برنده بزرگ آشتی تهران و ریاض

به گزارش اکوایران، پس از گرم شدن اخیر روابط ایران و عربستان سعودی، عراق در حال تقویت روابط خود با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است. باید از این پیشرفت حمایت کرد؛ پیشرفتی که می‌تواند به عراق برای مقابله با چالش‌های داخلی خود کمک کند.

طبق آنچه در گزارش وب‌گاه اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا آمده، برای دهه‌ها، عراق در آتش تنش میان ایران و عربستان سعودی گرفتار شده است. اما به دنبال گرم شدن اخیر در روابط تهران و ریاض - که بغداد به تسهیل آن کمک کرد - اکنون یکی از ذینفعان اصلی آرامش منطقه است. پس از یک دهه دوقطبی‌سازی شدید، بازیگران کلیدی منطقه‌ای اکنون بیشتر بر رونق اقتصادی متمرکز شده‌اند تا به دست آوردن دست برتر ژئوپلیتیکی، که می‌تواند منافع مستقیم و بسیار مورد نیاز را برای عراق به همراه داشته باشد. در این زمینه، نخست وزیر عراق، محمد السودانی در حال تقویت روابط با اعضای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) است. کشورهای اروپایی پس از سال‌ها تلاش برای ایجاد ثبات در عراق پس از تهاجم سال 2003، باید فعالانه از این تحولات حمایت کنند.

عراق لای منگنۀ ایران و عربستان

کشورهای عرب خلیج فارس سال‌هاست که نسبت به عراق خصومت نشان داده‌ و سیاستمداران شیعه عراق از جمله نخست‌وزیر آن را نمایندگان ایران می‌دانند. به عنوان متاخرترین مثال، هنگامی که سودانی برای اولین بار در اکتبر 2022 قدرت را به دست گرفت، پایتخت های شورای همکاری خلیج فارس او را متحد قوی با نوری المالکی، نخست وزیر سابق عراق و به تبع آن، ایران می دانستند.

در واقع، نفوذ ایران بر ساختارهای سیاسی عراق پیچیده است و بسته به نهاد، موضوع و موقعیت جغرافیایی متفاوت است. با این حال، عراقی‌ها به سختی آموخته‌اند که این ارتباط فرضی با ایران بر سیاست خارجی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در قبال بغداد تأثیر می‌گذارد. سیاستمداران عراقی مدت‌هاست درک کرده‌اند که روابط این کشور با جهان عرب تنها در صورتی بهبود می‌یابد که همسایگانش تنش‌ها را با ایران کاهش دهند. به همین دلیل است که بغداد از فرصت استفاده کرد و این پیوندها را به یک دارایی تبدیل کرد و در گفت‌وگوهای پشت سر هم بین ایران و عربستان سعودی در سال‌های گذشته میانجی‌گری کرد؛ گفت‌وگوهایی که به موفقیت دیپلماتیکی که در اوایل سال جاری در چین اعلام شد، به اوج رسید.

موازنه مثبت عراق 

نخست‌وزیران عراق پس از سال 2003 اغلب تلاش کرده‌اند تا روابط با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را تقویت کنند. برخی از تحلیل‌گران همچنین از این ایده دفاع کرده‌اند که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس باید روابط خود را با بغداد تقویت کنند تا نفوذ ایران را خنثی کنند. اما عراق تنها در زمان نخست‌وزیری حیدر العبادی بود که با برقراری مجدد روابط دیپلماتیک با عربستان سعودی در سال 2015، به پیشرفتی دست یافت. در سال 2022 نیز عراق پرداخت غرامت به کویت را برای تهاجم سال 1990 به پایان رساند.

با توجه به روابط او با ایران، ممکن است تعجب‌برانگیز باشد که سودانی برای روابط نزدیک‌تر با خلیج فارس تلاش می‌کند. اما او نخست وزیر ائتلاف بزرگی از احزاب قدرتمند است که همگی روابط خوبی با ایران دارند. تنوع بخشیدن به پرتفوی او و ورود به خلیج فارس نه تنها او را در ائتلاف خود قدرتمند می‌کند، بلکه موقعیت او را با تامین منافع اقتصادی برای کشور تقویت می‌کند. عراق به وضوح از اینکه به عنوان میدان نبرد برای جنگ نیابتی بین کشورهای منطقه استفاده نمی‌شود، سود می‌برد. بر این اساس، سودانی در اجلاس سران اتحادیه عرب در سال 2023 در عربستان سعودی شرکت کرد، وظیفه‌ای که معمولاً رئیس جمهور عراق بر عهده می‌گیرد. سودانی همچنین متعهد شد که در سال 2025 میزبان اتحادیه عرب در بغداد باشد و پیامی واضح از تعهد به جهان عرب ارسال کند.

