چگونه خزر به بهشت تحریم‌گریزان مبدل شد؟

به گزارش اکوایران، در حالی که همه در حال تماشای آخرین وقایع درام در دریای سیاه هستند، سفرهای دریایی مرموزی در دریای خزر در حال انجام است. این دریاچه عظیم -بزرگ‌ترین دریاچه جهان- با قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان، روسیه و ایران همسایه است و این روزها صحنه حجم عظیمی از کشتیرانی با چراغ‌های خاموش است که عمدتاً کشتی‌های روسی و ایرانی را شامل می‌شود.

به نوشته فارن‌پالیسی، در سه ماه گذشته، هر ماه بیش از 600 شکاف AIS تنها توسط کشتی‌های تحت پرچم روسیه مشاهده شده است، در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته که فقط حدود 100 مورد در ماه ثبت شده بود.AIS  همان سیستم شناسایی خودکار است که تقریباً همه کشتی‌های تجاری موظف به استفاده از آن هستند؛ شکاف‌های AIS دوره‌هایی هستند که سیستم یک کشتی ارسال سیگنال را متوقف می‌کند. کشتی‌های روسی و ایرانی که بین دو کشور تردد می‌کنند همچنین از «تماس‌های خاموش بندر» استفاده می‌کنند - با خاموش کردن سیستم شناسایی خود با بنادر تماس می‌گیرند - و حتی برخی از آنها موقعیت مکانی خود را جعل می‌کنند. روسیه در حال وارد شدن به اقتصاد در سایه است.

در یکی از روزهای اخیر، 12 کشتی که بین روسیه و ایران در دریای خزر در حال تردد بودند، با بندر تماس خاموش برقرار کردند. (همه متعلق به نهادهای روسی یا ایرانی بودند که تحت پرچم روسیه یا ایران یا هر دو حرکت می‌کردند.)

این کشتی‌ها به وضوح می‌خواستند دنیای خارج تا حد امکان کمتر در مورد حضور آنها در آن بنادر بداند - و هیچ پلیس دریایی جهانی وجود ندارد که مطمئن شود کشتی‌ها از قوانین و مقررات پیروی می‌کنند. مطمئناً، در طول سالیان، کشتی‌های مختلفی سیستم شناسایی خود را خاموش کرده‌اند - اما وقتی این اتفاق در مقیاس بزرگ رخ می‌دهد و یکی از قدرتمندترین کشورهای جهان نیز در آن درگیر است، نظام قوانین دریایی را که حمل‌ونقل جهانی را ممکن می‌سازند، به چالش کشیده می‌شود.

در واقع، در همان روز که 12 کشتی در حال برقراری تماس خاموش با بندر بودند، 12 کشتی دیگر در حال انجام انتقال کشتی به کشتی بودند، مانوری که زمانی که یک کشتی بزرگ بار خود را به یک کشتی کوچکتر منتقل می‌کند که می‌تواند در بنادر کوچکتر پهلو بگیرد کاملا بی ضرر است. اما در میان کشتی‌هایی که سعی در ایجاد ابهام در سفر خود را دارند نیز رایج است.

و این تنها بخشی از رمز و رازهایی است که این روزها کشتیرانی دریای خزر را پوشانده است. بر اساس داده‌های ارائه شده توسط شرکت اطلاعات دریایی لویدز لیست، در ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیر، کشتی‌های روسی هر ماه به طور متوسط 630 شکاف در سیستم شناسایی خود ایجاد کرده‌اند. این چهار برابر شکاف‌های AIS در مدت مشابه سال گذشته است، زمانی که کشتی‌های با پرچم روسیه در دریای خزر به ترتیب 159، 135 و 138 بار تاریک شدند.

نقاط اولیه خاموش‌شدن سیستم شناسایی کشتی‌ها در دریای خزر (کشتی‌ها با پرچم ایران در سمت چپ)

شناورهای ایرانی نیز در همین 3 ماه، دو برابر سال گذشته شکاف در سیستم شناسایی خود داشته‌اند. نتیجه‌گیری این که در ماه‌های اخیر، تعداد قابل توجهی از کشتی‌ها با سیستم شناسایی خاموش، بین بنادر روسیه و ایران در حال تردد بودند.

در مقایسه، کشتی‌های آذربایجانی، قزاقستانی و ترکمنی که در دریای خزر حرکت می‌کردند، شکاف‌های AIS بسیار کمی داشته‌اند. به نظر می‌رسد آنها از قوانین پیروی می‌کنند - فعلا. اما اگر آنها تصمیم بگیرند که می‌خواهند فعالیت‌های کشتی‌رانی خود را پنهان کنند، متوقف کردن آنها دشوار خواهد بود.

در واقع، شکاف‌های سیستم شناسایی کشتی‌های روسیه و ایران فقط از نوع تصادفی ناشی از مشکلات فنی یا آب و هوا نیست: حدود 160 مورد از آنها چهار تا هفت روز و 50 تا 92 مورد، بین 8 تا 14 روز به طول انجامید.

