تغییر چهره سرمایه‌ ایران در یک دهه

به گزارش اکوایران، محاسبات نشان می‌دهند که ارزش تشکیل سرمایه در ماشین‌آلات به قیمت ثابت 1395 در سال‌های اخیر معادل با یک دوم میزان آن در ابتدای دهه 90 بوده است. 

علاوه بر این موضوع، ترکیب اجزای تشکیل دهنده سرمایه ثابت ناخالص نیز تغییر کرده و نسبت تشکیل سرمایه در ماشین‌آلات در مقایسه با 1390 کاهش یافته است. داده‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد کاهش در تشکیل سرمایه‌های این بخش به قدری بوده که با وجود 4 سال رشد پی‌درپی تشکیل سرمایه در ماشین آلات، هنوز هم تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در ماشین‌آلات جایگاه سابق خود را بازنیافته است. 

سرمایه؛ یکی از عوامل تولید 

تشکیل سرمایه ثابت یکی از اصلی‌ترین پیش‌زمینه‌ها برای ایجاد ارزش‌افزوده در اقتصاد تلقی می‌شود. در ادبیات اقتصادی، موارد مشخص‌کننده تابع تولید،‌ سه عامل نیروی‌کار، تکنولوژی و سرمایه هستند. 

در آمار مربوط مربوط به حساب‌های ملی، سهم تشکیل سرمایه در 4 حوزه تقسیم‌بندی می‌شود. تشکیل سرمایه می‌تواند در ماشین آلات، ساختمان، توسعه و تحقیقات یا سایر موارد صورت بگیرد. میزان تشکیل سرمایه ثابت می‌تواند تخمین خوبی از متغیر سرمایه (K) در تابع تولید در ادبیات جریان اصلی اقتصاد باشد. رشد این متغیر نیز می‌تواند میزان رشد تولیدات در یک کشور را در بلندمدت تغییر دهد. 

تشکیل سرمایه در ماشین آلات

بررسی‌ها نشان می‌دهد که در یک دهه گذشته میزان تشکیل سرمایه ثابت در ماشین‌آلات به‌طور کلی تا سال 1398 با یک روند نزولی همراه بوده است. علی‌رغم این موضوع داده‌ها نشان می‌دهد که پس از 1398 روند صعودی آرامی در سرمایه ثابت تشکیل شده در ماشین‌آلات آغاز شده که امیدواریم ادامه‌دار باشد. 

اما با همه‌ی این اوصاف داده‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد علی‌رغم 4 سال رشد پی‌در‌پی تشکیل سرمایه ثابت در ماشین‌آلات، هنوز ارزش حقیقی سرمایه تشکیل شده در 1401 به اندازه 45 درصد ارزش آن در سال 1390 نیز نرسیده است. شایان ذکر است تمامی بررسی‌های انجام شده در این گزارش بر اساس داده‌های بانک مرکزی و سال پایه 1395 صورت گرفته تا اثر تورم از آن خالص‌سازی شود. 

اوضاع تشکیل سرمایه در ساختمان چگونه است؟

یکی دیگر از اجزای تشکیل سرمایه، مربوط به بخش ساختمان است. به کل مزارع، ساختمان و دفاتر، کارخانه و کارگاه تولیدی و همه‌ی زیرساخت‌های تولیدی حتی پل و جاده که درطول یک سال تشکیل می‌شوند، تشکیل سرمایه ثابت در ساختمان گفته می‌شود. 

آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که در طول یک دهه اخیر میزان تشکیل سرمایه ثابت در ساختمان روند نزولی داشته و علی‌رغم تجربه نوساناتی در چهارسال اخیر، هنوز به یک ثبات در روند رشد خود نرسیده است. محاسبات نیز بیانگر کاهش بیش از 40 درصد ارزش سرمایه ثابت تشکیل شده در پایان 1401 نسبت به سال 1390 هستند. 

دردانه سرمایه‌گذاری، درحال گسترش

سومین جزء از اجزای تشکیل سرمایه مربوط به بخش تحقیق و توسعه می‌شود. با توجه به اینکه میزان تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در ساختمان و ماشین آلات در مجموع 97 درصد از کل ارزش سرمایه ثابت تشکیل شده در سال 1401 است، تغییرات این بخش اثرگذاری ناچیزی در رشد کل سرمایه ثابت تشکیل شده در اقتصاد دارد. اما با توجه به اهمیت این موضوع در فراهم ساختن زیرساخت‌های توسعه صنعتی،‌ روند رشد این بخش نیز مورد بررسی قرار گرفته است. 

محاسبات نشان می‌دهد که میزان سرمایه ثابت تشکیل شده در بخش تحقیق و توسعه در سال گذشته نسبت به ابتدای دهه 90 بیش از 21 درصد رشد کرده است. بیشترین حجم تشکیل سرمایه در این بخش طی 12 سال اخیر در سال 1395 رخ داده و پس از ریزش تا سال 1398، از سال 1399 روند صعودی ملایمی را دوباره آغاز کرده که چشم‌انتظار ادامه این اتفاق مساعد هستیم. 

سایر موارد تشکیل سرمایه ثابت شامل بخش اشیا گران‌بها، اکتشاف معادن و موارد دیگر می‌شود که در مجموع کمتر از نیم درصد کل سرمایه ثابت تشکیل شده در اقتصاد را تشکیل می‌دهند. داده‌های مربوط به این بخش نیز حاکی از میزان بالاتر تشکیل سرمایه ثابت این بخش در سال‌های 1395 و 1396 هستند اما در سال‌های اخیر میزان تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در این بخش تقریبا به ارزش آن در اوایل دهه 90 رسیده است.