به گزارش اکو ایران، دوره ریاست فرزین بر بانک مرکزی در آستانه یک سالگی خود قرار دارد. در این مدت متغیرهای پولی دارای تغییرات مهمی شده است. بانک مرکزی سیاست‌های پولی انقباضی را با جدیت دنبال کرده و آثار آن در ارقام مربوط کل‌های پولی دیده می‌شود. نقدینگی یعنی پول در جریان در این مدت دچار تغییرات زیادی شده و بانک مرکزی توانسته سرعت خلق آن و در نتیجه رشد تورم را تا حدی مهار کند. سرعت خلق نقدینگی همان ضریب فزاینده است. بنابراین بررسی این ضریب می‌تواند نشان دهد بانک ها با چه قدرتی خلق اعتبار می‌کنند و همچنین نشان می‌دهد بانک مرکزی چه مقدار در جهت کنترل خلق نقدینگی و رشد تورم قدم برداشته است. 

 آمار کل‌های پولی تا پایان آبان موجود است. بنابراین می‌توان یک بررسی از عملکرد 10 ماه ابتدایی ریاست محمدرضا فرزین در بانک مرکزی انجام داد. در این گزارش عملکرد ده ماهه او از جهت ضریب فزاینده پولی با عملکرد سه رئیس قبلی این بانک در مدت مشابه مقایسه شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد فرزین بیشترین کاهش مقدار ضریب فزاینده ده ماهه را نسبت به سه رئیس قبلی داشته است.

ضریب فزاینده: سرعت خلق پول

 عملکرد بانک‌ مرکزی از جوانب مختلفی قابل ارزیابی است. اما یکی از مهم‌ترین وظایف این بانک که برای جامعه نیز به شدت اهمیت دارد این است که بتواند پول را به گونه‌ای مدیریت کند که ارزش آن حفظ شود، تورم کمتری ایجاد شود و افزایش قیمت‌ها زندگی روزمره مردم را مختل نکند. در این راستا بانک مرکزی باید خلق نقدینگی را کنترل کند. نقدینگی همان پول در گردش در جامعه است که توسط بانک‌ها و در چرخه وام‌دهی‌ها خلق می‌شود. بانک‌ها با پول پرقدرتی که توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود و پایه پولی نام دارد اقدام به خلق چندین برابر نقدینگی می‌کنند. به سرعت خلق نقدینگی ضریب فزاینده پولی گفته می‌شود. در آبان سال جاری مقدار پایه پولی به هزار و 7 هزار میلیارد تومان رسیده که به خلق 7 هزار و 328 هزار میلیارد تومان نقدینگی منجر شده است. بنابراین از هر یک تومان پایه پولی 7.27 تومان نقدینگی توسط بانک‌ها خلق شده که این همان عدد ضریب فزاینده در این ماه است.

تغییرات ضریب فزاینده00

 بانک مرکزی می‌تواند با سیاست‌هایی این ضریب را تحت تاثیر قرار دهد. ابزار اساسی این نهاد برای کنترل سرعت خلق پول تغییر نرخ سپرده قانونی است. این نرخ درصدی را مشخص می‌کند که بانک‌ها موظف به سپرده‌گذاری نزد بانک مرکزی هستند. روشن است که اگر نرخ سپرده قانونی بیشتر شود بانک‌ها وام کمتری می‌توانند پرداخت کنند و نقدینگی کمتری خلق می‌شود و بالعکس.

در این گزارش عملکرد ده ماهه بانک مرکزی در دوره‌های اخیر بررسی می‌شود. در این رابطه بررسی عملکرد ولی‌الله سیف نشان می‌دهد در ده ماهه نخست ریاست او مقدار ضریب فزاینده 1 واحد افزایش یافته است.

سیف؛ افزایش یک واحدی ضریب فزاینده

 ولی‌الله سیف با روی کار آمدن دولت یازدهم در شهریور 1392 به ریاست بانک مرکزی رسید و تا مرداد 1397 در این جایگاه قرار داشت.

 بررسی‌ها نشان می‌دهد مقدار ضریب فزاینده در زمان تحویل این جایگاه توسط سیف برابر با 5.27 بود که 10 ماه پس از آغاز مسئولیت او یعنی در تیر ماه 1393 به 6.27 رسید. بنابراین مقدار این ضریب در این مدت افزایش 1 واحدی داشته که افزایش قابل توجهی است.

 پس از سیف و با روی کار آمدن دولت جدید، عبدالناصر همتی به ریاست بانک مرکزی منصوب شد. در ده ماهه نخست ریاست او ضریب فزاینده تغییر زیادی نکرد.

