که چنین مزایای مشهودی مهم باشند، چین نمی‌تواند هزینه‌های نامشهود رو به رشد روابط خود با روسیه را نادیده بگیرد. فرماندهی نظامی بریتانیا تخمین می‌زند که پس از 16 ماه شکست در میدان نبرد، نیروهای مسلح روسیه 50 درصد از اثربخشی رزمی خود را از دست داده اند و ایالات متحده تعداد تلفات روس‌ها را تنها از ماه دسامبر بیش از 100،000 نفر تخمین می‌زند.

می توان فرض کرد که ژنرال‌های چینی از این نتایج هم حیرت زده و هم ناامید شده اند. عوامل پشت شکست پوتین باید شخص شی را هم درگیر کرده باشد. زنجیره‌های فرماندهی رقیب در داخل ارتش روسیه و تغییر مداوم ژنرال‌ها در اوکراین را در نظر بگیرید. ممکن است این سوال برای نیروهای نظامی چین پیش بیاید که در یک درگیری در شرق آسیا که مستلزم عملیات مشترک با روسیه است، چه انتظاری می‌توانند از متحد خود داشته باشند.

حتی بدون در نظر گرفتن بی‌کفایتی و سردرگمی کرملین، مرکز تحلیل‌های دریایی ایالات متحده به این نتیجه رسیده است که روسیه و چین راه درازی برای ایجاد یک مشارکت نظامی مؤثر در پیش دارند. در وضعیت فعلی، «تاسیس دوره ای مراکز عملیات مشترک و استفاده گهگاه از امکانات نظامی یکدیگر تنها موارد همکاری نظامی پیشرفته بین دو کشور باقی مانده است.»

وفاداری ارتش

چیزی که برای شی از این هم مهمتر این است که سیستم تصمیم گیری درهم ریخته روسیه تنها به میدان جنگ محدود نمی‌شود. همانطور که میخائیل کومین از مؤسسه کارنگی می‌گوید، پاسخ ملایم ارتش به کودتای پریگوژین سؤالات اساسی را در مورد وفاداری آن‌ها ایجاد می‌کند. شی از قبل با این مشکل آشناست. او در دهه 2010 به عنوان بخشی از کمپین گسترده مبارزه با فساد خود، بر پاکسازی ارتش چین نظارت داشت تا رقبا و منتقدان را از این نهاد ریشه کن کند. سوالی که می‌توان مطرح کرد این است که وقتی گروه واگنر به سمت مسکو حرکت می‌کرد و نیروهای مسلح روسیه هیچ کاری برای متوقف کردن آن‌ها انجام نمی‌دادند، چه چیزی در ذهن رهبر چین می‌گذشت.

چینی‌ها هم بدون شک دیدگاه خاص خود را در مورد پریگوژین و رهبران نظامی خاص روسیه دارند که او به دنبال به چالش کشیدن آنها بود - به طور خاص وزیر دفاع سرگئی شویگو و رئیس ستاد کل والری گراسیموف. اما این‌ها تنها تعداد کمی از انبوه بازیکنان در نبرد داخلی کرملین برای موقعیت و امتیاز هستند.

سایر بازیکنان این بازی قدرت شامل پیشینیان شویگو و گراسیموف، آناتولی سردیوکوف و نیکولای ماکاروف هستند. کومین یادآوری می‌کند که یک دهه پیش، آنها یک برنامه اصلاحی را برای اصلاح ارتش رهبری کردند و در نهایت حدود 80 درصد از سرهنگ‌ها و 70 درصد از سرلشکران ارتش روسیه را برکنار کردند. آن خانه‌تکانی درها را به روی افسران جدیدی باز کرد که وابسته به مقامات امروزی نیستند. این بازیکنان در 11 منطقه زمانی روسیه و در تمام سطوح زنجیره فرماندهی آن مستقر هستند و این که در نهایت به چه کسی وفادار خواهند ماند را کسی نمی‌داند.

به همین ترتیب، باید دید که آیا یکپارچگی سوال‌برانگیز زنجیره فرماندهی روسیه محاسبات استراتژیک یا طرح‌های جهانی شی را به طور اساسی تغییر خواهد داد. این واقعیت که طبق گزارش‌ها سرویس‌های امنیتی روسیه در پی شورش پریگوژین حداقل 13 افسر ارشد نظامی را بازداشت کرده و 15 نفر دیگر را تعلیق یا اخراج کرده‌اند، برای پکن تنها می‌تواند نگران‌کننده باشد. با این حال، فعلاً به نظر می‌رسد که شی نمی‌تواند بدون پوتین، حتی اگر ضعیف و تحقیر شده باشد، برنامه‌های خود را دنبال کند.