تغییر رویکرد در رهبری عربستان

نظام سیاسی عراق که دو دهه است برقرار است، مقاومت خود را در برابر بحران‌های بزرگی مانند تروریسم، جنبش‌های تجزیه‌طلبانه و اعتراضات گسترده نشان داده است. به نظر می‌رسد کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بالاخره اذعان کرده اند که با وجود چالش‌های فراوان، این سیستم به این زودی ها به جایی نمی‌رسد. پس از نزدیک شدن ایران و عربستان سعودی، ریاض دیگر مقاومتی در برابر افزایش سرعت تعامل خود با دولت شیعه در عراق ندارد.

انتقال نسلی قدرت در عربستان سعودی، رهبرانی با عقاید فرقه‌ای ریشه‌دار با جوان‌ترهای با ایده‌ها و اولویت‌های سیاسی جدید جایگزین کرده است. با افزایش جمعیت عربستان سعودی، رهبران نگران رفاه اقتصادی شهروندان خود در جهان متحول و کمتر متکی به نفت هستند. ولیعهد سعودی محمد بن سلمان می‌خواهد بر اصلاحات داخلی تمرکز کند که بی‌ثباتی منطقه‌ای در کشورهایی مانند عراق و یمن می‌تواند آن را پیچیده‌تر کند، به‌ویژه با توجه به این تصور که ایالات متحده دیگر امنیت پادشاهی را تضمین نخواهد کرد، زیرا این کشور به همکاری با روسیه ادامه می‌دهد. 

منافع تجاری

یکی از دلایل مهم دسترسی مداوم بغداد به عربستان سعودی، نیاز عراق به سرمایه‌گذاری عربی است، از جمله برای کمک به کاهش وابستگی آن به ایران و ترکیه. تجارت بین ترکیه و عراق اکنون به رقم بی سابقه 20 میلیارد دلار رسیده است. در همین حال، علیرغم تحریم‌های ایالات متحده، عراق دومین شریک تجاری ایران است که در سال 2022 8.9 میلیارد دلار از ایران وارد کرده است. عراق از تنوع بخشیدن به شرکای تجاری خود به ویژه در بخش انرژی سود خواهد برد.

در حال حاضر عراق برای تولید برق خود از ایران گاز می‌خرد. به دلیل تحریم‌های آمریکا، عراق در حال حاضر به ایران در حسابی در بانک تجارت دولتی عراق پرداخت می‌کند. ایران اما به دلیل قوانین آمریکا به سختی می‌تواند به این پول به دلار آمریکا دسترسی داشته باشد. این امر منجر به اختلافات بین ایران و عراق شده است و تهران مرتباً صادرات گاز به عراق را قطع می‌کند که منجر به کمبود برق در ماه‌های گرم تابستان می‌شود. در ماه ژوئیه، عراق قراردادی 27 میلیارد دلاری با شرکت توتال انرژی فرانسه امضا کرد که تولید نفت داخلی را افزایش می‌دهد و گازی را که در غیر این صورت به صورت بیهوده سوزانده می‌شود، افزایش می‌دهد و در نتیجه اتکای عراق به گاز ایران را کاهش می‌دهد. TotalEnergies از پتانسیل بازار عراق و همچنین QatarEnergy که 25 درصد از سهام این معامله را دارد، سود خواهد برد.

کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز پول خود را در عراق سرمایه‌گذاری می‌کنند. به عنوان مثال، عربستان سعودی و امارات اخیراً 6 میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری در این کشور اختصاص دادند. چنین سرمایه‌گذاری‌هایی، چه در خرده‌فروشی، گردش‌گری، یا انرژی، احتمالاً با توسعه روابط کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با سیاستمداران عراقی رشد خواهند کرد. برای دولت عراق، این می تواند به رفع نیازهای اقتصادی فوری - و اغلب بی‌ثبات کننده - مانند ایجاد مشاغل کافی و خدمات دولتی برای جمعیت جوان کمک کند.

مسیر طولانی و پرچالش عراق

عراق باید به برقراری توازن دقیق روابط با همسایگان خود، به‌ویژه ایران و عربستان سعودی، ادامه دهد. این همیشه کار آسانی نخواهد بود. هر دو طرف به اعمال فشار بر بغداد به گونه‌ای ادامه خواهند داد که خطر برهم زدن تعادل آن را در پی داشته باشد. حضور گروه‌های شبه‌نظامی متحد با ایران که اغلب رویکرد تندروتر از تهران را در پیش می‌گیرند و همچنین خطر تشدید تنش‌های منطقه‌ای مرتبط با تنش‌های آمریکا و اسرائیل با ایران نیز تهدیدی برای پایداری این مسیر است. اما در نهایت، عراقی که باثبات‌تر است، موقعیت بهتری برای مقابله با چالش‌های داخلی خود و کاهش تأثیر این فشارهای خارجی خواهد داشت.