از تحریم تا توقیف؛ ناوگان اشباح و دور زدن تحریم‌های واشنگتن

به گزارش اکوایران، تنش همیشگی بین ایالات متحده و دو کشور روسیه و ایران به حوزه اقتصاد نیز کشیده شده، جایی که تحریم‌های فلج‌کننده به عنوان سلاحی کلیدی در زرادخانه آمریکا عمل می‌کنند. این تحریم‌ها، به‌ویژه تحریم‌هایی که صادرات نفت را هدف قرار می‌دهند، تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد هر دو کشور داشته‌اند. نفت و گاز حدود ۱۶ درصد از کل صادرات روسیه و حدود ۴۱ درصد از درآمد ارزی ایران را تشکیل می‌دهند. با این حال، هم روسیه و هم ایران طیف وسیعی از تاکتیک‌ها را برای دورزدن این محدودیت‌ها ایجاد کرده‌اند.

بهای سنگین؛ نفت، خط حیات اقتصادی

نفت برای هر دو کشور روسیه و ایران منبع حیاتی درآمد است. روسیه دومین صادرکننده بزرگ نفت جهان بوده و درآمدهای نفتی آن، یک سال پیش آغاز جنگ اوکراین، به حدود ۸۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار آمریکا می‌رسد. ایران نیز علی‌رغم داشتن ذخایر نفتی عظیم، به دلیل تحریم‌ها با محدودیت‌هایی مواجه شده است. با این حال، صادرات نفت برای اقتصاد آن همچنان حیاتی به شمار می‌رود.

در سال ۲۰۱۸، آمریکا با خروج از برجام و اعمال تحریم‌های سنگین علیه ایران، به دنبال فلج‌کردن اقتصاد ایران و به صفر رساندن صادرات نفت این کشور بود تا آن را به تغییر سیاست‌هایش وادار کند. همزمان با حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین نیز ایالات متحده و متحدانش در غرب تحریم‌هایی جامع علیه صنعت و نفت گاز این کشور اعمال کردند. واشنگتن با محدودکردن توانایی مسکو و تهران برای فروش نفت، به دنبال فلج‌کردن اقتصادشان و کشاندن آن‌ها به میز مذاکره است.

فرار از تحریم‌ها با ناوگان اشباح

روسیه و ایران در مواجهه با این تحریم‌ها به تاکتیک‌های مختلفی برای ادامه صادرات نفت متوسل شده‌اند. یک استراتژی کلیدی شامل ناوگان اشباح تانکرها می‌شود. این نفتکش‌ها اغلب قدیمی‌تر بوده، با پرچم کشورهایی با قوانین سهل‌گیرانه‌تر فعالیت می‌کنند و برای جلوگیری از شناسایی، اغلب سیستم شناسایی خودکار (AIS) خود را خاموش می‌کنند. این امر باعث شده که ردیابی تحرکاتشان و شناسایی محموله آن‌ها برای مقامات آمریکایی دشوار شود. محققان اندازه ناوگان اشباح روسیه را از حداقل ۱۰۰ تا ۶۰۰ فروند نفتکش تخمین زده‌اند.

تاکتیک دیگر شامل انتقال کشتی به کشتی محموله‌های نفتی و گازی است. نفت از تانکرهای تحریم‌شده به کشتی‌های غیرتحریمی در دریا، اغلب در آب‌های بین‌المللی خارج از حوزه قضایی کشورها منتقل می‌شود. این کار شبکه پیچیده‌ای از مالکیت و منشأ محموله ایجاد کرده و شناسایی دقیق منبع نفت را دشوار ساخته است.

نوآوری و فریب فناوری

فناوری نیز در فرار از تحریم‌ها نقش به سزایی ایفا کرده است. برخی از تانکرها از روش‌هایی برای مخفی‌کردن ردپای خود در AIS استفاده می‌کنند که باعث می‌شود آن‌ها مانند کشتی‌های دیگر به نظر برسند. علاوه بر این، اسناد جعلی و اظهارات دروغ در مورد محموله به ابزاری در این تجارت پنهانی تبدیل شده است.