همتی؛ ثبات در ضریب فزاینده

 همتی در مرداد ماه سال 1397 به ریاست بانک مرکزی رسید. در آغاز ریاست او مقدار ضریب فزاینده برابر با 7.22 بود. این ضریب در مدت ده ماه پس از ریاست همتی یعنی در خرداد ماه 1398 با کاهش یک صدم واحدی به عدد 7.21 رسید. بنابراین سرعت خلق نقدینگی در این مدت یک ثبات نسبی را تجربه کرد. 

 رئیس بعدی بانک مرکزی اکبر کمیجانی بود. اما مدت ریاست وی بسیار کوتاه بود و بنابراین در این گزارش عملکردش مورد ارزیابی قرار نمی‌گیرد. پس از او علی صالح‌آبادی به ریاست این نهاد رسید که در دوران ریاستش سرعت خلق نقدینگی رکورد زد.

صالح‌آبادی؛ ضریب فزاینده در اوج

 صالح‌آبادی اولین رئیس بانک مرکزی پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم بود. مقدار ضریب فزاینده در زمان ورود او به بانک مرکزی یعنی در مهر ماه 1400 برابر با 7.97 بود که در مرداد 1401 به 8.03 رسید که رکوردی در مقدار این ضریب بود. بنابراین این ضریب در ده ماهه نخست ریاست صالح‌آبادی افزایش 0.06 واحدی را تجربه کرد.

 صالح‌آبادی تا دی ماه سال گذشته بر سر کار بود و سپس جایگاهش را به محمدرضا فرزین تحویل داد. او در ده ماهه نخست ریاستش توانست سرعت خلق نقدینگی را به مقدار قابل ملاحظه‌ای کاهش دهد.

فرزین؛ کاهش قابل توجه ضریب فزاینده

 محمدرضا فرزین در دی ماه 1401 بر سر کار آمد. مقدار ضریب فزاینده در هنگام تحویل ریاست توسط وی برابر با 7.69 بود که در آبان ماه 1402 به 7.27 رسید. بنابراین فرزین توانست در مدت ده ماهه نخست ریاستش بر بانک مرکزی سرعت خلق نقدینگی را 0.42 واحد کاهش دهد.

 کاهش قابل توجه سرعت خلق نقدینگی به دنبال سیاست‌های انقباضی بود که بانک مرکزی از ابتدای دولت سیزدهم در دستور کار قرار داد. این بانک در ضوابطی برای رشد ترازنامه بانک‌ها سقف تعیین کرد. به عبارتی برای این نهادهای مالی را محدودیت ایجاد کرد تا نتوانند از حد معینی بیشتر وام بدهند و به این ترتیب نقدینگی کمتری خلق شود. بانک مرکزی همچنین در این مدت نرخ سپرده قانونی را نیز افزایش داد تا منابع بانک‌ها برای خلق نقدینگی محدود شود. نتیجه این اقدامات در کنار اقدامات دیگری که انضباط مالی را افزایش داد موجب شد ضریب فزاینده پولی به مقدار زیادی کاهش یابد و بنابراین سرعت خلق نقدینگی کاهش یابد.

 بنابراین می‌توان جمع‌بندی کرد که بانک مرکزی در ده ماهه نخست دوران ریاست فرزین از لحاظ کنترل سرعت خلق نقدینگی عملکرد قابل قبولی را به ویژه در مقایسه با مدت مشابه سه دوره قبل ریاستی این نهاد ارائه داده است. البته قسمت زیادی از کاهش ضریب فزاینده در دوره فرزین متاثر از افزایش شدید پایه پولی بوده است. به عبارت دیگر در یکسال گذشته سرعت رشد پایه پولی از سرعت رشد نقدینگی بالاتر بوده و از همین رو ضریب فزاینده کوچک شده است. به گفته برخی از کارشناسان روند نزولی رشد نقدینگی بدون کنترل پایه پولی در بلند مدت امکان پذیر نخواهد بود.

همچین این سیاست انقباضی فقط در میان‌مدت تاثیر دارد و در بلندمدت باعث می‌شود ضریب فزاینده از طریق رشد پایه پولی افزایش یابد؛ زیرا محدود کردن بانک‌ها با نرخ سپرده قانونی موجب خواهد شد آن‌ها برای حل مشکل کمبود نقدینگی و اعتباری خود از بانک مرکزی استقراض کنند و در نتیجه موجب رشد پایه پولی شوند. بنابراین ارزیابی عملکرد بانک مرکزی در این مورد نیازمند نگاه بلندمدت‌تری است.