پای آمریکا به 10 جبهه منطقه‌ای باز شد؛ دیپلماسی خاورمیانه را نجات می‌دهد؟

به گزارش اکوایران، پس از حملات به رهبری ایالات متحده علیه ده‌ها سایت نظامی حوثی‌های یمن، جو بایدن در پاسخ به سؤال خبرنگاری مدعی شد: «من قبلاً پیامی به ایران رسانده‌ام. آن‌ها می‌دانند که نباید اقدامی انجام دهند. تهران خواهان جنگ با آمریکا نیست». سپس از او پرسیده شد که اگر حوثی‌ها حملات پهپادی و موشکی به کشتی‌های تجاری و نظامی دریای سرخ را متوقف نکنند، آیا دستور حملات بیشتری را می‌دهد؟ او پاسخ داد: «که اگر حوثی‌ها اقداماتشان ادامه دهند، به آنها پاسخ خواهیم داد».

ارزش نمادین برجسته، تاثیر محدود

به نوشته رابین رایت، تحلیل‌گر برجسته مسائل بین‌الملل در نشریه نیویورکر، با این حال، بعید است که حملات تحت رهبری ایالات متحده علیه مواضع حوثی‌ها جلوی درگیری‌های دریای سرخ یا سایر تنش‌ها در خاورمیانه را بگیرد. روز جمعه، گروه بین‌المللی بحران هشدار داد که «ممکن است پاسخ نظامی به حملات حوثی‌ها ارزش نمادینی برای کشورهای غربی داشته باشد و حتی ممکن است توانایی‌های حوثی‌ها را محدود کند، اما تأثیر محدودی خواهد داشت. این حملات حتی می‌توانند اوضاع را بدتر کنند». گروه بین‌المللی بحران اذعان کرد که حوثی‌های یمن موفق شده‌اند با طرفداری از فلسطینیان غزه و کسب اهرم فشاری بر تجارت بین‌المللی، حمایت عمومی از خود را حفظ کنند. نزدیک به پانزده درصد تجارت دریایی جهان از دریای سرخ و کانال سوئز می‌گذرد. بایدن در بیانیه‌ای گفته که حملات حوثی‌ها تقریباً ۵۰ کشور را تحت تأثیر قرار داده است.

طی حملات اولیه، نیروهای آمریکایی و بریتانیایی صد و پنجاه موشک و بمب علیه مواضع حوثی‌ها به کار بردند که به شصت سایت نظامی در بیش از ده نقطه یمن اصابت کردند. با این حال، طبق گزارش‌ها هنوز بیشتر دارایی‌های نظامی حوثی‌ها دست‌نخورده باقی مانده است. گروه بین‌المللی بحران می‌گوید: «مانند حماس، حوثی‌ها از اینکه بتوانند با اعمال فشار، حرف خود را به کرسی بنشانند، احساس قدرت می‌کنند». یکشنبه هفته گذشته، حوثی‌ها به سمت یک کشتی جنگی آمریکا آتش گشودند. روز دوشنبه، آن‌ها یک کشتی کانتینری را مورد هدف قرار دادند. روز سه‌شنبه و پس از حمله حوثی‌ها به یک کشتی کانتینری دیگر، نیروی دریایی ایالت متحده با آن‌ها درگیر شد و سه شناور آن‌ها را غرق کرد.

بی‌توجهی واشنگتن به واقعیت‌های منطقه

تشدید تنش‌ها و پیامدهای آتی آن منعکس‌کننده درهم‌تنیدگی بحران‌های خاورمیانه است. ده درگیری میان رقبای منطقه‌ای و جهانی و در جبهه‌های مختلف بر سر مناقشات سرزمینی و اهداف متضاد، در حال نزدیک‌شدن به یکدیگر هستند. علی‌رغم هشدارهای اخیر کارشناسان درباره گسترش جنگ، مدت‌هاست که این روند آشکار شده است. در ازای تمام کشتی‌های جنگی، نیروها و دیپلمات‌هایی که آمریکا طی صد روز گذشته در خاورمیانه مستقر کرده، واشنگتن نه تنها دستاوردی نداشته، بلکه بیش از پیش خود را در معرض آسیب قرار داده است.