یافتن خریداران و تأمین مالی جدید

تحریم‌ها اغلب نه‌تنها تولیدکنندگان، بلکه مؤسسات مالی و شرکت‌هایی که تجارت را تسهیل می‌کنند را نیز هدف قرار می‌دهند. برای دورزدن این محدودیت‌ها، روسیه و ایران به دنبال خریداران جدید در کشورهایی با پایبندی محدود به تحریم‌های آمریکا مانند چین و هند بوده‌اند. پکن به تنهایی در سال ۲۰۲۳، ۱۰۷ میلیون تن نفت خام از روسیه وارد کرده است. طبق گزارش‌ها، ایران نیز در سال ۲۰۲۳ روزانه حداقل یک میلیون بشکه نفت خام به چین صادر کرده است. کشورهایی مثل چین و هند اغلب قیمت‌های جذابی پیشنهاد می‌دهند که انگیزه بیشتری برای کشورهای تحریم‌شده ایجاد می‌کند. ترتیبات مالی پیچیده، از جمله سیستم‌های تهاتر و استفاده از ارزهای دیجیتال می‌تواند به ابهام جریان پول بی‌افزاید.

پاسخ ایالات متحده: اجرای تحریم‌ها و تطبیق‌پذیری

ایالات متحده در این مبارزه منفعل نبوده و برای ردیابی نفت تحریم‌شده و اجرای تحریم‌های خود از استراتژی‌های مختلفی بهره می‌برد.

گردآوری اطلاعات؛ ایالات متحده با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، ردیابی مالی و همکاری با شرکا، اطلاعات مربوط به موارد مشکوک به نقض تحریم‌ها را جمع‌آوری می‌کند.

تحریم‌های ثانویه؛ ایالات متحده می‌تواند شرکت‌ها یا کشورهایی را که به طور آگاهانه تجارت با نهادهای تحریم‌شده را تسهیل می‌کنند، به تحریم تهدید کند. این امر اثر بازدارندگی قابل‌توجهی دارد.

عملیات توقیف؛ در برخی موارد، تهدید ایالات متحده تهدید تانکرهایی که مظنون به حمل نفت تحریم‌شده هستند را به طور فیزیکی توقیف کند..

در ژوئن ۲۰۱۹، انگلستان به بهانه نقض تحریم‌های اتحادیه اروپا، یک نفتکش ایرانی حامل نفت خام به سوریه را در جبل‌الطارق توقیف کرد. در تلافی این اقدام، ایران نیز دو نفتکش با پرچم انگلیس را در تنگه هرمز توقیف کرد.

در ۶ مارس، مقامات قوه قضاییه ایران اعلام کردند که محموله آمریکایی یک نفتکش که سال گذشته توقیف شده بود را مصادره کرده‌اند. کشتی ادونتج سوییت (Advantage Sweet) که تحت پرچم جزایر مارشال فعالیت می‌کرد، در آوریل ۲۰۲۳ و در حالی که در خلیج عمان حرکت می‌کرد، توقیف شد. سخنگوی شرکت مالک نتفکش در آن زمان گفت که این کشتی توسط شرکت «شوران» اجاره شده و پیش از توقیف، نفت را از کویت بارگیری کرده و عازم تگزاس بود.

تأثیر تحریم‌ها: تعادلی ناپایدار

با این حال، ایالات متحده نیز با چالش‌هایی روبرو است. حجم عظیم تجارت جهانی نفت، نظارت بر هر تحرکی را دشوار می‌سازد. علاوه بر این، تاکتیک‌های در حال تکاملی که روسیه و ایران به کار می‌گیرند، دائماً ایالات متحده را مجبور کرده تا استراتژی‌های اجرایی خود را تطبیق دهد.

اثربخشی این تاکتیک‌های فرار از تحریم‌ها محل بحث است. در حالی که روسیه و ایران همچنان به صادرات نفت ادامه می‌دهند، اما حجم آن احتمالاً نسبت به زمانی که تحریم‌ها وجود نداشت، کمتر است. این بر اقتصاد آن‌ها تأثیر می‌گذارد. با این حال، قیمت بالای جهانی نفت به دلیل رویدادهای اخیر مانند جنگ اوکراین و جنگ غزه، ضربه مالی را تا حدودی کاهش داده است.

این مبارزه مداوم همچنین پیامدهای ژئوپلیتیکی مهمی دارد. توانایی روسیه و ایران برای دورزدن تحریم‌ها را می‌توان به عنوان تهدیدی برای قدرت آمریکا تلقی کرد. علاوه بر این، وابستگی کشورهای تحریم‌شده به خریداران جایگزین مانند چین، نفوذ اقتصادی و سیاسی این کشورها را تقویت می‌کند.