جهان در مسیری اشتباه برای گذار به انرژی‌های پاک/ ژئوپولتیک مشکل زمین را حل می‌کند نه گردهمایی‌ها

به گزارش اکوایران، در روزهای پایانی سال 2023، احتمالاً گرم‌ترین سالی که زمین در تاریخ ثبت شده تجربه کرده است، نزدیک به 100،000 نفر در امارات متحده عربی - یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت و گاز در جهان - گرد هم آمدند تا در مورد چگونگی کاهش گازهای گلخانه‌ای به اجماع برسند. توافق نهایی در کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد در دبی، که با نام COP28 نیز شناخته می‌شود، به دلیل فراخوان برای گذار از سوخت‌های فسیلی مورد استقبال قرار گرفت. سیمون استیل، رئیس بخش اقلیم سازمان ملل متحد، پس از اعلام توافق گفت: «اگرچه ما صفحه‌ی عصر سوخت‌های فسیلی را در دبی ورق نزدیم، اما این [توافق] آغاز یک پایان است».

به نوشته فارن‌افرز، اگرچه توافقنامه کاپ28 دلایلی برای خوش‌بینی به پیشرفت در زمینه تغییرات آب و هوایی ارائه می‌کند، اما از پیشرفت مبالغه‌آمیزی که استیل به آن اشاره می‌کند فاصله داشت. نگاه دقیق‌تر به زبان توافق رسمی نشان می‌دهد که برخی از مواردی که بر سر آن‌ها توافق شده است، اهمیت کمتری نسبت به آنچه به نظر می‌رسد دارند، در حالی که سایر بخش‌های به ظاهر بی‌ضرر بیانیه می‌توانند پیامدهای واقعی برای گذار انرژی داشته باشند.

با این وجود، بسیاری از اقدامات واقعی مورد نیاز برای پیشبرد گذار انرژی خارج از حوزه مکانیزم مذاکرات آب و هوایی سازمان ملل است. اگرچه پیشرفت‌های سیاستی و فناوری معنی‌دار متعددی وجود داشت، اما صحبت درباره ژئوپلیتیک- با توجه به اهمیت زیادی که در فعال یا خنثی کردن این گذار دارد- کمرنگ بود. رهبران علاقه مند به تسریع گذار انرژی باید برای کاهش عوامل سنتی تنش و مقابله با تهدیدات امنیت ملی تلاش کنند. یک چشم انداز ژئوپلیتیکی از هم گسیخته، بیش از رشد منابع مالی آب و هوایی یا حتی پیشرفت در فناوری آب و هوا  سرعت مهار گازهای گلخانه‌ای را تعیین می‌کند.

مانند بسیاری از مذاکره کنندگان قبل از خود، دیپلمات‌ها در این اجلاس توانستند با استفاده از مقدار مشخصی از ابهام استراتژیک، اجماع ایجاد کنند. توافق‌های موفق اغلب دارای زبان مبهمی هستند که امکان تفاسیر متضاد را می‌دهد، با درک این که توافق واضح‌تر هنوز امکان‌پذیر نیست و به این امید که تا زمانی که تفاسیر متفاوت در نهایت در تقابل قرار گیرند، فرصت‌های جدیدی فراهم شده باشد.

به این صورت 198 کشور در کاپ28 روی «گذار از سوخت‌های فسیلی» توافق کردند. این زبان با خواسته‌های کشورهایی که بیشتر در برابر تغییرات آب و هوایی آسیب پذیر هستند مطابقت دارد، مبنی بر اینکه توافقنامه خواستار «حذف تدریجی» سوخت‌های فسیلی است. در عین حال، کشورهای تولیدکننده نفت می‌توانند استدلال کنند که این توافق مطابق ترجیح آن‌ها برای کاهش تدریجی استفاده از سوخت‌های فسیلی است، اما این احتمال را باز می‌گذارد که جهان بتواند با تکیه بر فناوری‌های جذب یا حذف کربن، از حذف کامل این وابستگی اجتناب کند. علاوه بر این، به نظر می‌رسد که این زبان مسئولیت را بر دوش مصرف‌کنندگان انرژی و همچنین تولیدکنندگان انرژی می‌گذارد و نشان می‌دهد که کاهش تقاضا برای سوخت‌های فسیلی به اندازه کاهش تولید مهم است.

واقعیت این است که دستیابی به هدف انتشار «خالص صفر» گازهای گلخانه‌ای تا سال 2050 مستلزم کاهش بسیار شدید و فوری در استفاده از سوخت فسیلی است - البته طبق پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی و سایرین، این به معنای حذف کامل سوخت‌های فسیلی نیست. آژانس بین المللی انرژی به وضوح اعلام کرده است که تقاضا باید همگام با عرضه کاهش یابد.

ادبیات دیگری که در کاپ28 با آن موافقت شده است تاکید روی نیاز به یک انتقال «منظم» و «عادلانه» است. اما، همانطور که در اجلاس دبی مشخص شد، گفتن این کار آسان‌تر از انجام آن است. به عنوان مثال، کشورهای در حال توسعه با تقاضای فزاینده برای انرژی مواجه‌اند، در زمانی که به آن‌ها گفته می‌شود انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهند. آن‌ها ممکن است به ادبیات کاپ28 اشاره کنند تا حرکت آهسته‌تر یا حتی افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی مانند گاز طبیعی را توجیه کنند.