بریجیت دیاکون، تحلیلگر داده در لویدز لیست که این تحلیل را برای فارین پالیسی انجام داده است، گفت: «روسیه این مسیر [دریایی] را دنبال می‌کند و روس‌ها تا حدی می‌دانند که تحت نظر هستند. دریای خزر برای تجارت با ایران واقعا مناسب است و روس‌ها می‌توانند کشتی‌هایی را از دریای آزوف به آنجا بیاورند. به نظر می‌رسد که آنها سعی می‌کنند عناصری از فعالیت خود را، هر چه که باشد، پنهان کنند. تنها با استفاده از AIS نمی‌توانیم ببینیم که آن‌ها دقیقاً چه می‌کنند، اما دریای خزر شلوغ‌تر از گذشته است.» دیاکون در پایان گفت: چیزها در دریای خزر «در حال حاضر بسیار عجیب هستند.»

پس از آن نیز دستکاری سیستم‌ها وجود دارد: تنظیم سیستم شناسایی برای ارسال یک موقعیت نادرست. در همان روز مذکور که 12 کشتی روسی و ایرانی در حال انجام تماس‌های خاموش با بندر و 12 کشتی دیگر در حال انتقال کشتی به کشتی بودند، چهار کشتی روسی و ایرانی مکان خود را دستکاری کرده بودند تا به نظر برسد که در یک بندر ساکن هستند در حالی که آنها در واقع در منطقه‌ای دیگر در حال سفر بودند.

اگرچه کشتی‌هایی که از دریای خزر بین روسیه و ایران عبور و مرور می‌کنند، نگران بازرسی‌های مزاحم در بنادر روسیه یا ایران نیستند، آنها به وضوح فکر می‌کنند که سفر مخفیانه کار درست است. این ممکن است به این دلیل باشد که تجارت آنها در حال رشد است. روسیه قبل از حمله به اوکراین نیاز چندانی به تجارت با ایران نداشت. در سال 2020، روسیه کمی بیش از 1.4 میلیارد دلار کالا به ایران صادر کرد و نزدیک به 800 میلیون دلار کالا وارد کرد. (نه، این رقم نتیجه کووید-19 نبود: در سه سال قبل از آن، تجارت بین دو کشور حتی کمتر از این بود.) سپس، در سال 2021، صادرات روسیه به بیش از 3 میلیارد دلار جهش کرد و واردات آن به نزدیک به 1 میلیارد دلار رسید.

به نوشته فارن‌پالیسی، از آن زمان شروع جنگ اوکراین، شاهد افزایش همکاری‌های نظامی تهران و مسکو بوده‌ایم. در ماه ژوئن، روسیه اعلام کرد که انتظار دارد تا پایان سال یک توافق تجارت آزاد با ایران و سایر کشورهای اوراسیا امضا شود و ایران می‌گوید که روی «حجم‌های عظیم» تبادل نفت با گاز با روسیه حساب می‌کند. اما بیشتر کشتی‌هایی که سفرهای مخفیانه انجام می‌دهند نفت‌کش نیستند، بلکه کشتی‌های باری هستند. به عنوان مثال، در ماه ژوئیه، از میان کشتی‌هایی که در طول سفر خود از رادار خارج شدند، 20 عدد نفت‌کش‌هایی بودند که نفت و محصولات شیمیایی را حمل می کردند، در حالی که 129 کشتی باری بودند. 

سفرهای مرموز در دریای خزر تصویر مناسبی از اقتصاد امروز روسیه است. همین چند سال پیش، روسیه یکی از اعضای تثبیت شده اقتصاد جهانی بود، هرچند که تحت تعدادی از تحریم‌های غرب قرار داشت. در ژوئن 2021، ایالات متحده 536.6 میلیون دلار کالا به روسیه صادر کرد و 2.7 میلیارد دلار کالا وارد کرد. امروز روسیه از تجارت با پیشرفته‌ترین اقتصادهای جهان کنار گذاشته شده است. در ژوئن سال جاری، ایالات متحده به ارزش 411.7 میلیون دلار کالای روسی وارد کرد و تنها 30.9 میلیون دلار کالا به این کشور صادر کرد.

شرکت‌های روسی قطعاً موفق شده‌اند روابط خود را با کشورهایی مانند چین، هند و ترکیه تقویت کنند: واردات روسیه از ترکیه  در سال 2022، دو برابر سال 2021 بودد. اما روسیه مجبور است با ایران تحت تحریم نیز تجارت بیشتری داشته باشد و به طور مشابه رفتار کند.

بدین ترتیب انتظار سفرهای مخفی  و تماس‌های بندری در دریای خزر، انتقال کشتی به کشتی بیشتر و دست کاری ردیاب‌های بیشتر را داشته باشیم. بله، روسیه از زمانی که 18 ماه پیش تهاجم خود را آغاز کرد، توانسته است بخش‌هایی از اوکراین را اشغال و در اختیار بگیرد، اما تجارت برای کشوری منزوی، به شدت دست‌وپاگیر شده است.