جولین بارنز-دیسی، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای روابط خارجی اروپا گفت: «ظاهراً آمریکا درکی از واقعیت‌های منطقه‌ای ندارد که ممکن است رویکردی عمدی برای عقب‌نشستن از خاورمیانه باشد». او ادامه داد: «اما اکنون پای واشنگتن به واسطه جنگ اسرائیل دوباره به منطقه کشیده شده است. شتاب رخدادها باعث می‌شود که آمریکا نتواند به طور یک‌جانبه خواست خود را بر منطقه اعمال کند».

تلاقی این درگیری‌ها سرگیجه‌آور است. اسرائیل با چهار خط مقدم مجزا روبروست. از زمان حمله ۷ اکتبر، در مرز جنوبی با حماس درگیر است. در همین بازه، حزب‌الله حدود هفتصد حمله به مرزهای شمالی سرزمین‌های اشغالی انجام داده است. این دو گروه محور مقاومت (یکی سنی و دیگری شیعه) اهداف استراتژیک مشترکی دارند؛ اما برنامه‌های داخلی‌شان متفاوت است. به ادعای دستگاه اطلاعاتی ایالات متحده، حماس در حمله خود از حزب‌الله کمک نگرفت و آن‌ها عمدتاً به طور جداگانه با اسرائیل مبارزه می‌کنند.

جنگ دیپلماتیک

هم‌چنین اسرائیل هنوز نتوانسته با شانزده دولت عربی روابط دیپلماتیک برقرار کند. با وجود تلاش‌های مذبوحانه دولت بایدن، پیشرفت‌های اخیر توافق‌نامه آبراهام که برای پایان‌دادن به هفتاد و شش سال درگیری عرب‌ها و اسرائیل طراحی شده بود، تا زمانی نامعلوم متوقف شده است. عربستان سعودی محور اصلی آشتی عرب‌ها و اسرائیل است. عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل، آن هم در بحبوحه جنگ با فلسطینیان، بدون توافقی که تشکیل کشور فلسطین را تضمین کند، برای کشوری که مهد اسلام و محل مقدس‌ترین اماکن اسلامی‌ست، غیرقابل‌دفاع خواهد بود.

بر اساس نظرسنجی مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، اکنون نود و شش درصد سعودی‌ها معتقدند که همه کشورهای عربی باید روابط خود با را اسرائیل قطع کنند. ۴۰ درصد آن‌ها نیز از حماس حمایت کردند که نسبت به ماه آگوست، ۱۰ درصد افزایش یافته است. دستگاه اطلاعاتی ایالات متحده درباره حمایت فزاینده عرب‌ها و مسلمانان از حماس به متحدین خود هشدار داده است. در مجمع دوحه که ماه گذشته برگزار شد، از ده‌ها عرب شنیدم که تاکتیک‌های حماس را محکوم کرده و با ایدئولوژی آن مخالف هستند؛ اما مقاومتش در برابر اسرائیل و نفوذ ایالات متحده را تحسین کرده و به آن رشک می‌ورزند. لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا اذعان کرده: «در این نوع نبرد، مرکز ثقل ماجرا جمعیت غیرنظامی است. اگر آن‌ها را به آغوش دشمن برانید، از پیروزی تاکتیکی به شکست استراتژیک می‌رسید».

جنگ سایه

جبهه چهارم اسرائیل یک جنگ سایه با ایران است که در سوریه جریان دارد. تسلیحات، تأسیسات نظامی و نیروهای ایرانی و اهداف ارتش سوریه هدف حمله هوایی قرار گرفته‌اند. این حملات از ۷ اکتبر تشدید شد. چند روز پس از آغاز جنگ غزه، اسرائیل فرودگاه‌های بین‌المللی دمشق و حلب را بمباران کرد.

جبهه دریای سرخ

در همین حال، حوثی‌ها در سه محور علیه آمریکا و اسرائیل می‌جنگند. این گروه جنبشی شیعی است که در دهه ۱۹۹۰ برای احیای فرهنگ و ایمان اسلامی شکل گرفت. در سال ۲۰۰۲، جنبش حوثی‌ها با شعار «الله‌اکبر، مرگ بر آمریکا، مرگ بر اسرائیل، لعنت بر یهودیان، پیروزی برای اسلام است» تأسیس شد.