کاهش درگیری‌ها

با این حال، برای درک واقعی تأثیر کاپ28 بر پیشرفت آب و هوا، باید فراتر از زبان توافق نهایی نگاه کرد و نیروهای ژئوپلیتیکی پشت‌صحنه را در نظر گرفت. اگرچه ژئوپلیتیک برای پیشرفت آب و هوا اهمیت زیادی دارد، اما به ندرت در مذاکرات آب و هوا مورد توجه شایسته قرار می‌گیرد. در واقع، ژئوپلیتیک در کاپ28 اغلب وضعیت را پیچیده‌تر کرد. به عنوان مثال، روسیه تلاش برای یافتن میزبانی از اروپای شرقی برای کنفرانس بعدی را ناکام گذاشت. امارات متحده عربی فرش قرمز ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه را چند کیلومتر دورتر در ابوظبی پهن کرد و کشورهای اوپک پلاس تنها چند روز قبل از شروع کنفرانس تصمیم به کاهش تولید نفت گرفتند.

این بدان معنا نیست که جهان نمی‌تواند در محیط ژئوپلیتیک فعلی در زمینه آب و هوا پیشرفتی داشته باشد. اما همانطور که هر یک دهم درجه برای محدود کردن میانگین افزایش دمای جهانی به 1.5 درجه سانتیگراد اهمیت دارد، روندها در ژئوپلیتیک نیز اهمیت دارند. هر چقدر که تنش بین المللی کاهش یابد، برای گذار انرژی مفید خواهد بود.

مهمتر از همه، رابطه آمریکا و چین است. عده کمی همچنان این توهم را دارند که نزدیک شدن پکن و واشنگتن شاه‌کلیدی است که گذار نرم و سریع به انرژی پاک ممکن می‌کند. اما حتی زمینه‌های کوچک همکاری نیز می‌تواند تفاوت بزرگی ایجاد کند. به عنوان مثال، در نشست نوامبر 2023، جو بایدن و شی جین پینگ برای محدود کردن انتشار گاز متان در کشورهایشان و سه برابر کردن ظرفیت جهانی انرژی تجدیدپذیر توافق کردند که زمینه را برای توافقات چندجانبه گسترده‌تر در مورد این دو موضوع در دوبی فراهم کرد.

در مقابل، بدتر شدن روابط ایالات متحده و چین می‌تواند انتقال انرژی را از مسیر خود خارج کند. در حال حاضر، نگرانی‌ها در مورد چین باعث شده است که سیاست گذاران در ایالات متحده و اروپا واردات محصولات انرژی پاک از چین را محدود کنند که می‌تواند پذیرش این فناوری‌ها را کند کند. حتی زمانی که مذاکره کنندگان در دبی با هم دیدار کردند، دولت بایدن قوانین جدیدی را اعلام کرد که چین را از زنجیره تامین خودروهای الکتریکی و باتری ایالات متحده خارج می‌کند.

تنش‌های آمریکا و چین همچنین به دور شدن از یکپارچگی اقتصادی جهانی کمک می‌کند که خطر افزایش هزینه‌های انرژی پاک و گسترش فناوری‌های مرتبط و کند کردن گذار انرژی را به همراه دارد.

اقدام اقلیمی و سیاست خارجی

سال گذشته یادآوری‌های دردناکی را به همراه داشت که جنگ و درگیری می‌تواند منابع، توجه و انرژی لازم برای گذار چالش برانگیز انرژی پاک را کاهش دهد. با توجه به تخصیص حجم انبوهی از منابع کمیاب توسط طرف‌ها برای دفاع و جنگ در مکان‌هایی مانند اسرائیل و اوکراین، بودجه کمتری برای افزایش حمایت برای تسریع گذار به انرژی پاک باقی مانده است. خطرات گذار آهسته‌تر، به نوبه خود، عوامل درگیری را در درازمدت تغذیه می‌کند، زیرا تغییرات آب‌وهوایی بلایای طبیعی را تشدید می‌کند که به درگیری بر سر منابع کمیاب آب و منابع معدنی و انرژی دامن می‌زند.

ادغام اقدامات آب و هوایی و سیاست خارجی هنوز بسیار نادر است. در دسامبر 2023 متخصصان سیاست خارجی نسبتاً کمی در دبی حضور داشتند و رهبران آب و هوایی را نمی‌توان در مهم‌ترین گردهمایی‌های امنیت ملی و سیاست خارجی یافت. این باید تغییر کند، زیرا ژئوپلیتیک و سیاست خارجی، تغییر آب و هوا و تلاش‌ها برای تسریع گذار به انرژی پاک را شکل می‌دهند و در اثر آن شکل می‌گیرند. مدیریت موفقیت‌آمیز مشکلات و خطرات ژئوپلیتیک امروز نه تنها به خاطر صلح و ثبات، بلکه برای هدایت سریع‌تر اقدامات اقلیمی حیاتی است.