در طول دهه گذشته، آن‌ها صنعا و قلمرو استراتژیک دریای سرخ جنوبی را تحت کنترل خود درآوردند. حوثی‌ها حدود یک سوم از جمعیت سی و پنج میلیون نفری یمن، فقیرترین کشور جهان عرب را تشکیل می‌دهند. قیام سال ۲۰۱۵ آن‌ها علیه دولت فاسد سنی‌مذهب به یک درگیری منطقه‌ای انجامید. ائتلافی عربی به رهبری عربستان سعودی و با کمک اطلاعات و تسلیحات آمریکایی، یمن را محاصره کرده و بیش از بیست‌وپنج هزار حمله هوایی علیه حوثی‌ها انجام داد. با مقاومت فزاینده یمنی‌ها، درگیری به جنگی طولانی میان محور مقاومت و عربستان تبدیل شد. ابتکار صلحی با حمایت سازمان ملل میان یمن و عربستان سعودی که در ماه آوریل آغاز شد، پس از آغاز جنگ غزه به مانع برخورد.

پای ایالات متحده به طور فزاینده‌ای به بحران یمن کشیده شد. در دولت‌های جمهوری‌خواه و دموکرات، آمریکا جریان کمک‌های تسلیحاتی به حوثی‌ها را ممنوع کرد. هفته گذشته، نیروی دریایی آمریکا یک شناور حامل کلاهک‌های موشکی به مقصد یمن را توقیف کرد؛ اما در این عملیات، دو تن از تنفگداران دریایی خود را از دست داد.

طی هشت هفته گذشته، حوثی‌ها هم‌چنین سرزمین‌های اشغالی را مورد حملات موشکی و پهپادی انجام دادند و ۳۰ مرتبه به کشتی‌های بین‌المللی و شناورهای جنگی آمریکایی حمله کردند. عبدالمالک الحوثی، رهبر یمنی‌ها در سخنرانی تلویزیونی ۱۱ ژانویه گفت: «ما از آمریکا نمی‌ترسیم» علی القحوم، یکی از مقامات ارشد حوثی‌ها نیز در شبکه اجتماعی اکس (توییتر سابق) نوشت: «این نبرد گسترده‌تر و فراتر از تصور و انتظار آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها خواهد بود».

جبهه عراق و سوریه

در دیگر خطوط مقدم، نیروهای ایالات متحده هنوز در عراق و سوریه مستقرند تا هسته‌های باقیمانده داعش که خلافتش پنج سال پیش فروپاشید را مهار کنند. آمریکایی‌ها در عراق و سوریه پس‌لرزه‌های جنگ اسرائیل و حماس را احساس کرده‌اند. از اواسط اکتبر، آن‌ها ۱۳۰ بار توسط پهپادها، راکت‌ها، خمپاره‌ها و موشک‌ها مورد هدف قرار گرفته‌اند. این حملات از سوی گروه‌های شیعه عراقی موسوم به مقاومت اسلامی عراق صورت گرفته است. این جریان شاخه‌های بزرگی در چهار کشور و هسته‌هایی در کشورهای دیگر دارد. مقاومت اسلامی عراق تقریباً هشتاد حمله در سوریه و بیش از پنجاه حمله در عراق انجام دادند. در پی این حملات، ده‌ها نظامی آمریکایی زخمی شدند.

تاکنون ایالات متحده آمریکا به این حملات پاسخ داده است. در روز کریسمس، حملات هوایی آمریکا تعدادی از اعضای کتائب حزب‌الله را هدف گرفت و سه تأسیسات آن را منهدم کردند. در ۴ ژانویه، یکی از فرماندهان ارشد گروه جنبش النجبا بر اثر حمله هوایی آمریکا جان باخت. هر دو گروه شاخه‌ای از نیروهای حشدالشعبی هستند، مجموعه‌ای از گروه‌های شیعی که به طور رسمی تحت فرماندهی ارتش عراق هستند. بغداد ترور سران حشدالشعبی را «نقض آشکار» حاکمیت و امنیت خود دانست و محکوم کرد. روز بعد، محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق بدون مشخص‌کردن تاریخی، خواستار خروج نیروهای آمریکایی از کشور شد.

جبهه ایران

آخرین جبهه، تنش‌های واشنگتن و تهران است که به انقلاب اسلامی سال 1357 بازمی‌گردد و طی دهه‌ها، تشدید شده است. ایالات متحده ادعا می کند که ایران را مسئول کشته‌شدن صدها نیروی آمریکایی در لبنان، عراق و افغانستان می‌داند. در جنگ غزه و در حالی که متحدان ایران و آمریکا با خطری وجودی مواجه بوده و ریسک سرازیرشدن درگیری‌ها به سایر نقاط منطقه وجود دارد، این دو کشور روبروی هم قرار گرفته‌اند.

شب دوشنبه، ایران موشک‌هایی را به نزدیکی کنسولگری ایالات متحده در اربیل و همچنین یک پایگاه نظامی مورد استفاده نیروهای آمریکایی شلیک کرد. سپاه پاسداران در بیانیه‌ای اعلام کرد که این اهداف، مرکز جاسوسی موساد در شمال عراق بوده که «مسئول طراحی و انجام عملیات جاسوسی و برنامه‌ریزی فعالیت‌های تروریستی در منطقه، به ویژه علیه ایران» است.

طنز غم‌انگیز این است که هم واشنگتن و هم تهران می‌خواهند از درگیری بیشتر اجتناب کنند. جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید به خبرنگاران گفت: «ما به دنبال جنگ نیستیم. ما به دنبال گسترش درگیری‌ها نیستیم».

دن کورتزر، سفیر سابق ایالات متحده در سرزمین‌های اشغالی و مصیر که در مذاکرات صلح دولت‌های دموکرات و جمهوری‌خواه نقش داشت، به من گفت که تجمیع این درگیری‌ها تقریباً اجتناب‌ناپذیر است.

جای خالی دیپلماسی

یکی از عوامل تلاقی این درگیری‌ها را می‌توان بلوغ و عمق بازیگران غیردولتی دانست. در بازه ۱۹۴۸ تا ۱۹۷۳، اسرائیل چهار مرتبه با کشورهای عربی وارد جنگ شد. از آن زمان، درگیری‌های اسرائیل تنها با نیروهای غیردولتی، مانند سازمان آزادی‌بخش فلسطین، حزب‌الله، حماس و حوثی‌ها بوده است. عمر این نیروها به دو نسل رسیده و رزمندگان آن‌ها جنگ‌دیده شده، بهتر از گذشته مجهزند و قابلیت تولید تسلیحات خود را دارند. اگر نیروهای مقاومت به طور هم‌زمان علیه وارد جنگ شوند، می‌توانند بر آن غلبه کرده قابلیت‌های دفاعی آن را خنثی سازند.

عامل دوم شکست سیاست خارجی ایالات متحده است. از جنگ جهانی دوم تا دهه ۱۹۹۰، استقرار نظامی آمریکا معمولاً با ابتکارات دیپلماتیک همراه بود. اما از زمان حملات ۱۱ سپتامبر، ایالات متحده تنها با پاسخ نظامی واکنش نشان داده است. کورتزر گفت: «این مسئله فراتر از جنگ غزه یا شلیک موشک توسط حوثی‌ها است. دیپلماسی رها شده است». در نتیجه، مردم منطقه به طور فزاینده‌ای شاهد دخالت نظامی آمریکا بوده و اعتبار دیپلماسی آن تضعیف شده است. کورتزر افزود: «مثل این می‌ماند که خودروی شما در حال فروپاشیدن باشد. ابتدا کاربراتور ماشین خراب می‌شود، سپس نشتی روغن پیدا می‌کند و سیم‌کشی و برق ماشین از کار می‌افتد. در نهایت، خود را رها‌شده در کنار جاده می‌بینید».

در آخرین تلاش برای فشار بر حوثی‌های یمن، ایالات متحده رسماً انصارالله، نام رسمی این گروه را در فهرست «گروه‌های تروریستی جهانی» قرار داد. این تحریم‌ها که برای کمک‌های بشردوستانه استثنا قائل هستند، تا سی روز اجرایی نخواهند شد تا به کشورها و بازیگران غیردولتی فرصت داده شود تا در مورد محموله‌های سفارشی و اقدامات بعدی خود تصمیم بگیرند. ایالات متحده دولت مدعی شده اگر حوثی‌ها به حملات خود پایان دهند، مایل است نظر خود را تغییر دهد. اما حوثی‌ها مانند سایر گروه‌های محور مقاومت قول داده‌اند تا پایان جنگ غزه، اقدامات خود را متوقف نکنند.